|
Nstruksiyasining
|
| bet | 2/13 | | Sana | 24.05.2024 | | Hajmi | 2 Mb. | | #251818 |
Bog'liq Rq4un2Lam5zfEgeCiRnPPdHWIWwYFvk4XmTPBDLX5-bob
G‘ILDRAKLI TRAKTOR
VA AVTOMOBILLARNING YETAKCHI KO‘PRIKLARI
G ‘ildirakli traktorning (avtomobilning) yetakchi ko‘prigi deb g'ildiraklari yetakchi bo ‘lgan ko'prikka aytiladi. Ko‘p- rik — bosh uzatm a, differensial va g‘ildirak yuritmasi joy-
l l l
lashgan qattiq balkadir. Shu bilan bir qatorda yetakchi ko‘prikka torm oz va boshqa qo‘shimcha mexanizmlar ham joylashtiriladi. TTZ -60 , TT Z -80 , T-28X 4M , T-40 M , T- 16M, T-25 A trak to rlari yetakchi k o ‘p rik lari uzatm alar qutisini ham biriktiradi lekin yetakchi g‘ildirakka kelgan yuritm a olib qo ‘yiladigan karterga joylashtiriladi.
Zanjirli traktorning yetakchi (orqa) ko ‘prigi quyidagi mexanizmlarni birlashtiradi: uzatm alar qutisi, bosh uzatm a va burish m exanizm i (D T-75 M ); bosh uzatm a va burish mexanizmi (T-130, T-70V); bir-biriga bog‘lanmagan ikkita bosh uzatm a (T-150 ).
Avtom obil m assasini kam aytirish m aqsadida yetakchi ko‘priklar karterlari po‘lat shtampovka profillardan payvand- lab yasaladi. Ularga bosh uzatm a reduktorlari, mahkamlash f la n e s la r i p a y v a n d la n a d i. K o ‘p c h ilik t ra k to r la r orqa ko‘priklari korpusi kul rang ch o ‘yan yoki p o ‘latdan (K- 701, T-140 M ) quyiladi.
Traktorlar yetakchi ko‘prigining asosiy mexanizmlariga quyidagilar kiradi: bosh (markaziy uzatma), oxirgi uzatma, torm ozlar, differensiallar (g‘ildirakli traktorlarda) yoki burish m exanizm i (zanjirli traktorlarda). Shu bilan bir qatorda g‘ildirakli traktorlarning oldi, orqa yoki ikkala k o ‘prigi ham yetakchi b o ‘lishi m um kin.
Z a n jirli tra k to r la rd a asosan orqa k o ‘p rik y e tak ch i b o ‘ladi, tezyurar zanjirli traktorlarda esa, aksincha, ol- dingi ko‘prik yetakchi b o ‘ladi. Ko‘pchilik hollarda trak torning orqa ko ‘prigi g‘ildiraklar tom onidan tushadigan asosiy yuklam ani va k o ‘prik ichidagi tish li g ‘ild iraklar tish lash ish id an hosil b o ‘ladigan k u ch lan ish larn i o 'z ig a oladigan qism hisoblanadi. Shu sababli orqa k o ‘prikka q o ‘yiladigan asosiy talablardan biri korpus detallarining m ustahkam lig id ir. B unday talab trak to rlarn in g oldingi yetakchi g‘ildiraklariga ham tegishli.
. B O SH UZATMA
Avtomobilning burovchi m om entini o ‘zgartiradigan va uning yetakchi g 'ild iragi oldiga joylashgan transm issiya mexanizmi bosh uzatm a deb yuritiladi. Traktorlardagi bosh
112
uzatm a ham xuddi shunday funksiyalarni bajaradi, biroq u oxirgi uzatm a oldiga o ‘rnatiladi.
Transmissiyaga q o ‘yilgan umumiy talablardan tashqari bosh uzatm alarga quyidagi talablar qo‘yiladi:
bir xil ixchamlikda va kam metall sig‘imida yetarli m ustahkam likni ta ’m inlaydigan maqbul uzatm alar soniga ega b o ‘lishi lozim;
uzatm alar tayanchi uzoq m uddat ishlashini ta’m in- lash uchun yetarli m ustahkam likka ega b o ‘lishi lozim.
