2 – Laboratoriya ishi
Mavzu:
Zararli moddalarning konsentrasiyasini aniqlash.
Ishning maqsadi: Ish joyidagi chang miqdorini aniqlab, u joydagi havo tarkibidagi changning
ruxsat etilgan darajasini (konsentratsiyasi, me’eri, normasi va boshqa)
aniqlash; mazkur ish bo’yicha
qo’llaniladigan asboblar, ularning ish faoliyati va respiratorning ish samaradorligini bilish.
Mustaqil ish topshiriqlari: Talabalar o’kituvchi taklif etgan adabiyotlar, uslubiy topshiriklar bilan
chukur tanishishlari kerak. Mazkur laboratoriya ish bo’yicha asbobni ishlata bilish, ish chizmasi va
xisobot yozish.
Laboratoriya ishini bajarish uchun umumiy ma’lumotlar.
Ishlab chiqarishdagi ko`p ishlarni bajarishda chang hosil buladi.
Ular kelib chiqish manbalariga ko`ra, tabiiy va sun`iy changlarga bulinadi.
a
) Tabiiy changlar - inson ta`sirisiz hosil buladi. Bunday changlar turkumiga shamol va buronlar
ta`sirida qum hamda tuproqning erroziyalangan qatlamlari ko`chishi, o`simlik va
hayvon olamida,
vulqonlar otilishi boshqa hollarda paydo buladigan changlarni kiritish mumkin.
b)
Sun`iy changlar – ishlab chiqarish korxonalari va qurilishlarda insonning bevosita ta`siri natijasida
hosil buladi.
Kelib chiqish
xususiyati buyicha organik, mineral va aralashma changlarga farqlanadi. CHanglarning
zararli ta`siri uning kimyoviy tarkibiga bog’liq. CHangning kattaligi, uch guruhga bulinadi:
-kattaligi 10 mkm.dan katta bulgan changlar. Bunday changlar o`z og’irligi ta`sirida erga qo`nadi;
-kattaligi 10 mkm.dan 0, 25 mkm.gacha bulgan changlar. Ular erga juda sekinlik bilan tushadi va mayda
changlar deb yuritiladi.
-kattaligi 0,25 mkm.dan kichiq bulgan changlar, ular erga qo`nmay havoda uchib yuradi.
CHangning
inson organizmiga ta`siri, eng avvalo, nafas olganda yuzaga keladi. Bunda havo bilan nafas olish, asosan,
nafas organlarini zararlanishi: bronxit, pnevmo-konioz yoki umumiy reaktsiya (zaharlanish, allergiya)
rivojlanishini vujudga keltirishi va changning o`pka yo`liga kirishi pnevmaniya, sil, o`pka rakining kelib
chiqishiga sharoit yaratishi mumkin. Qo`rg’oshin, mis va boshqa metallarning changi inson organizmiga
zaharlovchi modda sifatida salbiy ta`sir ko`rsatadi.
CHangning hosil bulishi va tarqalishiga qarshi kurashda texnologik jarayonlar avtomatik usullarga
o`tkazilgan halda jihozlarning zichligi oshirilib, ma`lum masofadan turib boshqarish tizimlariga o`tish
muhim ahamiyatga ega hisoblanadi.
Sanoatda, transport vositalarini ishlatishda va qishloq xo`jaligida bajariladigan
ishlarning deyarli
hammasida chang hosil bulishi va ajralishi ko`zatiladi. Umuman changlar, ularning kelib chiqish
manbalarini hisobga olgan holda
tabiiy va sun`iy changlarga bo`lib o`rganiladi. Ma`lumki, changlangan
havo muhiti insoniyatni qadim zamonlardan beri ta`qib qilib kelgan.
Tabiiy changlar sirasiga tabiatda
inson ta`sirisiz hosil buladigan changlar kiritiladi. Bunday changlarga shamol va qattiq buronlar ta`sirida
tuproqning erroziyalangan qatlamlarining uchishi, o`simlik va hayvonot
olamida paydo buladigan
changlar, vulqonlar otilishi, kosmosdan er atmosferasi ta`siriga tushib qolgan meteoritlar,
kosmik
jismlarning yonib ketishidan hosil buladigan changlar va boshqa hollarda hosil buladigan changlarni
kiritish mumkin.
