O’zbekistonAvtomobilsozliksanoatiningrivojlanishi

Mustaqilmamlakatimiztarqqiyotyo’lidansobitbormoqda, buyo’ldagiilkg’alabamizdanbirimamlakatimiziqtisodiyotidayangitarmoq – Avtomobilsanoatiningyaratilishibo’ldi.IslomKarimov [ 2]

1992 y. iyunoyidaO’zbekistonRespublikasiprezidentiI.A. KarimovningKoreyarespublikasigatashrifichog’ida “DAEWOO”guruhizavodlaribilantanishishvaqtidarespublikaavtomobilsozliksanoatitamaltoshiqo’yishigasababbo’lganedi.O’shayilningiyuloyidaO’zbekistonvaKoreyaRespublikasio’rtasidaAsakashahridaavtomobilzavodiqurishbo’yichareferendumuyishtirildi. 1992 yilnoyabroyidaO’zbekistonRespublikasiBazirlarmahkamasitamonidan “UzDewooAvto”qo’shmakorxonasibarpoetishto’g’risidafarmoyishqabulqilimdi.

19 iyul 1996 yil Asakada Markaziy Osiyoda birinchi avtomobil zavodining tantanali ochilishi bo’lib o’tdi.

Iyul (lot. mensis Julius) - Grigoriy taqvimida yilning yettinchi oyi. 31 kundan iborat. Shu oyda tugʻilgan Yuliy Sezar sharafiga nomlangan.

Markaziy Osiyo - Osiyo materigining ichki qismidagi tabiiy oblast. Maydoni 6 mln. km². Shim. va gʻarbiy chekkasi Mongoliya, XXR bilan RF oʻrtasidagi davlat chegarasigacha boʻlib, sharqi Katta Xingan, jan.

Jahon tajribasidan kelib chiqqan holda avtomobil sanoati O’zbekiston sanoatida tarkibiy o’zgarishi olib kirishga sababchi bo’ldi.Avtomobilsozlik kompleks rivojlanish qo’shimcha ishlab chiqarish quvvatlarinig ishga solinishi, yangi ish kuchlarini jalb etish uchun turtkiy bo’ldi.Chunkiy, mutaxasislar fikriga ko’ra, avtomobil sanoatida barpo etilgan bitta ish o’rni tarmoqqa bog’liq bo’lgan bir qator sohalarda qo’shimcha ish yaratadi.

Prezidentimiz Islom Karimov o‘sha tantanali daqiqalarda, jumladan, bunday degan edi: «Bugun nafaqat O‘zbekiston va Markaziy Osiyo mintaqasida, balki sobiq Ittifoq miqyosida ham butunlay yangi zavod – qo‘shma korxona ishga tushishi, tariximizda ilk bor zamonaviy, jahon andozalari talablariga javob beradigan yengil mashinalar – avtomobillar ishlab chiqarilishi – buning o‘zi biz tanlagan siyosatning tamal toshi, desak hech qanday mubolag‘a bo‘lmaydi».

Islom Abdugʻaniyevich Karimov (1938-yil 30-yanvar, Samarqand shahri - 2016-yil 2-sentabr, Toshkent shahri) - davlat va siyosat arbobi, Oʻzbekiston Respublikasining birinchi prezidenti. Oʻzbekiston Qahramoni (1994).

O‘tgan davr Asaka avtomobil zavodi uchun tom ma’nodagi sinov va yuksalish yillari bo‘ldi. 1996 yilda zavodning ahil va professional jamoasi avtomobilning bir yo‘la uchta turi – «Damas», «Nexia», «Tico» liniyalarini ishga tushirish bilan ilk muhim qadamni qo‘ydi. Shunday qilib, iste’molchilarga boshidanoq keng tanlash imkoniyati yaratildi. 2001 yilda yangi marka – «Matiz»ni ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi. [8]

Faoliyatining birinchi yilida korxonada 25,3 ming yengil mashina ishlab chiqarilgan bo‘lsa, keyingi yili bu ko‘rsatkich 64,3 ming donani tashkil etdi. Joriy yilning birinchi yarmida esa bu yerda 106,4 mingta mashina tayyorlandi va yil oxirigacha bu ko‘rsatkich 230 mingga yetadi. 

O‘zbek avtomobillari tez orada xorijiy bozorlarda o‘z o‘rnini topdi, nafaqat mahalliy iste’molchilar, balki yaqin xorijdagi aholi o‘rtasida mashhur bo‘ldi va ishonch qozondi. Mamlakatimiz avtomobil tarmog‘i yildan- yilga o‘z mahsuloti eksportini oshirib, valuta tushumi hajmini ko‘paytirib bormoqda. Avtomobillar eksporti samarasida O‘zbekiston ulkan sanoat salohiyatiga ega mamlakat sifatida nom qozondi. 

Zamon ishlab chiqarilayotgan avtomobil modellarini yangilab, sifatini muttasil oshirib borishni taqozo etadi. Chunki kuchli raqobat sharoitida muayyan mamlakat bozoriga kirib borish, joy egallash va uni saqlab turish oson emas. Damas, Tico, Nexia avtomobillari O‘zbekiston avtosanoatining birinchi “qaldirg‘ochlari” bo‘lgan edi. Keyinchalik Matiz, Lacetti, yangi rusumdagi Damas, Nexia avtomobillarini ishlab chiqarish o‘zlashtirildi. O‘zbekiston avtosanoati 2008 yilda yangi hamkor va salohiyatli investor – General Motors korporatsiyasi bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘ydi.

General (lot. generalis - umumiy, bosh) - qurolli kuchlardagi harbiy unvon (daraja). Dastlab, 16-a.da Fransiyada joriy qilingan. Rossiyada 17-a.ning 2-yarmidan maʼlum. Oʻzbekiston qurolli kuchlarida G.

O‘zbekiston avtomobillari nafaqat yurtimizda, balki xorij bozorlaridan munosib o‘rin egallab, boshqa davlatlarda ham xaridorgir bo‘lib bormoqda va xaridorlar ishonchini qozonmoqda. Avtomobillarimiz keng tarmoqli dilerlik savdo korxonalari orqali Rossiya, Ukraina, Belarus, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Ozarboyjon, Turkmaniston, Armaniston, Gruziya, Moldova kabi mamlakatlarga eksport qilinmoqda.

Gruziya yoki Gurjiston, rasman Gruziya Respublikasi (gurji: საქართველო [sɑkʰɑrtʰvɛlɔ], Sakartvelo) - Kavkazortining markaziy va garbiy qismlarida, Qora dengizning sharqiy qirgʻoqida joylashgan mamlakat.

Moldaviya (mold. ro, ), Moldova Respublikasi (mold. ro, ) - Yevropaning janubi-sharqiy qismidagi davlat. Ukraina va Ruminiya bilan chegaradosh. Maydoni 33 846 km2. Aholisi 3,557,600 kishi (2014). Jahonda aholisi boʻyicha 118 oʻrinni va hududi boʻyicha 135-oʻrinni egallaydi.

Belorussiya (Belarus), Belorussiya Respublikasi (bel. Respublіka Belarus) - Yevropa markazidagi davlat. Sharqiy Yevropa tekisligining gʻarbida joylashgan. Maydoni 207,6 ming km2. Aholisi 9 463 300 kishi (2013).

