| Rangli metallurgiya. Rossiya Federatsiyasi rangli metallarga boydir. Taminlanganligiga ko’ra rangli metallar zahirasi: boksit 100 yil, mis 85, sivenes va qo’rg’oshin 100 yilga yaqin, nikel 70 yil, volfram 58 yil, molibden 130 yilga yеtadi.Rangli metallar Kavkaz tog’larida , Sadansk shimoliy Asetiyada volfram va molibden kabi konlari bor bo’lib ularning ko’pchiligida qazib olish ishlari to’xtatilgan. Rossiyada juda katta ko’mir konlari Sharqiy Sibirda, Kuznes baseynida eng ko’p qazib olinadi.Rossiyaning Yevropa qismida esa Pechorskda toshko’mir havzasi (Komi Respublikasida) qazib olinadi. Juda ko’plab konlar quyidagi joylarda joylashgan janubiy Yakutsk, Saxalin, Vladivastok, Urgolsk, Irgutskda toshko’mirning katta zaxirasi bor, bundan tashqari Tungus havzasi Lenskiy viloyatida ham mavjud bo’lib bu hududlarda deyarli ishlatilmaydi. Buning asosiy sababi hududning iqlimi keskinligidadir. Bu hududlarning kelajagi hali bor .Shuningdek Rossiyaga Danetsk ko’mir havzasining janubiy-sharqiy qismi tegishli (Rostov viloyati).Bu konning katta qismi Ukraina hududida joylashgan.Eng mashhur konlardan biri Krasnayarsk o’lkasi Konskachins konidan qazib olinadi.Bu hududdagi konlar Kaspiy bo’yi hududlarining shimoliy havzasi bilan o’zoro bog’liqdir. Qozog’iston Apshey viloyati va Azerbayjon konlariga yaqin joylashganligidadir. 1940-yilning boshlarida neft, gaz konlari Povolji , Ural oldi (Romonshk, Orolsk, Tuymazn, Bugurslan , Ishimboy, Muxanov) undan so’ng esa Voyvashk Vuktilsk kabi hududlar o’zlashtirildi. 1960-1970- yillarda esa, Sharqiy Sibir havzalari tezda o’zlashtirildi.Hozirda ular eng gaz-neft qazib olinadigan hududlar shimoli-g’arbiy Sibirda (Yamana Nanetik) katta gaz hududlari mavjud bo’lib (Yambursk, Urungurs, Medveji, Xarasaveysk, g’arbiy Sibir markazlarda joylashgan bo’lib Hondimanskiy okrugiga tegishlidir.
Alyuminiy yеngil rangli metall tarkibiga kiradi. Uning sifatini oshirishda:boksit ishlatiladi, Shimol – G’arb(Boksitogorsk), Shimol (asoaiy katta hududlar Timana, Komi Respublikasi), Ural (Shimoliy – Ural, Kamensk – Uralskiy), Sharqiy Sibir (Nijniangarskiy); nefelin Shimol(Xibinskiy), G’arbiy Sibir (Kiya- Shaltirsk).
Mis rudasi konlari asosan Uraldan Kola yarim orolida, shuningdek Janubiy Sibir tog'larida joylashgan.Sharqiy Sibir rayonida esa mis-nikel, kobalt, platina konlarining ishga tushirilishi bilan yirik Norilsk shaxri qad ko'tardi. Sibir rudali va norudali foydali qazilma konlariga boy region hisoblanadi. Uralskiy iqtisodiy rayonida mis rudalari ko’pdir. Bu еrda qayta ishlanadigan hududlari quydagilar Gayskoy va Blavinskoy (Orenburg oblasti), Krasnouralskiy va Revdinskoy (Sverdlovskiy oblasti), Sibayskogo, podolskogo va Yubileynogo (Bashkariston Respublikasi) da tarqalgan. Uralda metallurgiyani boyitishda yutuqlarga erishmoqda. O’zining resurslari yеtmaydi, shuning uchun Konsentradan foydalaniladi (Qozog’iston, Kolskiy yarimoroli) bu yеrdagi metall 30 -40 % dir. Hududning boshqa rayonlarida ham mis mavjuddir. Shimoliy rayon (Monchegorsk), Sharqiy Sibir, Norilskiy kombinat (mis – nikel rudalari Norilskogo, Talnaxoskva, Nerchinskogo va hokozo). Shimoliy Chitinskoy oblastida qidiruv ishlari olib borilib jahonda zahirasi jihatidan 3-o’rinda Udakonskogoda mis rudasi (1,2 mlrd t dan ortiqdir). Mis konlari esa asosan Uralda (Qizil Turun , Qizil Ural, Sibaysk, Plyavin, Gaskoy) Kols yarimorolida joylashgan. Hozirda qazib olinayotgan mis, nikel konlari, Sharqiy Sibir Tolnask yaqinida katta shahar Norlskda qad ko’targan. Uzoq Sharq Sibir yaqinida oltin konlari bo’lib, ular Piken va Aldan havzalari yaqinida bo’lib temir konlari, sulyuda , asbest, kabi metallar ham joylashgan. Yakutiya respublikasining Soha, Tinchlik kabi konlaridan sanoat miqyosida olmoslar qazib olinadi (1-jadval).[5]
|
