Texnik vositalari:
Kompyuter, slaydlar.
Dars tipi: Aralash
Dars turi: Noananviy.
Dars metodlari: “Aqliy hujum”, “Kichik guruhlarga ishlash”.
Dars rejasi:
-
O’qtuvchining kirish so’zi
-
Guruhga bo’lish
-
Biz bilgan bilimlar.
-
O’zbekiston Mashinasozlik majmuasidan slayd ko’rish.
-
Yangi dars bayoni.
-
Guruhlar taqdimoti.
-
“Mashinasozlik majmuasi” ga nimalar kiradi bilasizmi? Proektor orqali bilimlarni sinash.
-
Krassvord
-
Mavzuni mustahkamlash.
-
O’quvchilarni baholash.
-
Uyga vazifa.
Darsni tashkil etish:
O’quvchilar tanlagan elementlari orqali guruhlarga bo’lib, stollarga o’tirishadi.
-
Guruh. Avtomobilsozlik
-
Guruh. Stanoksozlik
-
Guruh. Traktorsozlik
Tashkiliy qismdan so’ng o’quvchilar bilan birgalikda guruhlarga ishlash uchun amal qilishi lozim bo’lgan qoidalar ishlab chiqiladi.
-
Intizom.
-
Faollik.
-
Vaqtga rioya qilish.
-
Asosiy va mantiqli fikr bidirish.
-
Fikrni takrorlamaslik.
-
O’zaro hurmat.
-
O’ng qo’l qoidasi.
-
To’g’ri javob uchun rahmat.
Darsda barcha o’quvchilar bo’yicha har bir guruh a’zolari javoblari O’bekiston davlati bayrog’i maketlari bilan rag’batlantirib borilladi.
Har bir guruhga uchtadan tezkor savolar berilladi:
-
Guruh. Avtomobilsozlik
-
2010 yil avgust oyida “GM Uzbekistan”da qaqysi avtomobil ishlab chiqarildi ? (Shevrolet spark)
-
Toshkentdagi qishloq xo’jaligi mashinasozligi korxonasi….? (Toshqishloqmash)
-
Mashinasozlik majmuasi tarmoqlariga nimalar kiradi? (radiotexnika, avtomobilsozlik, metallurgiya mashinasozligi)
-
Guruh. Stanoksozlik
-
1996 yil 19 iyul da Asaka shahrida qaysi qo’shma korxonaning rasmiy ochilish marosimi bo’ldi? (“ O’zDEU ” )
-
O’zbekistondagi kimyo mashinasozligi rivojlangan shahar? ( Chirchiq )
-
O’zbekistonda Mashinasozlik sanoati tarmoqlari qaysi davrdan boshlab rivojlandi ? ( XX asr boshlaridan )
-
Guruh. Traktorsozlik
-
O’zbekiston Avtomobil ishlab chiqarish bo’yicha jahonda nechinchi o’rinda turadi? ( 28-o’rin )
-
Irigatsiya mashinasozligi Mamlakatimizning qaysi viloyatida rivojlangan ? (Andijon )
-
Qishloq xo’jaligi mashinasozligi O’zbekistonnig qaysi iqtisodiy rayonida joylashgan ? ( Toshkent iqtisodiy rayonida )
Yangi mavzu bayoni: Mashinasozlik majmuasi
Mashinasozlik majmuasi slaydni namoyish etiladi.
O’qtuvchi:
Ha, haqiqatan ham O’zbekiston o’z mo’jizakoкMashinasozlik sanoati bilan faxrlanadi. Ayniqsa Avtomobilsozlik va radioelektrotexnika mashinasozligi tez rivojlanib bormoqda, O’zbekistonni dunyoning eng boy mamlakatlariga olib chiqadi.
Mashinasozlik majmuasi
Mashinasozlik mamlakat iqtisodiyotining ustuvor majmuasi hisoblanadi(1-rasm).Chunki iqtisodiyotning hech bir tarmog’i mashinalarbilan ta’minlanmay turib rivojlana olmaydi. Hozirgi zamon mashinasini tayyorlash uchun ko’p miqdorda metal,plastmassa ,bo’yoqlar, rezina gazlama, yog’och- taxta kerak bo’ladi.