Ukraina (ukr. Україна) - Yevropaning jan.sharqida joylashgan davlat. Maydoni 596,06 ming km². Aholisi 45 553 ming. kishi (2013.01.15). Poytaxti - Kiyev sh. Maʼmuriy jihatdan 23 viloyat - Vinnitsa, Volin, Dnepropetrovsk, Donetsk, Jitomir, Zakarpatye, Zaporojye, IvanoFrankovsk, Kiyev, Kirovograd, Lugansk, Lvov, Nikolayev, Odessa, Poltava, Rovno, Sevastopol, Simferopol, Sumi, Ternopol, Xarkov, Xerson, Xmelnitskiy, Cherkassi, Chernovsi, Chernigov viloyatlari, Kiyev sh.lariga boʻlinadi.

Armaniston Respublikasi (Hayastani Hanrapetutyun) - Zakavkazyening jan. qismida joylashgan mamlakat. Shimolda Gurjiston, sharqda Ozarbayjon, janubda Eron, gʻarbda Turkiya bilan chegarador. 37 ta tuman, 27 ta shahar, 31 ta shaharcha bor .

Turkmaniston (turkmancha. Türkmenistan), Turkmaniston Respublikasi (turkmancha. Türkmenistan Respublikasy) - Oʻrta Osiyoning jan.gʻarbida joylashgan davlat. Maydoni 488,1 ming km². Aholisi 5,113 mln. kishi (2013).

Asaka avtomobillari uchun zarur detallarni mahalliylashtirish borasida keng qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda(2-rasm). Butlovchi qismlarning o‘zimizda tayyorlanishi valyuta va vaqtni tejash, ishlab chiqarish tannarxini kamaytirish barobarida ko‘plab yangi ish o‘rinlarini tashkil etish imkonini bermoqda. Mahalliylashtirish dasturiga ko‘ra, xorijnikidan aslo qolishmaydigan sifatli ehtiyot qismlar va nozik detallar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan turli yo‘nalishdagi ko‘plab qo‘shma korxonalar tashkil etildi. Bamperlar, tutun chiqargichlar, yonilg‘i baklari, avtomobil oynalari, akkumulyatorlar, elektr o‘tkazgichlar uchun jgutlar, avtomobil salonining ichki qoplash qismlari, trubalar, bo‘yoqlar va boshqa ko‘pgina jihozlar ishlab chiqarish bo‘yicha korxonalar faoliyat ko‘rsatmoqda. Keyingi besh-olti yil ichida mahalliy yetkazib beruvchilar soni yigirmadan ikki yuzga yetdi.[9]

“O‘zavtosanoat” aksiyadorlik kompaniyasi rivojlanish dasturi doirasida 2008-2010 yillarda 770 millionAQSh dollari qiymatidagi 40 dan ziyod investitsiya loyihalari amalga oshirildi, 2011-2012 yillarda esa 30 loyiha doirasida 470 million AQSh dollaridan ortiq sarmoya o‘zlashtirilishi rejalashtirilgan.

Dastur - 1) biron-bir faoliyat, ishning mazmuni va rejasi; 2) siyosiy partiyalar, tashkilotlar, alohida arboblar faoliyatining asosiy qoidalari va maqsadlari bayoni; 3) oʻquv fani mazmunining qisqacha izohi; 4) teatr, konsertlar va b.

Shu bilan bir paytda O‘zbekiston avtomobilsozlari yangi marralarni ko‘zlab, izlanishlarni davom ettirdilar. 2008 yil mamlakatimiz avtomobil sanoati hayotida muhim voqea ro‘y berdi. O‘sha yilning 21 fevral kuni Asaka avtomobil zavodi negizida «O‘zavtosanoat» aksiyadorlik kompaniyasi va «General Motors» korporatsiyasi ta’sischiligida yangi qo‘shma korxona – «GM O‘zbekiston» tashkil etildi.

Fevral (lot. Februarius - halollanish oyi) - Grigoriy kalendarika, yilning ikkinchi oyi (28 kunga, kabisa yilida esa 29 kunga teng). Nomi kad. rimliklarning har yili 15 fevralda oʻtkazilgan halollanish marosimi bilan bogʻliq.

Muvaffaqiyatlardan ruhlangan avtomobilsozlarimiz ko‘p o‘tmay yana bir sovg‘a hozirladilar. 2010 yilning avgust oyida «GM O‘zbekiston»da “Chevrolet Spark” avtomobilini ishlab chiqarish boshlandi. Bu mashina jamoatchilik e’tiboriga havola qilingan ilk kunlardanoq yurtdoshlarimizning sevimli avtomobiliga aylandi. “Spark” qulayligi va dizaynining o‘ziga xosligi bilan e’tiborni tortadi, xavfsizlik yostiqchalari bilan jihozlangani va ishlab chiqarish jarayonida ilg‘or texnologiyalardan foydalanilgani bois Yevropa xavfsizlik klassifikatsiyasi bo‘yicha yuqori baho (4 yulduz)ga loyiq topilgan.

Yevropa (yun. Yeigore, osuriy tilida „ereb“ - gʻarb) - qitʼa, Yevrosiyo materigining gʻarbiy qismi. Maydoni 10507 ming km2; 730 ming km2 ni orollar tashkil etadi. Qitʼa Shimoliy yarim sharda joylashgan, Osiyo bilan chegarasi shartli ravishda Ural togʻlarining sharqiy etagi, Emba daryosi, Kaspiy dengizi, Kumamanich botigʻi orqali va Don daryosining quyilish joyidan oʻtkazilgan.

Mahalliylashtirish avtomobilsozlikni rivojlantirish va uning ishlab chiqarish salohiyatini oshirishning ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Bu iqtisodiyotimizni izchil va barqaror rivojlantirish, yangi ish o‘rinlari tashkil etish, ishlab chiqarishga yangi, samarali texnologiyalarni joriy etishni jadallashtirish imkonini beradi. Eng muhimi, mahalliy xomashyo va ishlab chiqarish resurslaridan kengroq foydalanish, zamonaviy, raqobatbardosh mahsulotlar tayyorlashni rag‘batlantirish va butlovchi qismlar importini qisqartirish hisobiga valutani tejashga xizmat qiladi. 

Avtomobil ishlab chiqarishning barcha texnologik jarayonlari kompleks ravishda rivojlantirilishi yurtimizda mashinasozlik, metallurgiya, radioelektronika, neftni qayta ishlash, kimyo va to‘qimachilik sanoatini, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini taraqqiy ettirishga yordam bermoqda. Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, avtomobilsozlikda yaratilgan bir yangi ish o‘rni boshqa turdosh sohalarda kamida yetti ish o‘rni tashkil etish imkonini beradi. 

