6
KIRISH
Hozirgi kunda dunyoning ko`plab mamlakatlari
iqtisodiyotining neft
sanoatidan bog’liqligi juda yuqoridir. Neft asosiy energiya manbai bo`lib qolgan
sharoitda uning iqtisodiy va siyosiy ahamiyati oshdi. Mahalliy neft manbalari
mavjudligi, neft va neft mahsulotlarini eksport qilishni tashkil qilish imkoniyati turli
mamlakatlarga iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda o`sishini ta`minlay oladi. Jahonda
neftga bo`lgan narxlarnig o`zgarib turishi, neft' bozoridagi kon`yuktura ham neft'
qazib
oluvchi mamlakatlar, ham sanoati neftni qayta ishlashga asoslangan
mamlakatlar iqtisodiy siyosatida jiddiy o`zgarishlarga olib keladi.
Neft o`ziga xos tovar bo`lib, bir qator sifat ko`rsatkichlari (zichlik, kimyoviy
va fraktsion tarkib, qo`shimchalar mavjudligi) bilan ajralib turadi.
Qazib olinadigan boshqa yoqilg’ilardan farqli ravishda,
neft nisbatan osonroq
qazib olinadi, tashiladi va turli xil maqsaddagi mahsulotlarning keng assortimentiga
qayta ishlanadi, va shu vaqtning o`zidа:
sintetik kauchuk, spirtlar, polietilen,
polipropilen, turli xil plastmassalarni va
ulardan tayyorlangan tayyor mahsulotlarni, sun`iy matolarni ishlab chiqarishda neft'
kimyosi uchun xom-ashyo;
motor yoqilg’ilar (benzin, kerosin, dizel va reaktiv yoqilg’ilar), moy va
moylash
mahsulotlari, qozon-pech yoqilg’isi (mazut), qurilish materiallari (bitum,
gudron, asfalt) ishlab chiqarish uchun manbа;
qoramol parvarishida uning yem-xashagiga qo`shimchalar sifatida
ishlatiladigan bir qator oqsilli preparatlarni olish uchun xom-ashyo bo`lib
hisoblanadi.
Neftni qayta ishlash neftdan foydalanishning asosiy sohasi bo`lib hisoblanadi.
Neftni qayta ishlash mahsulotlari - benzin, dizel yoqilg’i, kerosin, mazut, moylash
materiallari, koks, parafinlar, bitum - iqtisodiyotning
turli sohalarida, shu jumladan
transport (benzin, dizeln yoqilg’i, kerosin, moylar) va energetika (yo`ldosh neft
gazi, neft zavodlari gazi, mazut) kabi strategik sohalarda qo`llanilishinи topmoqda.
Neftdan olinadigan bir qator mahsulotlarni (moylash materiallari, bitum, parafin)
o`rnini boshqa mahsulotlar bilan qoplab bo`lmaydi.
Boshqa mahsulotlar, xususan
7
motor yoqilg’ilar (benzin, kerosin, dizel yoqilg’i), alternativ yoqilg’i turlari bilan,
masalan siqilgan yoki suyultirilgan tabiiy gaz bilan almashtirilishi mumkin. Biroq
ichki yonish dvigatellari uchun yoqilg’ilar sifatida siqilgan
yoki suyultirilgan tabiiy
gazning bir qator afzalliklariga, shuningdek yoqilg’ilarning alternativ turlaridan
foydalanishni rahbatlantirish choralariga qaramay, an`anaviy neft motor yoqilg’ilari
avtomobillar,
traktorlar, samoletlar, teplovozlar va hk. uchun asosiy yoqilg’ilar
sifatida saqlanib kelmoqda.