Mashinalar minglab detallardan tayyorlanadi. Bu qadar xilma-xil detallarni bittagina zavodda yasash noqulay va samarasizdir. Shu sababli mashinasozlikda detallar yasashga ixtisoslashish, ya’ni tayyor maxsulotning ayrim detallari va qismlarini yasash, shuningdek, predmetlar yasashga ixtisoslashish, ya’ni avtomabil, traktor, dastgoh kabi tayyor mahsulot ishlab chiqarish keng rivojlangan.
Mashinasozlik majmuasi tarmoqlari (1-Rasm)
Binobarin, mashinalar uchun ayrim detallarni ishlab chiqaruvchi ko’pdan ko’ mashinasozlik zavodlari bir-birlari bilan, shuningdek, metal, plastmassa, rezina va hokazolarniyetkazib beruvchi( boshqa tarmoq) korxonalari bilan ishlab chiqarish aloqalari bo’lishini, ya’ni kooperativlashishlarini talab qiladi. Ammo bunday ishlab chiqarishni transportsiz amalga oshirib bo’lmaydi.
Shu sababli mashinasozlik tarmoqlarini joylashtirishda qulay transport magistrallarining mavjudligi albatta hisobga olinadi.
Mashinasozlik buyumlari murakkab dastgohlar vositasida , yuqori malakali mehnat evaziga yaraladi. O’rta hisobda har bir mashinaning tannarxi unga sarflangan xomashyo-metall tannarxidan yuzlab martta ortiq bo’ladi.
Mashinasozlik korxonalarini joylashtirishda malakali ishchi va ilmiy- texnik mutaxassislar yetarli bo’lishi shart.
Masinasozlikning turli tarmoqlari birxil miqdorda metal ishlatmaydi. Agar bir dona mashinani yasash uchun ko’p metal (yoki boshqa material ko’p) kerak bo’lsa, bunday mashinasozlikni ko’p metal yoki ko’p material talab qiluvchi mashinasozlik deyiladi. Masalan, kon va metallurgiya asbob- uskunalari, temiryo’l vagonlarini ishlab chiqarish bunga misol bo’ladi.
Shu sababli mashinasozlik korxonalarini joylashtirishda iste’molchining yaqinligi va metallurgiya ba’zasi ham hisobga olinadi.
Shunday qilib, sarf qilinadigan material va malakali mehnat miqdori, shuningdek, xomashyo hamda tayyor mashinalarni tashish sharoiti mashinasozlik zavodlarini : a) transport magistrallari; b) iste’molchilar ; d) malakali kadrlar; e) yirik metallurgiya korxonalari mavjud yerlarda joylashtirish tamoyillarini belgilab beradi.
Mashinasozlik majmuasi-iqtisodiyotning barcha sohalari uchun mashina va ishlab chiqaruvchi , aholini televizor, muzlatkich singari xilma-xil iste’mol buyumlari bilan ta’minlovchi sanoat tarmog’I uyg’unligidir.
Guruh a’zolari xarita va darslikdan foydalanib o’qtuvchi tamonidan berilgan bilimlar va o’zlari o’qib kelgan ma’lumotlarga tayanib, yangi mavzu bo’yicha krassvord yechish. Xarita (yun. chartes - varaq yoki xat yoziladigan papirus), karta - Yer yuzasi, boshqa osmon jismlari yoki kosmik fazoning matematik aniq belgilangan, kichraytirilgan, umumlashtirilgan tasviri. Qabul qilingan shartli belgilar sistemasida ularda joylashgan obʼyektlar koʻrsatiladi (q. Geografik xaritalar, Xaritagrafiya)
KRASSVORD
1
|
T
|
O
|
SH
|
Q
|
I
|
SH
|
L
|
O
|
Q
|
M
|
A
|
SH
|
|
|
2
|
M
|
E
|
T
|
A
|
L
|
L
|
|
|
|
|
|
3
|
T
|
O
|
SH
|
Q
|
I
|
SH
|
L
|
O
|
Q
|
M
|
A
|
SH
|
|
|
|
|
|
4
|
A
|
V
|
T
|
O
|
M
|
O
|
B
|
I
|
L
|
S
|
O
|
Z
|
L
|
I
|
K
|
|
|
|
5
|
T
|
O
|
SH
|
K
|
E
|
N
|
T
|
|
|
|
|
6
|
A
|
N
|
D
|
I
|
J
|
O
|
N
|
|
7
|
R
|
O
|
S
|
S
|
I
|
Y
|
A
|
|
|
8
|
A
|
N
|
D
|
I
|
J
|
O
|
N
|
|
|
|
9
|
I
|
S
|
U
|
Z
|
U
|
|
10
|
A
|
V
|
T
|
O
|
M
|
O
|
B
|
I
|
L
|
S
|
O
|
Z
|
L
|
I
|
K
|
|
|
11
|
CH
|
I
|
R
|
CH
|
I
|
Q
|
Q
|
I
|
SH
|
L
|
O
|
Q
|
M
|
A
|
SH
|
12
|
S
|
P
|
A
|
R
|
K
|
|
-
Respublikamizning eng yirik qishloq xo’jaligi mashinasozligi….?