O‘zavtosanoat» kompaniyasi tizimiga kiruvchi korxonalarda birgina joriy yilning o‘zida 1,4 mingdan ziyod yangi ish o‘rni yaratilgan. Investitsiya dasturi doirasida mashinasozlarimiz avtomobillar uchun zarur ko‘plab detallarni ishlab chiqarishni o‘zlashtirish ustida ish olib bormoqda. O‘tgan yillar davomida bu borada ulkan yutuqlarga erishildi. Bamperlar, avtoemallar, germetiklar, sanoat bo‘yoqlari, tutun chiqargichlar, yonilg‘i baklari, yonilg‘i nasoslari, avtomobil oynalari va o‘rindiqlari, akkumulatorlar, elektr o‘tkazgichlar uchun jgutlar, avtomobil salonining ichki qoplash qismlari, tashqi yoritish vositalari, yonilg‘i moyi va havo filtrlari, kapsulalangan oynalar, generatorlar va kompressorlar, g‘ildirak disklari va shassi uzellari ishlab chiqaruvchi korxonalar faoliyat ko‘rsatmoqda. 2008 yil 16 dekabrda “General Motors” korporatsiyasi bilan hamkorlikda dvigatellar ishlab chiqaradigan “General Motors Powertrain Uzbekistan” qo‘shma korxonasi tashkil etildi. Hozir dunyoning atigi 18 mamlakatida yengil avtomobillar uchun dvigatellar tayyorlanadi. Toshkent viloyatida barpo etilayotgan ushbu yangi zavod ishga tushishi bilan O‘zbekiston ham bu davlatlar qatoridan o‘rin oladi.

Toshkent viloyati - OʻzR tarkibidagi viloyat. Respublikaning shim.sharqida. 1938 y. 15 yanvda tashkil kilingan. Shim. va shim.gʻarbdan Qozogʻiston Respublikasi, shim.sharkdan Qirgʻiziston Respublikasi, sharqdan Namangan viloyati, jan.

Mazkur yo‘nalishdagi sa’y-harakatlar samarasida bugungi kunga kelib «GM O‘zbekiston» yengil avtomobillarining mahalliylashtirish darajasi 60 foizdan oshdi, hozir hayotga tatbiq etilayotgan loyihalar bu ko‘rsatkichni 80 foizga yetkazish imkonini beradi. Mamlakatimizda yengil avtomobillar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgach, ularga xizmat ko‘rsatuvchi butun bir infratuzilma yaratildi. Xususan, bugungi kunda mamlakatimizda xalqaro standartlarga to‘liq javob beradigan va ilg‘or texnologiyalar bilan jihozlangan 65 avtomobillarga servis va texnik xizmat ko‘rsatuvchi korxona faoliyat ko‘rsatayotgani bu soha jadal taraqqiy etayotganidan dalolat beradi. 

O‘tgan yillar mobaynida zavodda asosan yoshlardan iborat, texnologik jarayonlardan yaxshi xabardor va yuqori malakaga ega mehnat jamoasi shakllandi. Bugun korxonada 6,5 mingdan ortiq ishchi va xizmatchi mehnat qilmoqda. Ularning ko‘pchiligi xorijda o‘qib, malaka oshirib qaytgan. Shu bilan bir paytda ularga munosib o‘rinbosarlar ham tayyorlanmoqda. Korxonada Prezidentimizning 2009 yil 27 aprelda qabul qilingan qaroriga binoan tashkil etilgan Turin politexnika universitetining Toshkent filiali, Andijon muhandislik-iqtisodiyot instituti, Farg‘ona politexnika instituti talabalari, shuningdek, Asaka va Samarqand avtomobilsozlik kollejlari va boshqa ko‘plab kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari amaliyot o‘tamoqda.

Aprel (lot. Aprilis) - Grigoriy taqvimida yilning toʻrtinchi oyi. 30 kundan iborat.

«GM O‘zbekiston»ning payvandlash sexi boshlig‘i Obidjon Sobirovning ta’kidlashicha, ushbu sexda ishlayotgan yoshlarning 70 foizi kasb-hunar kollejlarini bitirgan yoshlardan iborat bo‘lib, ular o‘z vaqtida mazkur korxonada ishlab chiqarish amaliyotini o‘tagan. Yoshlar “Ustoz-shogird” tizimi asosida tajribali brigada boshliqlari va ustalarga biriktirilgani katta samara bermoqda.

Brigada (frans. brigade; ital. brigata - jamiyat, otryad) - 1) barcha turdagi qurolli kuchlar, qoʻshin turlari va maxsus qoʻshinlar boʻlinmalarining taktik birlashmasi; turli mamlakatlarda 16-asrning 2-yarmidan, Rogsiyada 18-asr boshidan mavjud.

Asaka avtomobilsozlik kollejida avtomobillarni yig‘ish yo‘nalishi bo‘yicha o‘qiyman va hozir mazkur korxonada ishlab chiqarish amaliyotini o‘tayapman, – deydi Islomiddin Ortiqvatov. – Kollejda olgan nazariy bilimlarimni ishlab chiqarish jarayonida tatbiq etishni o‘rganmoqdaman. Bu yerda Germaniyadan keltirilgan robot-manipulyatorlar o‘rnatilgan, ish konveyer usulida yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, bitta kuzovni tayyor holatga keltirish uchun 80 operatsiya bajariladi. 

Bularning hammasi sohada yuqori malakali kadrlarni tayyorlashga katta e’tibor qaratilayotganidan dalolat beradi. Zero, milliy avtomobilsozligimiz kelajagi aynan ana shunday yosh mutaxassislarga bog‘liq. Shuning uchun bu yerda ishchi va mutaxassislarni tayyorlash, ularning bilim va tajribasini yuksaltirishga ustuvor vazifa sifatida qaralmoqda. [13]

Bugun ishonch bilan aytish mumkinki, korxona yoshlari o‘z kasbini miridan sirigacha mukammal biladi va ishlab chiqarishning eng mas’uliyatli uchastkalarida muvaffaqiyatli mehnat qilmoqda. Masalan, ko‘zga ko‘rinmas zarra ham avtomobil rangining sifatiga salbiy ta’sir etishi mumkin bo‘lgan bo‘yoqlash sexida ham. Bu yerda bo‘yashdan avval kuzovning barcha payvandlash choklari germetik bilan, kuzov va detallar korroziyaga qarshi maxsus vosita bilan qoplanadi, shundan keyin bir necha bosqichda bo‘yoqlanadi.

Qarshi (1926 37 yillarda Behbudiy) - Qashqadaryo viloyatidagi shahar (1926 yildan), viloyat markazi (1943 yildan). Qashqadaryo vohasining markazida, Qashqadaryo boʻyida, xalqaro t. yil va avtomobil yoʻllari kesishgan joyda.

Bundan tashqari, yoshlar ishlab chiqarish jarayonini yanada takomillashtirishga qaratilgan ratsionalizatorlik takliflari bilan faol ishtirok etmoqda. Korxonada xodimlarning ijodiy izlanishi, tashabbusi, o‘z bilimini oshirishga bo‘lgan intilishini qo‘llab-quvvatlash maqsadida moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish tizimi yaratilgan. 

“Damas” avtomobilini yig‘ish bo‘yicha yangi liniya ana shunday taklif mevasidir. Avvallari mashinani yig‘ish uchun 180 metr maydon kerak bo‘lgan, endilikda esa mashina 63 metrlik qulay ixtisoslashtirilgan maydonda yig‘ilmoqda.

Maydon - ochiq, meʼmoriy jihatdan tartibga keltirilgan, atrofi bino, inshootlar yoki daraxtlar bilan toʻsilgan keng satq. Toʻrtburchakli, temperaturapetsiyasimon. doirasimon, tuxumsimon (oval) va boshqa shakllarda yopiq yoki ochiq holda boʻladi.

