10
Ikkilamchi qayta ishlash fraksiyalar (distillyatlar) birlamchi qayta ishlanganida
ulardagi ma`lum turdagi uglevodorodlar miqdorini
oshirish maqsadida kimyoviy
o`zgarishlarni, hatto molekulalar destruktsiyasigacha o`zgarishini ta`minlaydi. Neftni
ikkilamchi qayta ishlashning asosiy usuli bo`lib, termik kreking, katalitik kreking va
gidrokreking hisoblanadi. Kreking - bu og’ir uglevodorodlar parchalanishini,
izomerizatsiya va yangi molekulalar sintezini chaqiruvchi neft' va uning fraksiyalarini
qayta ishlash usulidir. U asosan motor yoqilg’ilarni olish uchun ishlatiladi.
Neft mahsulotlari (350
o
S gacha qaynab chiqadigan
fraksiyalar benzinlar,
kerosinlar, gazoturbina, dizel' va reaktiv yoqilg’ilar) chiqishini
va ularni haydash
mahsulotlari sifatini yaxshilash maqsadida quyidagi
jarayonlar keng ishlatiladi:
Og’ir va qoldiq xom-ashyoni destruktiv qayta ishlash usullari (gidrokreking,
deasfaltizatsiya, demetallizatsiya, katalitik kreking, kokslash, termik kreking);
asosiy turdagi neft' mahsulotlari – yoqilg’ilar va moylarning sifatini oshirishga
qaratilgan jarayonlar (gidrotozalash, katalitik riforming);
neft gazlari (neftning yo`ldosh gazlari, qayta ishlash gazlari) va moylar,
parafinlar, prisadkalar,
bitumlar ishlab chiqarish, shuningdek neft' kimyosi va
kimyoviy
xom-ashyo
ishlab
chiqarish
(neft'
qoldiqlari
aromatizatsiyasi,
gazifikatsiyasi, piroliz).
Neft-gaz sohasida ishlovchi zamonaviy
kompaniyalar yoki vertikal-
integrallashgan, yoki maxsuslashtirilgan kompaniyalar bo`ladi. Integrallashgan o`z
tarkibiga butun ishlab chiqarish zanjirini - kondan benzokolonkagacha ishlarni,
shuningdek neft' kimyosi, gazni
qazib olish va qayta ishlash, al'ternativ yoqilg’ilar
ishlab chiqarish, shu jumladan qisman elektroenergetikani ham o`z ichiga oladi.
Maxsuslashtirilgan kompaniyalar tor doirada (foydali
qazilmalarni qidirish, qazib
olish,
qayta ishlash, tashish, sotish) faoliyat ko`rsatadi, biroq integrallashgan
kompaniyalar bilan mustahkam aloqada ishlashadi. Integrallashgan
kompaniyalar
soni ko`p emas, biroq ular neft'-gaz sohasida yirik ulushga ega bo`lishadi.
