Massasi % xujayradagi
|
Turlari soni
| | |
Molekulalar soni
| | | | |
Suv
|
70.0
|
1
|
54010
| |
Ionlar
|
1.0
|
20.0
|
?
| |
Kandlar
|
3.0
|
20
|
3.0408
| |
Aminokislotalar
|
0.4
|
100
|
5.0-107
| |
YOglar
|
2.0
|
50
|
3.0-107
| |
Nukleotidlar
|
0.4
|
200
|
1.0-107
| |
Boshka uncha kata bulmagan molekulalar
|
0.2
|
~200
|
?
| |
Makromolekulalar (oksillar nuklein kislotalari polisaxaridlar)
|
23
|
~500
|
6406
|
Kimyoviy birikmalar
Eslatamiz: aralashma quyidagi tavsiflar bilan xarakterlanadi: uning tarkibi uzgarishi mumkin; u uzida komponent xossalarini saqlab qoladi. Eritma bu gomogen sistema ya‘ni u bir fazadan tashkil topgan.Geterogen aralashma ikki va undan ortik fazadan tashkil topgan. Betondagi toshlar yoki shampandagi pufakchalar ikkala sistema ham bevosita geterogen ekanligini kursatadi. Ammo tutun va sut ikkala komponentning juda kichkina zarrachalaridan tashkil topgan geterogen sistemadir va shuning uchun gazlar kurinmaydi. Eritmalarning tutunlardan hozirgi farqi shundaki ularda barcha zarrachalar individual atomlar ionlar yoki molekulalardan iborat.
Moddalar chegarasiz eriganda eritmada erigan moddaning protsent miqdori Оdan 100% gacha bo’ladi. Bunday hollarda eruvchi va erituvchi orasidagi ayirma yo‘qoladi. Bulardan istaganimizni erituvchi deb qarashimiz mumkin. Masalan suv + spirt, suv + HNO3, agarda dispres sistemadagi ikkala modda bir agregat holatda bo‘lsa erituvchi vazifasini ko‘p miqdorda olingani bajariladi.
Lekin juda ko’pchilik moddalar ayni haroratda ma'lum chegara qadar eriydi. Masalan: uy haroratda osh tuzining suvdagi eritmasi 36,5% dan oshmaydi.
Xuddi shuningdek 200C da HNO3 ning eruvchanligi ham 25% ni tashkil qiladi.
Eritmalarning fizik xossalari erigan modda miqdori ortishi bilan o‘zgaradi. Ko‘pincha eritma hosil bo‘lganida hajmiy va energetik o‘zgarishlar yuz beradi. Eritmalar jonli va jonsiz tabiatda, fan va texnikada katta rol o‘ynaydi. Hayvon va o‘simlik organizmidagi fiziologik protsesslar, ko‘pchilik sanoat jarajonlari asosan eritmalarda sodir bo‘ladi.
2. Eriydigan moddalar erituvchi daeritma hosil qilish bilan eriydi, bunda erituvchi asosiy komponent hisoblanadi. Shunday xollar bo'ladiki ikkala modda bir - birida istalgan nisbatda eriydi, u holda eriydigan modda va erituvchi terminlari o'z ma‘nosini yo‘qotadi. Erituvchining fizikaviy xolati eritmaning fizikaviy xolatini belgilaydi.eritmalar gazsimon suyuk va qattik buladi ammo ushbu bobda asosiy e‘tiborni suyuk eritmalarga karatiladi, ularning katta ahamiyatga egaligi va muximligini e‘tiborga olgan holda.
Eritilgan moddaning eruvchanligi(S) - bu berilgan temperaturada , erituvchining 100 gramm massasidagi uning maksimal erigan massasi to;yingan eritma hosil qilib turli eriydigan moddalar bitta erituvchining uzida turlicha eruvchanlikka ega:
Natriy xlorid (NaCl), S=39,12g/ 100g H2O, 100oC da
Kumush xlorid (AgCl), S=0,0021 /100 g suvda 1000 da
Ayrim xollarda erigan modda bir erituvchida erishi mumkin ammo boshqa erituvchida erimaydi.Bu xodisaning sababi erituvchidagi erigan moddadagi yoki ular orasidagi nisbiy molekulalararo o'zaro ta’sir kuchlari yotadi.Juda yaxshi qoida sifatida o'xshash moddalar o'xshashlarida yaxshi qutbli modda qutbli erituvchida yaxshi qutbsiz erituvchida yomon eriydi’ qoidasi yotadi ya’ni mo lekulalararo o'zaro ta’sir kuchlari turlari o'xshash bulgan moddalar bir - birida eriydi.