1 avgustdan boshlab "Lacetti" avtomobillari uchun ikki bog'lamalar - old tomondagi balka (A1-FRT SUSP LHD1.8) hamda orqa tomondagi balkalarni (A1-REAR SUSP 1.8) ommaviy ishlab chiqarish ishlari boshlandi.

Kompaniyaning Еvropaning 6 tonnadan ortiq bo'lgan yuk avtomobillari bozoridagi ulushi 16,6% ni tashkil etadi.

Hozir “GM O'zbekiston” korxonasida mashhur “Chevrolet” brendi bilan “Malibu”, “Captiva”, “Lacetti”, “Cobalt”, “Nexia”, “Spark”, “Damas” avtomobillari ishlab chiqarilmoqda. “O'zavtosanoat” aksiyadorlik kompaniyasi avtomobillarimiz eksporti hajmini yanada kengaytirish yuzasidan doimiy ish olib bormoqda.

Rejali dasturlar asosuda korxonalar diversifikatsiya va ishlab chiqaryotgan mashinalar modernizatsiya qilib borilmoqda. O’zbekiston respublikasi Prezidentining PQ-1856 qarori “Xorazm viloyatida “damas” engil avtomobillar ishlab ciqarishni tashkil etish chora tadbirlari haqida” deb nomlanadi.Unga asosan “Damas” avtomobillarini Xoraz avtomobil ishlab chiqarish birlashmasida yig’ish ikki bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda “Xorazm avtomobil ishlab chiqarish birlashmasi” OAJ da yig’ish ishlari olib borilladi.U 2014 yil I kvartalidan mahsulot bera boshlaydi. Ikkinchi bosqichda ishlab chiqarishni to’liq sikli amalga oshirilishi boshlanadi (2014 yil IV kvartal ) bo’yicha muhim lohiya nihoyasiga yetkazish mo’ljallanmoqda.

“ O’zavtosanoat ” AJ respublika mintaqalarida 16 ta loyixani amalga oshirib, natijada 780 ta yangi ish o’rinlarni yaratadi. 40 ming dona turli tangi mahsulotlar ishlab chiqaradi. “Damas” ishlab chiqarishdan bo’lgan sexlarda yangi modeldagi avtomobillar ishlab chiqarish o’zlashtirish.

III.O’zbekiston mashinasozlik sanoati istiqbollari.

3.1 O’zbekiston mashinasozlik sanoatini rivojlanish istiqbollari va muammolari.

Samarqanddagi “SamAvto” zavodida tayyorlanayotgan “Isuzu” rusumli avtobuslar, yuk avtomobillari, ixtisoslashtirilgan transport vositalari – avtofurgonlar, suv tashish, sut tashish, chiqindi tashish mashinalari, avtominoralar, evakuatorlar ishonchliligi va foydalanishda qulayligi bilan xaridorlarga manzur bo‘lmoqda. “JV MAN Auto – Uzbekistan” qo‘shma korxonasida esa zamonaviy yuk tashish avtomobillari ishlab chiqarilmoqda.

2009 yili “General Motors” korporatsiyasi bilan hamkorlikda dvigatellar ishlab chiqaradigan yangi qo‘shma korxona tashkil etildi.Dunyoning atigi 18 mamlakatida yengil avtomobillar uchun dvigatellar tayyorlanadi.Toshkent viloyatida barpo etilayotgan “General Motors Powertrain Uzbekistan” deb nomlangan ushbu yangi zavod joriy yilning noyabr oyida ishga tushishi bilan O‘zbekiston ham bu davlatlar qatoridan mustahkam o‘rin oldi. Shuningdek, Samarqand viloyatining Jomboy tumanida “O‘zavtosanoat” aksiyadorlik kompaniyasi va Germaniyaning “MAN Truck & Bus AG” kompaniyasi hamkorligida “JV MAN Auto – Uzbekistan” qo‘shma korxonasi uchun og‘ir yuk ko‘taradigan avtomobillar ishlab chiqaradigan yangi zavod qurilishi davom etmoqda.

MAN yuk avtomobillari Samarqandda ishlab chiqarilmoqda. U 2009 yil avgustida tashkil etilgan "JV MAN Auto-Uzbekistan" qo'shma korxonasining birinchi mahsulotidir. Qo'shma korxona "O'zavtosanoat" AJ va Gеrmaniyaning MAN Nutzfahrzeuge AG" kontsеrni hamkorligida tashkil etilgan bo'lib, bunda o'zbеk tomoniga 51foizli, nеmislar tomoniga esa 49 foizli ulush to'g'ri kеladi.

Mazkur qo'shma korxona "MAN SE" kompaniyalar guruhining MDH dav-latlari hududida tashkil etilgan birinchi zavodidir.

"O'zbеkiston Markaziy Osiyoda stratеgik pozitsiyalarni egallashi bilan MAN uchun muhim ahamiyat kasb etgan.Bizning munosabatlarimiz 18 yildan ziyod vaqtdan bеri davom etib kеlmoqda va u muqim asosga ega", – dеdi "MAN SE" kompaniyalar guruhi boshqaruv raisi Xokan Samuelson.

Aytish kеrakki, "MAN Nutzfahrzeuge AG" MAN kompaniyalar guruhining jahon bozorida rеlssiz transport vositalari ishlab chiqaruvchi va transport muammolarini hal etish yo'llarini ishlab chiquvchi еtakchi korxonalardan biri hisoblanadi. U turli maqsadlarga xizmat qiladigan yuk avtomobillari, yo'lovchi va sayyohlarni tashishga mo'ljallangan avtobuslar, shuningdеk, og'irligi 250 tonnnagacha bo'lgan maxsus transport vositalarini ishlab chiqaradi.

Umuman olganda, "MAN Nutzfahrzeuge AG" ning dunyo bo'ylab 30 ga yaqin asosiy sho'ba korxonalari mavjud. Avstriya, Polsha, Turkiya, Janubiy Afrika, Saudiya Arabistoni kabi davlatlarda "MAN Nutzfahrzeuge AG" kompaniyasining sho'ba korxonalari ishlab turibdi.

Pólsha (Pólsha Respúblikasi, bunda mamlakatning rasmiy nomida zamonaviy polyakcha republika (respublika) soʻzi emas, balki eski - Rzeczpospolita (polyakchadan: Mushtarak narsa) soʻzi ishlatiladi) - Yevropadagi davlat, shimoldan Boltiq dengizi bilan yuviladi.

Avstriya, Avstriya Respublikasi (nem. Österreich, MFA(olm.): Andoza:Audio-IPA) - Markaziy Yevropadagi davlat, Dunayning o‘rta oqimi havzasida joylashgan. Maydoni 83 ming 858 km2. Aholisi 8 460 390 kishi (2012).

Turkiya (turkcha. Türkiye), Turkiya Respublikasi (turkcha. Türkiye Cumhuriyeti) - Osiyoning gʻarbiy qismi va Yevropaning jan. Turkiyaning poytaxti - Anqara shahri. Davlat tili - Turk tili. Maydoni - 783,562 km².

