Konsentratsiya, molekulalar reaksiyaga kirishishi uchun bir-biri bilan to‘qnashishi kerak. Reaksiya tezligiga ta‘sir qiluvchi asosiy faktor bu reagentlarning konsentratsiyasidir, chunki reaksiya faqat molekulalar to‘qnashganida amalga oshadi. Qanchalik ko‘p molekulalar bo‘lsa, ularning to‘qnashish ehtimoli shunchalik ortadi va reaksiya amalga oshadi. Shu sababdan, reaksiya tezligi reagentlar konsentratsiyasiga proporsionaldir
Fizik holat, molekulalar to‘qnashishi uchun aralashishi kerak. SHuningdek, reagentlar qanchalik oson aralashishini aniqlaydigan to‘qnashuvlar chastotasi fizik holatga bog‘liq bo‘ladi. Reagentlar bir xil fazada bo‘lishsa, masalan suvli eritmada, xar qanday termik siljish molekulalarning to‘qnashuviga olib keladi. Agar reagentlar turli fazalarda bo‘lishsa, reaksiya faqat fazalar yuzasida sodir bo‘ladi, shuninng uchun ular yuzasini maydalash bilan ko‘paytirish kerak. Shu sababdan, qattiq yoki suyuq fazalar qancha ko‘p yuzalarga bo‘lingan bo‘lsa ularning tezligi shuncha tez bo‘ladi. Masalan, qalin po‘lat bo‘lagi kislorod oqimida yonmaydi, ammo xuddi shu sharoitlarda yupqa po‘lat bo‘lagi osonlik bilan alangalanadi.
Temperatura: molekulalar yetarli energiya bilan to‘qnashishlari kerak. Odatda temperatura reaksiya tezligiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Ikkita oshxona jixozi bu ta’sirni ko‘rsatib beradi: muzlatgich ovqatdagi kimyoviy jarayonlarni sekinlashtirib beradi va gaz pechi kimyoviy jarayonlarni tezlatib beradi. Chastota va to‘qnashuvlar energiyasini ko‘paytirgan holda temperatura reaksiya tezligiga ta’sir ko‘rsatadi.
• To‘qnashuvlar chastotasi. Gaz na’munasidagi molekulalar turli tezliklarga ega bo‘ladi, turli temperatura futsnksiyalariga ega bo‘lib. Shu sababdan, yuqori temperaturalarda to‘qnashuvlar chastotasi ortadi va ko‘p molekular reaksiyaga kirishadi.
• To‘qnashuvlar energiyasi. Temperatura asosan reaksiyadagi molekulalarning energiyasiga va to‘qnashuvlar energiyasiga ta’sir qiladi. Ko‘p to‘qnashuvlarda molekulalar bir-biri bilan urilishi uchun etarli darajada energiyaga ega bo‘lishadi. Ammo, ba’zi to‘qnashuvlarda molekulalar energiyasi etarli bo‘lmaydi., Azot monooksid (NO) va ozon (O3) orasidagi to‘qnashuvlar natijasini 16.2 rasm ko‘rsatadi. Yuqori temperaturalarda etarli energiyali molekulalar to‘qnashadi va ko‘proq molekulalar reaksiyaga kirishadi:
Kimyoviy kinetika reaksiya tezligini, vaqt mobaynida konsentratsiyaning o‘zgarishini o‘rganadi.
Berilgan sharoitlarda har bir reaksiya o‘zining tezligiga ega.
Reagent molekulalari orasidagi to‘qnashuv chastotasini orqali konsentratsiya reaksiya tezligiga ta’sir ko‘rsatadi.
Reaksiya amalga oshishi uchun
yetarli to‘qnashuv energiyasi kerak
bo‘ladi.
Reagentlar qanday aralasha olishini aniqlash orqali fizik holat tezlikka ta’sir ko‘rsatadi. Reagent molekulalari orasidagi to‘qnashuv chastotasini va energiyasiga ta’sir qilish orqali temperatura tezlikka ta’sir qiladi.
Vant-Goff o’zining tajribalari asosida harorat har 100C ga oshganda reaksiyaning tezligi 2-4 marta ortishi aniqlandi. Faraz qilaylik, biror reaksiyaning tezligi har 100C da 2 marta yoki 100% ortsin. Agar 100C da reaksiya tezligiga 1 ga teng bo’lsa, 100 C da 2 ga, 200 C da 4 ga, 300 C da 8ga, 400 C da 16 ga, 500 C da 32 ga, 600 C da 64 ga, 700 C da 128 ga, 800 C da 256 ga, 900C da 512 ga, 1000C da 1024 ga teng bo’ladi. Demak, harorat arifmetik progressiya bilan ortandi. Harorat 1000 C ortganda reaksiya tezligi 124 marta ortadi. Agar reaksiyaning 00 dagi tezligini V0 bo’lsa,t dagi tezligini Vt bilan belgilasak reaksiya, tezligini harorat bilan o’zgarishini quyidagi formula bilan aniqladi.
Vt = V •Y10
Bu yerda y- reaksiyaning harorat koeffitsienti deb yuritiladi va harorat 100C ko’tarilganda reaksiya tezligining necha marta oshishini ko’rsatuvchi son.
|
