206
15.2-Jadval
Propenning o‘zgarish darajasini bosimga bog‘liqligi
Harorat , k
O‘zgarish darajasi, %
0,1 MPa
0,5 MPa
1 MPa
10 MPa
400
98
98
99
99
500
84
95
98
98
600
36
73
88
92
700
7
38
68
76
Polimerlanish karbonil kationli mexanizm bo‘yicha borib, bunda alkenlar
gaz fazasida bo‘lib reakstiya katalizator yuzasida boradi.
Shuning uchun
karbokationlar faqat qarama – qarshi ionlar donalarida adsorbstiyalangan
ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Boshqacha aytganda buni ionli juftlikday ko‘rish
mumkin, bu erda anion katalizator fazasiga kiradi. Suyuq katalizator
qo‘llanilganda reakstiya katalizator plenkasida boradi
va ionli juftliklarning bir
qismi kinetik mustaqil ionlarga dissostiyalanishi mumkin.
15.2 Jarayonni boshqarish asoslari va unda ishlatiladigan katalizator
C
3
-C
4
alkenlarni polimerlash natijasida benzinning qaynash harorati
chegarasidagi izoalkenlar aralashmasi olishda kationli polimerlashning har xil
katalizatorlari
ishlatiladi, amalda asosan ikki xil fosfor kislotasi asosidagi
katalizatorlar qo‘llaniladi. Suvda P
2
O
5
ning erishi
natijasida gamma fosfor
kislotalar hosil bo‘ladi. Eritma tarkibida 72,4% P
2
O
5
ning bo‘lishida H
3
PO
4
ortofosfat kislotasi hosil bo‘ladi. Uning zichligi 1870 kg/m
3
suyuqlanish harorati
42,3
0
S, qaynash harorati 255,3
0
S ga teng. Eritma tarkibida P
2
O
5
ning ortishi
bilan (qator) molekulasida 10
5
gacha fosfor bo‘lgan qator polifosforli kislotaar
hosil bo‘ladi. Tarkibida 79,7% P
2
O
5
saqlagan eritma H
4
P
2
O
7
tarkibga ega bo‘lib,
pirofosfor kislotasi deyildi.
Bu tarkibli P
2
O
5
ni kislotada 14% ortofosfat, 38%
pirofosfor 23% tri-,13% tetro-, 7% penta-, 2% geksa-,1% gepta- va oktafosfat
207
kislota izlari aralashmasidan iborat bo‘ladi. Bunday kislota 61
0
S da suyuqlanadi
va 427
0
C da qaynaydi. Fosfor
kislotalarining kuchi P
2
O
5
miqdori ortishi bilan
ortadi. 72,4% Gashmet kislotalilik funkstiyasi – 4,66 ni tashkil etadi. P
2
O
5
80%
P
2
O
5
(≈110% H
3
PO
4
) kislotasi uchun – 5,72 ni tashkil etadi. SiO
2
ga
xemosorbstiyalangan H
3
PO
4
uchun N
0
=-5,6
2
,
8
6
,
5
0
Н
. Polimerizatsiya
katalizatori sifatida fosfor kislotasining aktivligi uning
konstentrastiyasi ortishi
bilan ortadi. H
3
PO
4
ning miqdori 100 dan 110% gacha oshganda kislotalilik 10
marta ortsa, reakstiyaning tezligi 3 marta ortadi. Kislota konstentrastiyasining
keyingi ortishi katalizatorni aktivligini pasayishiga va natijada katalizatorda
smolasimon mahsulotlar to‘planishiga olib keladi. H
3
PO
4
ning
jarayon uchun
optimal miqdori 108-110%ni tashkil etadi.
Reakstiya haroratida kislota ustidagi suvning to‘yingan bug‘ bosimi
kislota konstentrastiyasida ortiqroq. Agar xom ashyoda suv bug‘i bo‘lmasa,
kislota degidratlanadi va uning konstentrastiyasi ortadi. Agar xom ashyoda suv
bug‘i miqdori ortiq bo‘lsa, unda kislota konstentrastiyasi
va uning aktivligi
pasayadi. Shuning uchun kislota konstentrastiyasini kerakli maromda ushlab
turish uchun xom ashyodagi namlikni boshqarib turish kerak. Polimerizastiya
katalizatori sifatida ikki xil ko‘rinishdagi fosfor kislotasi foydalaniladi.