Janubiy Afrika Respublikasi (Janubiy Afrika, JAR) poytaxti - Pretoriya (administrative), Keyptaun (legislative), Blumfonteyn (judiciary) shahri. BMT aʼzosi

Saudiya Arabistoni, (Saudiya Arabistoni Qirolligi) Saudiya Arabistoni Podshohligi (AlMamlaka alArabiya asSaudiya) - Osiyoning janubi-gʻarbida joylashgan davlat. BMT aʼzosi Arabiston ya.o.ning taxminan 2/3 qismini va Qizil dengiz hamda Fors qoʻltigʻidagi qator qirgʻoqboʻyi orollarni egallaydi.

MDH davlatlarida kompaniya Rossiya, Ukraina, Qozog'iston, Ozarbayjon va Turkmanistonni hamrab olgan kеng distribyutorlik va sеrvis tarmog'iga ega.

Ozarbayjon (Azərbaycan), Ozarbayjon Respublikasi (Azərbaycan Respublikası), - Kavkazortining jan.-sharqiy qismida joylashgan mamlakat. Maydoni 86,6 ming km². Aholisi 9,5 mln. kishi (2015). Poytaxti - Boku shahri Maʼmuriy jihatdan 61 tuman, 65 shahar va 122 shaharchaga boʻlinadi.

Kompaniya korxonalarida hammasi bo'lib 36 ming kishi mеhnat qiladi. 2008 xo'jalik yilida kompaniyaning sotuv hajmi 10,6 mlrd. еvroni tashkil qildi. 96,4 mingga yaqin yuk avtomobili va MAN va NEOPLAN markali 7,2 ming avtobus va avtobus shassilari sotildi.(3-rasm).

Sohada yuqori malakali muhandis va ishchi-xodimlar tayyorlash masalasiga alohida e’tibor qaratilmoqda. Prezidentimizning 2009 yil 27 aprelda qabul qilingan qaroriga binoan tashkil etilgan Toshkentdagi Turin politexnika universitetida yoshlar mashinasozlik texnologiyalari, avtomobilsozlik, sanoat va xo‘jalik qurilishi, arxitektura va sanoat dizayni, sanoatda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi, energetika fakultetlarida tahsil olmoqda.

Matbuot anjumanida avtomobilsozlik mamlakatimizning iqtisodiy salohiyatini yuksaltirish, sanoatning yuqori texnologiyali boshqa tarmoqlarini rivojlantirishga ham xizmat qilayotgani ta’kidlandi.[14]

Joriy yilning 24-28 aprel kunlari o'tkazilayotgan «Toshkent Xalqaro Investitsion-Moliya Forumi» doirasida «Mashinasozlik, elektro texnika sanoati, informatsion texnologiyava telekommunikatsiya sohasidagi hamkorlik istiqbollari» mavzusiga bag'ishlangan seksiya majlisi bo'lib o'tdi.

Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui.

Mazkur anjumanda “O'zavtosanoat”, «GM Power Train», «JV MAN Auto-Uzbekistan», «UzMinda», «Huawei Technologies», «O’zeltexsanoat», «UzClaasAgro», «Doychekabel», «Iskratel» hamda nufuzli xorijiy kompaniyalar vakillari ishtirok etdilar. Seksiya majlisida mazkur kompaniyalar faoliyatlariga bag'ishlangan taqdimotlari namoyishi bo'lib o'tdi.Seksiya majlisi «Uzavtosanoat» aksiyadorlik kompaniyasi vakil o'rinbosari Umid Salimovning maruzasi bilan boshlandi.O'zbekistonda ishlab chiqaruvchilarni xususiy tadbirkorlikka hamda kichik va o'rta biznes sub'ektlarini jalb etish avtomobilsozlikni rivojlantirish va ishlab chiqarish salohiyatini oshirishning ustuvor yo'nalishlaridan biridir.

Ushbu yo'nalishda “O'zavtosanoat” aksiyadorlik kompaniyasi 3,5 mingdan ortiq ishchi mehnat qilayotgan 200 dan ziyod kichik va o'rta ishlab chiqarish korxonalari bilan kooperatsiya aloqalarini yo'lga qo'ygan. Ta'kidlash joizki, ayni paytda mahsulot yetkazib beruvchi ushbu korxonalar qatoridan joy olishni istovchi, mamlakat ichki bozorida faoliyat ko'rsatayotgan qator korxona, xususiy tadbirkorlar soni tobra ortib bormoqda.

Yuqori malakali kadrlar - avtomobilsozlik sohasini rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlaridan hisoblanadi. Oliy o'quv yurtlari va bo'lg'usi ish beruvchilar o'rtasidagi hamkorlikda mutaxassislar bugungi kadrlar va kasb-hunar kollejlari bitiruvchilarini ish bilan ta'minlash masalasini hal etishning zarur yo'nalishi deb baholashmoqda.

Ayni paytda “O'zavtosanoat” AK tarkibiga kiruvchi 54 ishlab chiqarish korxonasiga 76 mashinasozlik va sanoat kollejlari, “Agrotexservis” MCHJ ning 155 korxonasiga 245 qishloq xo'jaligiga ixtisoslashgan kollejlar biriktirilgan.

Kollej (ing . college) - 1) Buyuk Britaniya, AQSH va ayrim boshqa mamlakatlarda oliy, oʻrta, yuqori oʻrta oʻquv yurti (ayrim hollarda universitet tarkibida). Dastlab 13-asr boshlarida Buyuk Brita-niyada vujudga kelgan; 2) Fransiya, Shveysariya, Belgiya, shuningdek, Afrika va Osiyoning ilgari fransuz mustamlaka imperiyasi tarkibiga kirgan bir qancha mamlakatlaridagi oʻrta va toʻliqsiz oʻrta oʻquv yurti. Fransiyada dastlabki K. oʻrta asrda universitetlarda paydo boʻldi; 3) Oʻzbekistonda oʻrta maxsus, kasb-hunar oʻquv yurti. OʻzRning 1997 yil avg .da qabul qilingan "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" va "Taʼlim toʻgʻrisida"gi qonuni hamda OʻzR Vazirlar Mahkamasining 1998 yil fevral dagi qaroriga muvofiq, kasb-hunar kolleji sifatida tashkil etilgan.

Korxonalarga biriktirilgan o'quv yurtlariga ishlab chiqarish uskunalari, maxsus kiyim-boshlar, ehtiyot qismlar, turli adabiyotlar, o'quvchilarni issiq ovqat bilan ta'minlash va boshqa ehtiyojlar uchun zarur mablag' ajratildi.

Mazkur forumda «O’zeltexsanoat» kompaniyasining ham taqdimoti namoyish qilindi.

Prezentatsiya (lot. praesentatio - taqdim etish), taqdimot - yangidan yaratilgan, tuzilgan muayyan narsaning rasmiy taqdim etilishi (mas, yangi jurnalning P.si).

Bugungi kunda mamlakatimiz elektrotexnika sanoati iqtisodiyotning deyarli barcha tarmoqlariga o'z mahsulotlarini yetkazib bermoqda. Yangi yakka tartibdagi modellar ishlab chiqishdan tortib uskunalarni montaj qilish va ularga texnik xizmat ko'rsatishgacha bo'lgan turli xizmatlarni ko'rsatmoqda.

