Neft va gazkondensatni qayta ishlash texnologiyasi

210 
C C
C
C
+
+
C
C
C
C
C
C
C C
+
C
C C
C C
C
C
+
+
C
C
C
C
C
C
C C
+
C
C C
C
haroratlarda etilenni polimerlash natijasida ionli reakstiyalar ko‘p bo‘lib, 
alkanlar, stikloalkanlar va orenlar hosil bo‘lishiga olib keladi. Alkanlar asosan 
polimerizatning boshlang‘ich fraksiyalari tarkibida bo‘ladi, orenlar-ox‘irida, ular 
225
0
C dan yuqori haroratda haydalib chiqishi polimerizatga nisbatan 36-40% ni 
tashkil etadi. 330
0
Sda polimerizatdagi alkanlarning miqdori 7%ni tashkil etadi. 
Etilen, propen va buten saqlagan xom – ashyoni polimerlashda etilen oddiy 
sharoitda juda yuqori bo‘lmagan o‘zgarish darajasida polimerlanadi. 
Bu quyidagicha izohlanadi: 
C
C C
+
C
C
C
C
+
C
C
C C C
(1) 
Ikkilamchi karbonation hosil bo‘luvchi (1) reaktsiyaga nisbatan
C
C
C
+
C
C
C
+
C
C C C
(2) 
(2) birlamchi ion hosil bo‘luvchi reaktsiyaga nisbatan endotermik hisoblanadi. 
Shuning uchun xom – ashyo tarkibida S
2
uglevodorodlarini bo‘lishi yaxshi 
emas.
Propen, n-buten va 2-metil propenlarning alohida polimerlash tezliklari nisbati 
quyidagicha ≈1:2:10. 
Aralash 
polimerlashda 
2-metilpropen 
reakstiya 
vaqtida 
boshqa 
alkenlarning polimerlanishini tezlashtiradi.
Past haroratda 2 – metilpropenni propen va butenlar bilan aralashtirib 
yuqori darajada selektiv polimerlash mumkin. 

211 
C C
C
C
+
+
C
C
C
C
C
C
C C
+
C
C C
C
Shuning uchun yuqoridagi reaktsiya energetik jihatdan ikkilamchi ion hosil 
bo‘lishi bilan boruvchi propan-buten va propenlar reakstiyasidan qulay va 
arzondir. Propen, buten va propen- buten aralashmasini polimerlash 82-84 
(m.u.) va 96-97 (i.u) oktan soniga yaqin sifatli polimer benzinlar olinadi. Benzin 
tarkibida 94% alkenlar, 5% alkanlar va stikloalkanlar, 1% orenlar va dienlar 
bo‘ladi. Alkanlar, stikloalkanlar va dienlar 60
0
S gacha qaynovchi fraksiyalar 
tarkibida, orenlar esa benzinning oxirgi fraksiyalari tarkibida bo‘ladi. Xom
ashyo tarkibida katalizatorda smolali moddalar hosil qiluvchi 1,3-butadienni 
bo‘lmagani ma’qul. Xom ashyoda erigan kislorodning bo‘lishi ham smolali 
moddalarni hosil bo‘lishiga olib keladi. Agar xom ashyoda vodorod sulfid 
bo‘lsa, polimer benzin tarkibida oltingugurt saqlagan moddalar (markaptan R-
SH) bo‘ladi, xom ashyo tarkibida xohlagan qo‘shimchani bo‘lishi katalizatorni 
aktivligini pasaytirib, uning kislotaliligini pasaytiradi. Xom ashyoda fosfor 
kislotasi miqdorini bir xil ushlab turish uchun xom ashyoda 
4
5
,
3

x10
-2
% suv 
bo‘lishi kerak. Xom ashyodagi bu namlik suyuq alkenlarda C
3 
- C
4
20-25
0
S da 
suvning erishi bilan barobar va bu xom ashyoga suvni kontaktlashtirish orqali 
oson erishiladi. Alkanlardan holi bo‘lmagan faqat alkenlardan iborat bo‘lgan 
xom ashyodan foydalanish rektifikastiyaga ketadigan haroratlarni oshiradi, 
shuning uchun jarayonda alken olgan nisbatda zavodlarda olinadigan C
3
-C
4
fraksiyasi va propan – propenli fraksiyalardan foydalaniladi. Alkenli xom
ashyoni to‘liq ishlatish maqsadida reakstiyani olib borish ikkilamchi 
reakstiyalarni ortishiga va reakstion hajmni ishlab chiqarish quvvatini 
pasayishiga olib keladi. Shuning uchun hajmiy tezlik alkenlarni 90% gacha 
o‘zgarish darajasigacha ushlab turiladi. U xom ashyo tarkibidagi alkanlarni 
miqdoriga, katalizatorni aktivligiga, jarayon harorati va bosimiga bog‘liq. Bu 
faktorlarga bog‘liq holda 1,7-4 soat
-1
chegarasidagi hajmiy tezlik qo‘llaniladi.

Download 3,46 Mb.