-
Mashinasozlikning asosiyu xom ashosi….?
-
Toshkent viloyatidagi qishloq xo’jaligi mashinasozligi….?
-
1996 yil 17-iyulda mashinasozlikning qaysi tarmog’i O’zbekistonda ilk bor ishlab chiqarila boshlandi ….?
-
“O’zbekkimyomash” zavodi Respublikamizning qaysi viloyatida joylashgan ….?
-
“O’zbekrezina texnika” birlashmasi zavodi qaysi shaharda joylashgan ….?
-
Samarqanddagi liftsozlik zavodi qaysi chet el davlati bilan hamkorlikda ishlab chiqarilmoqda …..?
-
Irigatsiya mashinasozligi mamlakatimizning qaysi viloyatida rivojlangan ….?
-
Samarqand shahridagi 2006 yilda Yaponiya bilan hamkorlikda qaysi rusumli avtomobil ishlab chiqarilmoqda …?
-
Mustaqillik yillarida mashinasozlikning qaysi tarmog’i tez rivojlanib bormoqda …?
-
Chirchiq shahridagi qishloq xo’jaligi mashinasozligi …?
-
2010 yiul avgust oyida “GM Uzbekistan” da qaysi Avtomobil ishlab chiqarildi ….?
Uyga vazifa:
Mashinasozlik majmuasi mavzusini o’qib, yozuvsiz xaritaga respublaka-mizdagi asosiy Mashinasozlik zavodlarini tushirib kelish.“Mashinasozlik majmuasi” mavzusida o’z fikrlarini geografiya daftariga bayon etib kelish.O’tilgan mavzuni yodlash.
Xulosa
Mashinasozlik mamlakat iqtisodiyotining ustuvor majmuasi hisoblanadi.Chunki iqtisodiyotning hech bir tarmog’i mashinalar bilan ta’minlanmay turib rivojlana olmaydi. Hozirgi zamon mashinasini tayyorlash uchun ko’p miqdorda metal,plastmassa ,bo’yoqlar, rezina gazlama, yog’och- taxta kerak bo’ladi.
Mashinalar minglab detallardan tayyorlanadi. Bu qadar xilma-xil detallarni bittagina zavodda yasash noqulay va samarasizdir. Shu sababli mashinasozlikda detallar yasashga ixtisoslashish, ya’ni tayyor maxsulotning ayrim detallari va qismlarini yasash, shuningdek, predmetlar yasashga ixtisoslashish, ya’ni avtomabil, traktor, dastgoh kabi tayyor mahsulot ishlab chiqarish keng rivojlangan. Mashinasozlik korxonalarining istiqboli va hududiy joylashuvini inson omili belgilaydi. Ma’lumki, O’zbekiston aholisining 49 foizi qishloqda yashaydi.Ularni ish bilan ta’minlash jiddiy ijtimoiy muammo bo’lib qolmoqda.Binobarin, mashina qismlarini ishlashga ixtisolashgan kichik korxonalar bundan buyon qishloqlarga ko’chadi. O’tgan asr o’ratalarigacha O’zbekiston mashinasozligi faqatgina qishloq xo’jaligi mashinalari ishlab chiqarilgan va ularni ta’mirlash hamda paxtani qayta ishlovchi korxonalarga mashina va uskunalar yetkazib bergan edi. Endilikda esa mashinasozlik majmuining yarmigina agrosanoat majmuasi bilan bog’liq. Yurt boshimiz aytganidek
Mustaqil mamlakatimiz taraqqiyot yo’lidan sobit bormoqda, Bu yo’ldagi ilk g’alabamizdan biri – mamlakatimiz iqtisodiyotida yangi tarmoq- avtomobil sanoatining yaratilishi bo’ldi.