Kabel-o'tkazgichli mahsulotlar, past voltli apparatura, shchit qurilmalari, liftlar, transformatorlar, elektrotermik uskunalar, shuningdek, turli elektron texnika buyumlari, asboblar, aloqa jihozlari va maishiy texnika – fan-texnika yutuqlari asosida hammasi bo'lib 2000 dan ortiq nomdagi mahsulot ishlab chiqarilmoqda.

“O'zeltexsanoat” uyushmasi tizimida 35 korxona faoliyat yuritmoqda. 2013-yil yakunlariga ko'ra, mazkur korxonalar tomonidan 988,1 milliard so'mlik mahsulot ishlab chiqarildi va xizmatlar ko'rsatildi, 2012-yilga nisbatan o'sish 126 foizni tashkil etdi. 254 milliard so'mlik iste'mol tovarlari ishlab chiqarildi.

Uyushmaning marketing, ishlab chiqarish, eksport salohiyatini va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish boshqarmasi boshlig'i Xurshid Yusupovning aytishicha, ishlab chiqarish hajmlarining ortishi bilan ichki bozorda import mahsulotlar o'rnini bosish va eksport ko'rsatkichlari ham yaxshilanmoqda.

Xususan, 2013-yilda “O'zeltexsanoat” korxonalari tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar eksporti hajmi 2012-yilga nisbatan 126 foizni tashkil etdi.

Prezident Islom Karimovning 2011 yil 29 iyulda qabul qilingan “Sanoat kooperatsiyasi asosida tayyor mahsulotlar, butlovchi buyumlar va materiallar ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni yanada chuqurlashtirish bo'yicha 2011-2013-yillarga mo'ljallangan chora-tadbirlar to'g'risida”gi qaroriga muvofiq uyushmaning deyarli barcha korxonalarida yangi turdagi import o'rnini bosuvchi raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni o'zlashtirish maqsadida modernizatsiya ishlari davom ettirilmoqda."O'zavtosanoat" AK VI Xalqaro sanoat yarmarkasi va Kooperatsiya birjasining birinchi bosqichi doirasida berilgan ma'lumotlariga ko'ra, kompaniyaning barcha modellari bo'yicha mahalliylashtirish darajasi 50% dan oshdi. 20 ta qo'shma korxonalar bamperlar, o'rindiqlar, lok-bo'yoq mahsulotlari, yoqilg'i baklari, jgutlar, oynalar va boshqalarni ishlab chiqarishni mahalliylashtirilgan. Asakadagi bosh avtozavodiga 98 ta butlovchi qismlar hamda detallarni yetkazib beruvchidan 76 nafari kichik biznes hamda xususiy tadbirkorlik subyektlaridir.[15]

Korxonaning dastlabki quvvati yiliga 2000 ta avtotransport vositalari ishlab chiqarishga imkon bеradi.Avtomobillar dastlabki bosqichda Samarqand avtomobil zavodi hududida yig'iladi.

""MAN Nutzfahrzeuge" kompaniyasi ilg'or Еvropa tеxnologiyalari va tеgishli tеxnik xizmat ko'rsatishni tatbiq etishdan tashqari, "JV MAN Auto-Uzbekistan" mahsulotlarini o'zining distribyutorlik tarmoqlari orqali MDH davlatlariga eksportga chiqarishga ham ko'mak bеradi. O’zbekiston iqtisodiyoti uchun an’anaviy ixtisosli soha hisoblangan Qishloq xo’jaligi mashinasozli: “TTZ" OAJ 2012 yilda umumiy ishlab chiqarish hajmi 98 mlrd. so'm bo'lgan 15 ta mahalliylashtirish loyihasini amalga oshirildi. 2011 yilga nisbatan kutilayotgan o'sish sur'ati 189%ni tashkil qiladi. Bu haqda VI Xalqaro sanoat yarmarkasi vaKooperatsion birjaning birinchi bosqichi doirasida "Toshkent traktor zavodi"OAJ boshqarma boshlig'i Marat Jumaev e'lon qildi.

Mahalliylashtirish dasturi O'zbekistonning qishloq xo'jaligi mashinasozligi sohasidagi yetakchi korxonasining rivojlanishida muhim o'ringa ega. Zavod TTZ-80.11, TTZ-80.10 paxtachilikka oid universal chopiq traktorlarini, PTS-4793A-03A traktor pritseplarini, shuningdek ehtiyot qismilarini hamda ishlab chiqarayotgan texnikasiga xizmat ko'rsatishga ixtisoslashgan.

2013 yilda 2010 yil mart oyida "TTZ" OAJ tarkibida tashkil qilingan "Uz Slaas Agro" O'zbekiston-Germaniya qo'shma korxonasi qishloq xo'jaligi texnikasini mahalliylashtirish darajasini 50% gacha yetkazishni rejalashtirmoqda. U g'allani o'rib-yig'ib oladigan kombayn, press-saralovchilar, pichan yig'uvchi texnika va 150 dan ortiq ot kuchiga ega traktortorlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.Taqdim qilingan axborotga ko'ra, O'zbekiston dalalarida bugungi kunda 1000 dan ortiq Dominator-130 g'allani o'rib-yig'ib oladigan kombaynlar ishlamoqda, ularning 600 tasi "Uz Slaas Agro" QK tomonidan 2010 dan 2012 yilga qadar ishlab chiqarilgan. Bundan tashqari, O'zbekistonda O'zbekiston-Germaniya qo'shma korxonasi tomonidan ishlab chiqarilgan qariyb 200 ta toyli press-saralovchilar ishga tushirilgan.

2013 yilda qo'shma korxona, shuningdek yirik hajmli bog'lamalar – g'alla bunkeri, listlangan prokatdan qoplama va panelli detallarni ishalb qiarishni mahalliylashtirishnirejalashtirmoqda."Uz Slaas Agro" QK da amalga oshirilayotgan modernizatsiya va texnik qayta jihozlash ishlari doirasida yangi bichuv-tayyorlash, payvandlash uskunasi va zarur asboblar xarid qilinmoqda. Uning montaji joriy yilning III choragida amalga oshiriladi, oktabr-noyabr oylarida esa 2014 yilda ishlab chiqarish dasturi doirasida butlovchi qismlar va detallarni ishlab chiqarish rejalashtirilmoqda. Ikkinchi bosqichda yanada murakkab bog'lamalrni mahalliylashtirish ko'zda tutilgan.

Qishloq xo'jaligi mashinasozligi sohasidagi yetakchi korxona – "TTZ" OAJda mahalliylashtirish chuqurlashtirilmoqda. Bugungi kunga kelib, O'zbekistonda ishlab chiqarilayotgan MAN avtomobillari uchun yarim pritsepli texnikani, yengil avtomobillarni tashish uchun avtotashuvchilar va konteynerlarni tashish uchun yarim pritseplarni tayyorlash o'zlashtirildi.