Bosh uzatm aning tasnifi 55- rasm da keltirilgan:
55-rasm. B osh uzatmaning tasnifi.
Tishli g 'ild iraklar soni bo‘yicha bosh uzatm a yakkali (56-rasm) va qo‘shaloq (57-rasm ) bo‘lishi mumkin. Yakkali uzatm ada bir juft tishli g ‘ildirak, qo‘shaloqda esa ikki juft tishli g‘ildirak ishlatiladi. Qo'shaloq bosh uzatm alar m am la- katim izda chiqariladigan traktorlarda ishlatilm aydi.
Y akkali bosh u z a tm a la r tishli g 'ild ira k la r in in g tu ri b o ‘yicha quyidagicha b o ‘ladi:
konusli — konussim on tishli g‘ildirakli;
silindrik — silindrsim on tishli g'ildirakli;
8 - 3 8 1 113
a)
56-rasm . Yakkali bosh uzatmalarning sxemalari:
a — konusli; b — silindrik; v — gipoid; g — chuvalchangsimon.
57-rasm. Q o‘shaloq bosh uzatmalarning sxemalari:
a — birinchi juft konusli yoki gipoidli, ikkinchi juft silindrik;
b — birinchi juft silindrik, ikkinchi juft konusli yoki gipoidli.
chuvalchangsim on — chuvalchangsim on g ‘ildirakli;
gipoid — gipoid tishlashgan konussimon tishli g‘il- dirakli.
Chuvalchangsimon bosh uzatmalar m am lakatim izda chi- qariladigan traktorlarda ishlatilmaydi.
Traktor uzatm alar qutisi vallari ko‘ndalang joylashgan hollarda silindrik bosh uzatm alar ishlatiladi. Silindrik shes-
114
ternyali bosh uzatm alar qutisida ko‘ndalang vallari bo‘lgan traktorlarga (T-25A, T-40M , T-40MA, T-16M ) o ‘rnatiladi. B unday transm issiyalar aylanish y o ‘n a lish in i b o ‘ylam a valdan ko‘ndalang valga o ‘zgartirish birlamchi va ikkilamchi vallarning ikkita konus shesternyalari bilan amalga oshiriladi. Konusli bosh uzatm alar eng ko‘p tarqalgan bo'lib, tish-
ning ko‘rinishi to ‘g‘ri, tangensial, spiralsimon (ko‘pchilik h o lla rd a a y la n a s im o n ) b o ‘lish i m u m k in . Z am o n av iy traktorlarda aylanasimon tishli konusli bosh uzatm alar keng tarqalgan.
Bosh uzatm alar bosqichlar soni bo'yicha bir bosqichli va ikki bosqichli b o ‘ladi. Bir bosqichli bosh uzatm a bitta uzatm alar soniga ega bo ‘ladi. Ikki bosqichli bosh uzatm a har xil uzatm alar soniga ega bo‘lib, ikki uzatmali bo‘ladi. Ikki bosqichli bosh uzatmalar g‘ildirakli traktorlarda va og‘ir yuk ko‘taruvchi avtomobillarda ishlatiladi. Ular trans- missiyaning uzatmalar soni diapazonini 1,5.. .2 marta oshiradi.
Bosh uzatm aning yetakchi shesternyasi uzatm alar qutisi bilan bir butun qilib yoki olinadigan qilib yasaladi. Yetak- lanuvchi shesternyalar ko‘pincha boltlar yoki parchinlar bilan orqa ko‘prik vali flanesiga (zanjirli traktorlar) yoki differensial korpusiga (g'ildirakli traktorlar) mahkamlanadigan olinadigan tishli gardishlar ko‘rinishida yasaladi.
Bosh uzatm aning konus shesternyalari radial yuklama- larni qabil qilib olib, ularni vallarga uzatishdan tashqari o ‘q bo ‘ylab keladigan katta yuklamalarni ham qabul qiladi va uzatadi.
