|
Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti nukus filiali
|
| bet | 41/91 | | Sana | 26.11.2023 | | Hajmi | 0,73 Mb. | | #105837 |
Bog'liq Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instit-fayllar.orgKimyoviy muvozanatning siljishi
Qaytar reaksiyalarda muvozanatda bo’lgan biror sistemalaming sharoiti o’zgarmasa, muvozanat uzok saqlanadi, lekin ishtirok etuvchi moddalardan birining konsentratsiyasi C haroratiga C bosim o’zgarsa, muvozanat darhol buziladi. Muvozanat buzilishi sababli to’g’ri reaksiyaning tezligi ortsa, muvozanat o’ngga siljigan bo’ladi, teskari reaksiyaning tezligi ortganda esa muvozanat chapga siljiydi. Sharoit o’zgarishi bilan muvozanatning qaysi tomonga siljishini Le-Shantele (1884y) prinsipini ko‘rsatib berdi.
«Muvozanatda bo’lgan sistemaning harorati, bosimi yoki konsentratsiyasi o’zgarsa, muvozanat K o’zgarishga qarshilik qilish tomonga siljiydi».
Konsentratsiya o’zgarishining ta'siri. Dastlabki moddalardan ya'ni tenglamani chap tomonda turgan moddalardan birining konsentratsiyasi ortsa to’g’ri reaksiyaning tezligi oshadi vaaksincha tenglamaning o’ng tomonidagi birorta moddaning konsentratsiyasi oshirilsa, teskari reaksiyaning tezligi oshadi. Masalan: СО2+ H2 CO + H2O. Bu sistemaga qo’shimcha SO2 borilsa, muvozanat o’ng tomonga siljiydi.
Haroratning ta'siri. Muvozanatdagi sistemaning harorati oshirilsa, muvozanat issiqlik yutiladigan tomongaaksincha sistemaning harorati pasaytirilsa, muvozanat issiqlik ajratadigan tomonga siljiydi.
Masalan: 2 SO2 + O2^2SO3 - 225,4 kj.
Bu sistemaning harorati oshirilganda muvozanat chapga siljiydi, aksincha harorat pasaytirilganda, muvozanat o’ng tomonga siljiydi.
Bosimning ta'siri. Gazsimon moddalar ishtirok qiladigan sistemalarda kimyoviy muvozanat bosim o’zgarishi bilan o’zgaradi. Le-Shatelye prinsipining asosan bosim ortishi muvozanatda turgan sistemaning bosimini pasaytiruvchi reaksiyalar tomonga siljiydi: aksincha bosim pasaytirilsa muvozanat bosimini oshiruvchi reaksiya tomonga siljiydi.
Masalan: 2NO + O2^2NO2
Tenglamadan ko’rinadiki, 3 mol gazdan 2 mol gaz hosil bo’ladi, buning natijasida bosim kamayadi.
Shuning uchun bu sistemaning bosimini kamaytirsak, muvozanat chap tomonga siljiydi.
«Bosim oshirilganda muvozanat gazning ham sondagi molekulalari vaaksincha, bosim pasaytirilganda ko’p sondagi molekulalari hosil bo’lishi tomonga siljiydi»
Kimyoviy muvozanat qonunlarini o’rganish qaytar reaksiyalar yoki umuman kimiyaviy reaksiyalarni boshqarishda va ulardan ko’proq mahsulot olishda kattaahamiyatga egadir.
Kasrli tartib reaksiya qonunida ko‘rinadi
Rate = fc[CHCl J(C12]l2
Bundan ko‘rinadiki, tezlik l<’l -1 ning kvadrat ildiz konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, l<’l -1 4 martta ortsa, tezlik 2 martta ortadi. Umumiy tartib esa 3/2 bo‘ladi.
Agar komponent konsentratsiyasi ortsa, tezlik kamaysa bu manfiy reaksiya tartibi ekanligidan dalolat beradi. Tezlik qonunida mahsulotlar ham bo‘lsa, asosan manfiy tartib paydo bo‘ladi. Masalan, atmosferik reaksiya uchun
Tezlik qonuni quyidagicha bo‘ladi
Agar [O2] ikki martta ortsa, reaksiya yarim martta tezlashadi. Ushbu reaksiyada O3 bo‘yicha ikkinchi tartib va O2 bo‘yicha manfiy birinchi tartib bo‘ladi, demak umumiy tartib (2+(-1)=1) birinchi bo‘ladi.
|
| |