Qishloq xo'jaligi texnikasi ishlab chiqaruvchisining rasmiy distribyutori tomonidan avans tarzida moliyalashtirish (qiymatining kamida 70 foizi hajmida) ko'zda tutilgan. Shu bilan birga, ritmik ishlab chiqarish va respublikada ishlab chiqarilayotgan qishloq xo'jaligi texnikasi zamonaviy marketing metodlarini qo'llagan holda sotishni tashkil qilish, sifatli xizmat ko'rsatish uchun qo'shimcha sharoitlar yaratilmoqda.Hukumatning 2 maydagi "Qishloq xo'jaligi texnikasi yetkazib berish va respublika mintaqalarida ularga servis xizmati ko'rsatish samaradorligini oshirishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi Qarorida qayd qilinishicha, qo'llanilayotgan chora-tadbirlar mahalliy qishloq xo'jaligi mashinasozligi korxonalarining moliyaviy ahvolini barqarorlashtirishga yo'naltirilgan.

Hozirda MDH mamlakatlarida O'zbekiston avtomobil sanoatining 250 dan ortiq dilerlari faoliyat ko'rsatmoqda hamda yuk avtomobillari va maxsus mashinalar ishlab chiqarayotgan “JV MAN Auto – Uzbekistan” qo'shma korxonasi Rossiya, Ozarbayjon, Turkmaniston, Qozog'iston, Afg'oniston kabi mamlakatlarda o'z mahsulotlari sotuvi yo'lga qo'yilgan.

Avtomobillar uchun zarur ko'plab detallarni ishlab chiqarishni o'zlashtirish ustida mashinasozlarimiz muntazam ish olib bormoqda. Avtomobil oynalari va o'rindiqlari, bamperlar ,avtomobil salonining ichki qoplash qismlari, lak-bo'yoq materiallari, tutunchiqargichlar va zarbaga qarshi balkalar, yonilg'i baklari, tashqi yoritish vositalari, jgutlar, avtomobil elektr o'tkazgichlari, akkumulyatorlar, g'ildirak disklari va shassi uzellari, yonilg'i nasoslari, generatorlar, kompressorlar ishlab chiqaruvchi va boshqa o'nlab korxonalar faoliyat ko'rsatmoqda. “O'zavtosanoat” aksiyadorlik kompaniyasi tizimidagi korxonalar mamlaka-timizdagi ikki yuzdan ziyod korxona bilan kooperatsiya aloqalarini yo'lga qo'ygan.

Avtomobilsozligimiz rivojida yangi davrni mashinalar uchun kuch agregatlari ishlab chiqarayotgan “General Motors Powertrain Uzbekistan” korxonasining tashkil qilinishi boshlab berdi. Bunday noyob  ishlab chiqarish korxonalari dunyoning sanoqli mamlakatidagina mavjud bo'lib,  zavodda 1,5 litr va 1,2 litr sig'imdagi yangi avlod dvigatellari ishlab chiqarilmoqda. “GM O'zbekiston” mahsulotlariga ushbu korxonada tayyorlangan dvigatellar o'rnatilishi natijasida korxonaning qo'shimcha qiymatida mahalliylashtirish ulushi 82 foizga yetgan.

2012 yil davomida Andijon shahridagi “O’zavtoaustyom” “O’zxanvu” Farg’ona shahridagi “Uzsangvuinjeniring”, Namangan shahrida “O’zavtosanoatplast” Toshkent shahridagi “Banner print”, “Agregatavto komplekt” korxonalarda 100 turga yaqin turdagi butlovchi qismlar ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi “Uzavtosanoat” aksiyadorlik kompaniyasi, GMPT Uzbekiston avtomobillar ishlab chiqarish 200 korxonalaridan hisoblanadi.

O’zbekistonda GMUzbekistan (shevrolet turkumi), MAN Uzbekistan ( yuk avtomobillari ishlab chiqarish ), San Avto ( “Isuzu” ) korxonalar muvaffaqiyatli faoliyat olib borilmoqda.

Turkum (genus) -1) botanikada filogenetik jihatdan yaqin (qardosh) turlarni birlashtiruvchi asosiy taksonomik kategoriya. Zoologiyadagi urugʻ botanikadagi T. ga toʻgʻri keladi. Mac, doʻlananing (Crataegus) har xil turlari (sariq, qizil va boshqalar) doʻlanalar T.

Mamlakatimiz iqtisodiyotidayuz berayotgan jiddiy sifat o’zgarishlari alohida e’tiborga sazovordir.

Yurtimizda qabul qilingan 2011-2015 yillarda sanoatni ustuvor darajada rivojlantirish dasturi va ishlab chiqarishni modernizatsiya qolish, texnik va texnologik yangilashga doir tarmoq dasturlarining izchil amalga oshirilishi natijasida sanoat tarkibida yuqori qo’shimcha qiymatga ega bo’lgan, raqobatdosh mahsulotlar ishlab chiqarishi tobora ortib bormoqda.

2013 yilda yuqori texnologiyalarga asoslangan mashinasozlik sanoati 121 % ga o’sgani misolida buni yaqqol ko’rish mumkin.

Telekommunikatsiya uskunalari, kompyuter texnikasi va mobil’ telefonlar, keng turdagi mishiy elektronika mahsulotlari ishlab chiqaradigan yangi zamonaviy korxonalar tashkil etilmoqda. Iqtisodiyotimizning deyarli barcha tarmoqlari modernizatsiya qilinib, amalda texnologik jihatdan yangilanmoqda. Ana shunday o’zgarishlar natijasida yalpi ichki mahsulot tarkibida sanoatning ulushi hozirgi vaqtda 24,2 foizdan ziyodni tashkil etmoqda.

Yalpi ichki mahsulot - umumiy qabul qilinish qisqartirilishi hamda makroekonomik koʻrsatkich, bu bevosita har bir yilning oxirgi mollar va xizmatlar aks ettiruvchi bozor qiymatidir (yaʼni bevosita isteʼmol uchun moʻljallangan) davlatlar iqtisodiyot hududining hamma sohalarida isteʼmol qilish uchun yil davomida ishlab chiqarilgan hisoboti, milliy jihozlar ishlab chiqarish omillari ishlatilgan qatʼiy eksportning jamgʻarmalari hisoblanadi. Birinchi marta 1934-yilda Saymon Kuznets tomonidan bu tushuncha ilk bor taklif etilgan edi. YaIM mavjud va belgilangan davlatlar ishlab chiqarishning izchilligini yillik hisobot sifatida dunyo iqtisodchilari qismlarga boʻlishadi(angl. nominal and real GDP). YaIM ushbu yildagi narhlarning oʻsishini joriy narxlarga(nisbat berilmasdan) asoslanib dunyo bozorlarida belgilaydi . YaIM (inqirozni toʻgʻri baholashligi bilan) narxlardagi oʻsish hususiyatini oldingisi yoki har qanday boshqasini yillik zahira taqsimotiga muhrlaydi. Har doim YaIMga amaldagi mavjud mahsulotlar hisobga olinadi va qanday darajada mamlakatlarda ishlab chiqarishning oʻsishi mavjudligi bilan narxlarni YaIM darajasi yordamida aniqlanadi. YaIM yonida iqtisodiyot oʻz imkoniyatlarini toʻlaqonli sotilgan ishchi kuchini band etish barobarida qaytaradi. YaIM imkoniyati - bu YaIM bilan toʻlaqonli bandlik va iqtisodiyot imkoniyatini boshqa sohalardagi tadqiqotlar bilan oʻzaro va bevosita bogʻliqlik ahamiyatini oshiradi. YaIM mamlakatlar orasida zarurat chogʻida birja nuqtalarida har qanday milliy valyutada kursga hisoblanishi yoki horijiy valyutalar yordamida qiymatlashtiriladi. Bularni shunday qiymatlarga baholash uchun jahon bozorida Paritet Haridorlik qobiliyati (PHQ) (xalqaro qiyoslashni aniqligi yoki ortiqligini bilish uchun)taqdim etilgan. Bugun " Bozor qiymati " deb nomlanuvchi maʼlum miqdorda hisoblash yoki barqaror kattalikdagi mahsulotlar erkin jahon bozorida amal qila oladi.