Islom Karimov
Mashinasozlik sanoatining mamlakat xalq xo`jaligidagi ahamiyati. Mustaqil respublikamizning mustaqilligini saqlashda va mustaxkamlashda mashinasozlik sanoatini rivojlantirishning ahamiyati beqiyosdir. Uning ahamiyati shu bilan belgilanadi-ki, mashinasozlik xalq xo`jaligining barcha tarmoqlarida mehnatni yengillashtirish, mehnat unumdorligini oshirish, ishlab chiqarish jarayonini mehanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, samaradorligini ko`tarishga xizmat qiladi.
Shuning uchun ham mamlakatlar va rayonlar iqtisodiyotining, umuman xalq xo`jaligining taraqqiyot darajasi mashinasozlikning rivojlanish darajasiga qarab belgilanadi. Mamlakatlar iqtisodiyotini qay darajada rivojlanganligini o`sha mamlakatlardagi mashinasozlik sanoatining rivojlanganligi darajasiga qarab bilib olishimiz mumkin. Yana shu narsani ta`kidlash joizki mashinasozlikni rivojlanishi O`zbekiston uchun katta ijtimoiy ahamiyatga ham ega.Ma`lumki aksariyat mashinasozlik tarmoqlari juda sermehnat bo`lib, O`zbekiston singari mehnat resurslari tez ko`payib borayotgan davlatlarda aholini band bo`lishida muhim o`rin tutadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
-
Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat–yengilmas kuch”. –T. ,,Ma’naviyat”. 2008.
-
Karimov .I.A “Asosiy vazifamiz-vattanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaklashtirishdir” T. O’zb. 2010 y.
-
Asanov G., Nabixonov M., Safarov I. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jug’rofiyasi.-T.: O’qituvchi, 1994 y.
-
E.Axmedov, M.Sayidaminova,. “O’zbekiston Respublikasi” T.O’zbekiston 1996 y.
-
“O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi” Ma’ruzalar matni. I.SAFAROV T. Toshkent-2000 Y.
-
A.Ruziyev. Q.Abirqulov. “O’zbekiston iqtisodiy geografiyasi”. T: <>,2011.y.
-
Ahmedov E., Saydaminova Z., O’zbekiston Respublikasi. Qisqacha ma’lumotnoma.—T.: O’zbekiston, 2010y.
-
S.Mirzaxo’jaev, K. xakimov “geografiya” ma’lumotnoma.T: <> 2012y
-
Soliyev A., Nazarov M.,Qurbonov Sh. “O’zbekiston hududlari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi”.-T.: <>, 2010y.
-
Tuxliyev N. “O’zbekiston Respublikaasi iqtisodiyoti”. –T: O’zbekiston Milliy ensklopediyasi 2008 y.
-
D. Tojiboyeva, A. Yo’ldoshev “Maxsus fanlarni o’qitish metodikasi” Toshkent-2009 y.
-
Http//jahon.mfa.ru.
-
Httr//www.cer.ru.
-
Http//www.bilimdon.uz.
-
www.ziyonet.uz.
Uzbekcha – inglizcha lug’at.