G ‘ildirakli trak to rlard a bosh uzatm a detallari trans- missiya korpusining um um iy moy vannasidan moylanadi. A vtom obillarning bosh uzatm alari yakkali va q o ‘sha-
loqli uzatm alarga b o ‘linadi. Yakka u zatm alar yengil va kam yuk ko'taradigan yuk avtom obillarida ishlatiladi va bir juft spiral yoki gipoid konus shesternyalardan iborat b o ‘ladi. G ipoid shesternya tishlari spiral konus shester nyalari tish id an farqli ravishda shestern y a o ‘lch am in i kichraytirishga im kon beradigan alohida shakldagi tishlar- ga ega. G ipoid uzatm ada shesternyalarning aylanish o ‘qlari E kattalikka siljigan bo‘ladi. 0 ‘lchamlari bir xilda b o ‘lgan yetaklanuvchi shesternyalarda gipoidli uzatm a yetakchi shesternyalarining tishlari spiral shesternyalarning tishlariga
115
58-rasm . Ikki bosqichli qo‘shaloq bosh uzatma sxemasi:
1 — yetakchi shesternya; 2 — yetaklanuvchi shesternya; 3 , 4 — silindrik shesternyalar; 5 — val; 6 — harakatlanuvchi tishli mufta; 7 ,9 — tishli g ‘ildiraklar; 8 — differensial korpusi.
nisbatan uzun va qalin, tishlashda bir vaqtda qatnashadigan tishlarining o ‘rtach a soni ko ‘proq b o ‘ladi. Shu sababli gipoidli uzatm alar shovqinsiz ishlaydi va uzoqqa chidaydi. G ipoid shesternyalar o ‘qlarining siljishi yengil avtom o- billarning y o ‘l tirqishini kam aytirishga im kon beradi va shu bilan birga uning turg‘unligini oshiradi. Buning uchun yetakchi shesternya o ‘qi yetaklanuvchi shesternyalar o ‘q- lariga nisbatan pastga siljitiladi. Shesternyalarning qaram a- qarshi joylashtirilishi yuk avtomobillarining yo‘l tirqishini oshirishga olib keladi.
Ikki ju ft shesternya q o ‘shaloq bosh uzatm ani tashkil qiladi. Konus shesternyalar spiral yoki ulardan biri (kar- dan val tom ondagisi) gipoidli qilib ishlanadi, silindrik shesternyalarning tishi qiya yoki shevron bo‘ladi. Q o‘sha- loq bosh uzatm alarning ikkala juft shesternyasi um um iy karterga joylashgan b o ‘lsa, u markaziy deb ham ataladi.
Q o'shaloq bosh uzatm aning ikkinchi juft shesternyasi har bir yetakchi g ‘ildirak yuritmasiga o ‘rnatilgan b o ‘lsa, u tarqoq deb ham ataladi.
Avtomobilning eng yaxshi dinamik sifatini yaratish uchun uzatm alar soni h ar xil b o ‘lgan ikkita qayta q o ‘shilgan
116
uzatm ali b osh uzatm a ishlatiladi. Bunday bosh uzatm alar ikki bosqichli uzatm a deyiladi.
Q o‘shaloq bosh uzat m a la r yuk k o ‘ta r ish i o ‘rtacha va katta bo‘lgan yuk a v to m o b illa r id a (Кам АЗ, ЗИ Л , МАЗ va
b.) ishlatiladi.
ГАЗ-53А avtom obil larida yakka gipoid bosh u zatm a q o ‘llan ilad i. Bunday uzatm alar ham- ma yengil avtomobillar- da, shuningdek, ayrim yuk av to m o b illa rid a (ЗИЛ-133Г) qo‘llaniladi. ГАЗ-53А avtomobilining bosh uzatmasi 60-rasmda ko'rsatilgan. U zatm ada val bilan q o ‘shib yasal-
59-rasm. Ikki bosqichli blokirovkalanuvchi planetar qatorli bosh uzatma sxemasi:
1 — yetakchi shesternya; 2 — yetak lanuvchi shesternya; 3 — satellit; 4 —
|
| |