Dollar (ing . dollar, nem. "Taler" soʻzidan) - 1) Amerika Qoʻshma Shtatlari pul birligi. 1786 y.dan muomalaga (kumush D.) kiritilgan. 1 D. = 100 sent. Xalqaro ifodasi USD. AQSH D. xalqaro hisob-kitoblarda keng qoʻllaniladi.

Yurtimizdagi oilalarni uzoq muddat foydalanishga mo’ljallangan tovarlar bilan ta’minlash borasidagi ahvol ham tubdan o’zgardi. Xonadonlarni xolodil’nik, konditsioner, televizor, mobil telefon va boshqa zamonaviy maishiy texnika vositalari bilan ta’minlash darajasi oshmoqda. Ayniqsa, so’ngi yillarda aholining o’zimizda ishlab chiqarilgan yengil avtomobillar bilan ta’minlanish darajasi o’sgani e’tibolidir. Agar 2000 yilda har yuzta oilaga o’rtacha 20 ta yengil avtomobil to’gri kelgan bo’lsa, bugungi kunda bu raqam 41,4 tag yetdi.

Korxonalarda modernizatsiya va ishlab chiqarish faoliyatini tiklash jarayonlarini amalga oshirish uchun 316 milliard so’m hajmidagi investitsiya kiritildi va buning natijasida 9 mingdan ziyod yangi ish o’rni yaratildi.

Shu bilan birga, bugungi kunda 140 dan ortiq korxona zarar ko’rib ishlamoqda. Ularning 67 tasi yirik korxonalar bo’lib, 10 tasi sanoat sohasiga, jumladan , Qishloq xo’jaligi mashinasozligi va elektr texnika sanoatitarmoqlariga tegishli. Masalan: Toshkent traktor zavodi, “Agregat zavodi”, “Chirchiqqishloqmash”, “O’zpaxmash” ochiq aksiyadorlik jamiyatlari og’ir moliyaviy ahvolga tushib qolgan.Yildan yilga mashinalar rusumi takominlashib borib, eksport qilayotgan davlatlar soni ortib bormoqda.

Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan mamlakatimizda Sog‘lom bola yili, deb e’lon qilingan joriy yilda “GM Uzbekistan” kompaniyasi yana bir yangi avtomobil – “Chevrolet Orlando” oilaviy minevenini ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ydi. “O‘zavtosanoat” aksiyadorlik kompaniyasi mutaxassislarining ta’kidlashicha, bu mamlakatimiz avtomobilsozlik sanoati jadal rivojlanib borayotganidan dalolat beradi(4-rasm).

O‘rta o‘lchamdagi yetti o‘rinli yangi avtomobil “Chevrolet Cruze” rusumidagi sedan platformasi asosida yaratildi. “General Motors Korea” jamoasi tomonidan ishlab chiqilgan ushbu ixcham avtomobil o‘ziga xos ajoyib dizayni bilan ajralib turadi.Xorazm viloyatida ishlab chiqarilayotgan ushbu avtomobil 141 ot kuchiga ega, 100 kilometrga o‘rtacha 7,9 litr yonilg‘i sarflaydigan tejamkor dvigatel va olti pog‘onali avtomatik transmissiya bilan jihozlangan.“Chevrolet Orlando” shinamligi, salonining kengligi va yuk tashish imkoni mavjudligi bilan ham e’tiborlidir. Buyumlarni qo‘yishga mo‘ljallangan maxsus joylarning ko‘pligi haydovchi va yo‘lovchilar uchun qo‘shimcha qulaylik yaratadi. Priborlar paneli esa ko‘plab vazifalarni bajara oladi.

Avtomobil old va yon tomondan xavfsizlik yostiqchalari, boshqaruv rulining past-balandligiga qarab tormozning o‘z-o‘zidan blokirovkaga tushib qolishiga qarshi tizim, orqa tomonni ko‘rish uchun yon ko‘zgular, old o‘rindiqlarni to‘rt tomonga ham moslaydigan funksiyalar bilan ta’minlangan. Shuningdek, yomg‘ir datchigi, harorat, tezlikni haydovchi ishtirokisiz nazorat qilish qurilmalari va boshqa qulayliklarga ega.

Harorat (Temperatura) (lot. temperatura - kerakli aralashma, o'rtacha holat) - moddaning holatini issiq-sovuqligini tavsiflaydigan fizik kattalik.

Avtomobilsozlik sanoatining rivojlanishi shu soha uchun qo’shimcha mutaxasislar tayorlash zaruratini tug’dirdi.Bu holat Asakada avtomobilsozlik koleji tashkil etilishi, Andijon muhandislik iqtisodiyit institutining mashinasozlik institutiga aylantirlganligi sabab bo’ldi.

3.2 Umuta’lim maktablarida “O’zbekiston mashinasozlik majmuasi” mavzusini o’qitishda inter fa’ol metodlaridan foydalanish.

O’zbekistonning iqtisodiyn va ijtimoiy geografiyasi fanidan 1 soatlik dars ishlanmasi

(8-sinf)

17- Dars. Mavzu: Mashinasozlik majmuasi

Darsning maqsadi: a) ta’limiy maqsad:

O’quvchilarda Mashinasozlik majmuasi haqidagi bilim va tasavvurlarni shakllantirishni davom etish; Mashinasozlik majmuasi haqida bilimlarni eslatish; Mashinasozlik xalq xo’jaligidagi ahamiyati haqida bilim, ko’nikma va malakalarini shakllantirish, yangi geografik atamalar bilan tanishtirish;

b) tarbiyaviy maqsad:

O’quvchilarni o’z maqsadiga erishish maqsadiga erishish ruhida tarbiyalash; tabiiy boyliklarni ko’z qorachig’iday asrash, bib-birlariga o’zaro hurmat, jamoa bo’lib ishlash, o’zaro yordam va berilgan vazifani bajarishda mas’uliyat sezish, ko’nikmalarni tarkib toptirish.

s) rivojlantiruvchi maqsad:

O’quvchilarni mustaqil ishlash, ijobiy izlanish orqali bilim olishga, xotirani mustahkamlashga, tez fikrlash, fikrini aniq ifodalashga o’rgatish, nutq maqaniyatini o’stirish.

Darsning jihozi:

Yarimsharlar tabiiy xaritasi, O’zbekiston tabiiy va siyosiy xaritalari, 8-sinf o’quv atlasi, Mashinasozlik majmuasidan namunalar, rasmlar, 8-sinf geografiya darsligi.

Siyosat (arab. سياسة (siyasa) - ot tarbiyalash, ot boqish) - davlatni boshqarish sanʼati. Siyosat biror guruh, jamiyatni boshqarish jarayonidir. Ushbu jarayonda tegishli guruh vakillari ham qatnashishadi.