-
Eksport-export
-
Asosiy tarmoqlar-Iportant industry
-
Avtomobilsozlik-Automotive
-
Mashinasozlik-Machinery
-
Elektrotexnika-Supplies
-
Aholi – inhabitants
-
Agrar – agrarian
-
Kishloq xo'jaligi – agriculture
-
Joylashmoq-allocationKirg’oq bo'yi - along shore
-
O'rab turgan – ambient
-
Yillik – anniversary
-
Joylashuv – disposal
-
Foyda – gain
-
Barqaror – stable
-
Bilim – knowledge
-
Baho – price
-
Javob – answer
-
Hudud – border
-
Unsur– component
-
Ko'rgazmali – visual
-
Maqsad – aim
-
Mavzu – topic
-
Maydon – area
-
Tasir ko'rsatmoq – ascendant
-
Toshko'mir – carboniferous
-
Markaz – centre
-
Karta – char
-
Ko'mir – coal
-
Sharoit – condition
-
Qulay – conerinin
-
Miqdor – deal
-
Delta – delta
-
Rivojlanish – development
-
Geografik o'rin - geographical plac
-
Samarali – fruitly
-
Muommolar – problems
-
Mis – copper
-
Shahar – sity
-
Kishloq – villag
-
Xo'jalik – econam
-
Sanoat – industar
-
Dehqonchilik - farming farm
-
Yer – earth
-
Korxona – enterprise
-
Ishlab chiqarish – fabrication
-
Eksport – export
-
Import – import
-
Omil – factor
-
Chegara – frontier
-
Okean – ocean
-
Tabiat – nature
-
Savol – question
-
O'simlik – plan
-
Qarshi – against
-
Turizm – hiking
-
Gaz – gas
-
Janub – south
-
Janubi g’arb - south west
-
Janubi sharq - south east
-
Avtomabil – car
-
Kimyoviy tola - chemecal fiber
-
Don – grain
-
Go'sht – meat
-
Mahsulot – produc
-
Raqobat – revalry
-
Jahon bozori - worlds market
-
Pul – money
-
Oqsil – acsia
-
Daromad – forward
-
Milliy iqtisodiyot - national politice
-
Halqaro savdo - international frade
-
Hokimiyat – government
-
Rel'ef – relief
-
Mintaqa – zone
-
Hayvonot dunyosi
-
Daryo – river
-
Balandlik – suight
-
Atrof-muhit – environment
-
Logistika-Logistics
-
XVF-MVF
-
Oltin-Gold
-
Kumish-Silber
-
Iqtisodiy kuchlar-The economic strength
-
Germaniya iqtisodiyoti-Ekonomic Germany
-
Karpat- Karpat
-
Fransiya iqtisodiyoti Ekonomic France
-
Buyuk Britaniya iqtisodiyoti- Ekonomic UK
-
EI iqtisodiyoti- Ekonomic EU
-
Kooperatsiya-Cooperation
-
Madaniy – cultural
-
Mintaqaviy iqtisodiyot- Regional Economy
-
YAIM- The GDP
-
EI- EU
-
Index- Index
-
Ichki bozor- The internal market
-
Valuta ittifoqi-Monetary Union
-
Omillar- Factory
-
Bozor iqtisodiyoti- The market economy
-
Temir yo’l uzunligi-The length of railways
100.Avtomobil yo’l uzunligi -The length of highways
101.Kichik va o’rta korxonalar- Small and medium enterprises
102.Asosiy savdo hamkorlari-Most important trade partners
103.Iqtisodiy geografiya-Economic Geography
104.Ijtimoyi geografiya- Social geography
105.Siyosiy geografiya- Political Geography
106.Ekologiya- Ekologiya
107.Ishlab chiqarish-Production
108.Jamiya va Madaniyat-Society and Culture
109.Yirik ekaportchi- largest exporter
110. Geoekologiya- Geoekologiya
111.Tijorat banklari- Commercial bank
112.Xorijiy investitsiya-Foreign investment
113.YAIM o’sishi-Growth in GDP
114.Dizel yonilg’isi-Diese
115.Mineral - Mineral
116.Nanotechnology-. Nanotechnology
117.Raqobat-Competition
118.Energetika-Energy
119.Kooperatsiya-Cooperation
120.Mehnat resurslari-Manpower
121.Iqtisodiy aloqalar-Economic relations
122. Intrgratsiya-Integration
123. Fabrika-Factory
124.Ishchi kuchi-Rabochaya force
125. Mintaqaviy geografiya-Regional Geography
126.Regionallar-Region
127.Resurslar-Resources
128.Zavodlar-Factories
129.Qadimgi – ancent
130.Ishsizlik- Unemployment
131.JST-WTO
132.Ishlab chiqarish va ekologiya-Production and ecology
133.EMB- European Central Bank
134.Neft va neft mahsulotlari-Petroleum and petroleum products
135.Tosh va qo’ng’ir ko’mir-Coal and lignite
136.Yalpi agro siyosati-The Common Agricultural Policy
137.Iqtisodiy rivojlanish- Economic development
138.Poytaxt – capitalQuruqlik – land
139.Rayon - gis trict
140.Respublika – republic
141.Viloyat – province
142.Iqtisod – economy
143.Mustaqillik – independence
144.Ittifoq – union
145.Firma – firm
146.Menejment – menejment
147.Ehtiyot – need
148.Siyosat – politecs
149.Jahon – world
150.Po'lat – steel
|