Shunday qilib erituvchidagi va erigan moddadagi molekulalararo o'zaro ta’sir kuchlari turlarini bilgan xolda ularning bir - birida eruvchanligini ya’ni eritma hosil qilishga moyilligi xaqida taxmin qilish mumkin.
CH3OH + H2O
Vodorod bog (10-40) Metanol va suv
Dipol-dipol(5-25) Etanal va xloroform
CL2 C6H14
Ion-induktiv dipol (3-15) Xlor va geksan
H2O + Kr
Dipol- induktiv dipol (2-10) suv va ksenon
Ion-dipol (40-60)
C8H18 + C6H14
Dispersion (0,05-40) oktan va geksan Rasm 8.1 Eritmalardagi molekulalararo o'zaro ta’sir kuchlari. Kuchlar turlari, ularning kamayish tartibida joylashtirilgan Eritmalardagi molekulalararo kuchlar.
Toza moddalardagi barcha molekulalararo o'zaro ta’sir kuchlari ham shuningdek eritmalarda amalga oshiriladi (8.2 - rasm)
Ion - dipoli o'zaro ta’sir kuchlari ionli birikmalami suvda eritish bilan hosil buladi.Bunda bir vaqtning uzida quyidagi hodisalar sodir buladi:
Tuz suvda eriganda u ionlarga dissotsilanadi va ionlar qarama qarshi zaryadlangan suv dipollariga tortiladi. Bu o'zaro ta’sir kuchlariga nisbatan kattadir shuning uchun kristall parchalanadi.(ya’ni eriydi)
Gidrat qobiqlarining hosil bulishi:metall ionlari eritmada bulganda u suv molekulalari bilan uraladi va vodorod boglar hosil bulishi hisobiga solvat qobiklari hosil buladi:bunda ion ulchamiga boglik ravishda gidrat kobigiga suv molekulalarisoni turlicha masalan; Li+ ionlariga o'xshashlari uchun - suv molekulalari soni 4 ta Na+ va F- ga o'xshash ionlar turida 6 tadan suv molekulari buladi.(13.2 - rasmga qarang).
Vodorod bog'lari suv molekulalari (uning kislorod atomi) va o'z tarkibida N va O ya‘ni -OH, -COOH, -NH2 va boshqalar kabi ion-induksion dipol tipdagi funksional guruxlar tutgan organik va biologik moddalar (spirtlar karbon kislotalar aminlar) orasida hosil buladi.
Dipol - dipoli o'zaro ta’sir kuchlari dixlormetan (CH2 Cl2 ) tipidagi polyar erituvchilarda eritilgan propanol (CH3 CH2 CH2 OH) tipidagi polyar molekulalar orasida sodir buladi.
4.Ion - induksuyalangan dipol tipidagi o'zaro ta’sir kuchlari zaryadlangan ion yonida turgan qutbsiz molekulaning elektron pogonachasini siljitish hisobiga sodir buladi va qizil qon to'qimalarini hosil qiladi.
Dipol induksiyalangan dipol o'zaro ta’siri qutbli molekula qutbsiz molekulaning elektron bulutini siljitish hisobiga sodir buladi.bu kuchlar ion - induksuyalangan ta’sir kuchlariga nisbatan kuchsiz.Atmosferadagi O2 , N2 va nodir gazlarning suvda eruvchanligi chegaralangan xususan bu kuchlarning paydo blishi bilan bog'liq.
Dispersion kuchlar o'zaro ta’siri uz ulushini barcha eritmalar hosil bulishiga sarflaydi ammo ular neft va gazolin tipidagi qutbsiz moddalar eritmalaridagi molekulalararo o'zaro ta’sir kuchlari hisoblanadi.
| 