° C) va qayta kristallanuvchi (650÷720  °

30 
zagotovka yuzasiga oraliq qatlam mavjud bo’lishi lozimdir va u quyidagi talablarga 
javob berishi shart: 
1.
zagotovka yuzasiga yaxshi o’tirishi va deformatsiya paytida o’zining 
yaxlitligini saqlab qolishi. Deformatsiya paytida oraliq qatlam zagotovka va asbob 
yuzalaridagi chuqurcha va bo’rtiq orasidagi masofadan kattaroq bo’lishi kerak 
(odatda 0,1 mkm); 
2.
tashqi ishqalanish koeffitsientini pasaytirish (0.1 gacha yoki undan 
kamroq) maqsadida, ishlov berilayotgan material va asbob o’rtasidagi molekulyar 
tortilish kuchlarini kamaytirish qobiliyatiga ega bo’lishi, shu bilan birga 
deformatsiya 
solishtirma 
va 
to’liq 
kuchlanishlarini 
xam 
kamaytirishi, 
deformatsiyalanayotgan metall yuzasida ilashishlarni oldini olishi va ularni asbob 
yuzasiga yopishishini istisno qilishi, asbob turg’unligini oshirishi kerak; 
3.
yuqori plastiklik. Bunda real sirpanish zagotovka yoki asbob yuzasida 
emas, balki oraliq qatlamda sodir bo’lishi kerak; 
4.
yuqori xaroratlarga chidamliligi; 
5.
sirpanish qatlamida xosil bo’ladigan issiqlikni o’zida mujassamlashtirish 
ko’rsatkichi bo’lgan, issiqlikni o’ziga singdirish qobiliyati. 
Oraliq qatlamni xosil qilishning oddiy yo’li – zagotovkaga uni surtish 
hisoblanadi. Moylash materialining ishlashi zagotovka va deformatsiyalovchi asbob 
yuzalari adgeziyasiga asoslangan bo’lib, u zagotovka va asbob metallining fizik 
tabiati, kontakt yuzalarning holati va moylash materialining fizik-kimyoviy 
xossalariga bog’liq. Ammo turli foydali qo’shimchalarga ega bo’lgan mineral 
moylari va boshqa moylash materiallari odatda sovuq holda xajmiy shtamplash 
texnologiyasining talablariga javob bermaydi. Oraliq qatlam qalinligi ruxsat 
etilgandan kamayib ketadi, qatlam yaxlitligi buziladi, ayrim joylarda zagotovka va 
asbob yuzalarining to’g’ridan-to’g’ri kontaktlashish soxalari paydo bo’ladi. Bunday 
holatlar asosan siqib chiqarish operatsiyalarida ko’zga tashlanadi. Deformatsiya 
jarayonida oraliq qatlamning yaxlitligi va qalinligini ta’minlash maqsadida 
zagotovkani moylashdan oldin moylash materiali o’ziga singdirgan qoplam bilan 
qoplanadi. Qoplam quyidagi talablarga javob berishi lozim: yuqori plastiklik va 

31 
mustahkamlik, yuqori xaroratga bardosh bera olishi, metall yuzasiga yaxshi 
singdirilishi, deformatsiya paytida butun yuza bo’ylab o’zining qalinligini saqlab 
qolish qobiliyati, moylash materialiga nisbatan yuqori darajadagi adsobrtsiya va 
absorbtsiyaga (singdirish) ega bo’lishi. 
Shtamplashdan 
oldin 
zagotovka 
yuzasini 
shtamplashga 
tayyorlash 
texnologiyasini tanlash asbob ishlashi va uning eyilishi, shtamplangan detal va 
zagotovkalarni tayyorlashda ularga sarflanadigan ish xajmi va sifatini xal qiluvchi 
omillardan biri hisoblanadi. Avtomatlarda shtamplashda kalibrlangan prokat 
yuzasini, presslarda shtamplaganda esa o’lchami bir xil bo’lgan zagotovkalarning 
yuzalarini shtamplashga tayyorlashadi. Shtamplashga yuzalarni tayyorlash 
texnologiyasi asosan ikkita bosqichlardan iborat: nuqsonlarni bartaraf etish va 
yuzalarni kuyundi, yog’ va boshqa kirlardan xalos etish; oraliq qatlamni surtish. 
Birinchi bosqichning asosiy maqsadi – bu shtamplash texnologiyasi va 
shtamplangan detal sifatini ta’minlab beruvchi zagotovka yuzasiga oraliq qatlamni 
surtishga imkoniyat yaratishdir. 
Ikkinchi bosqichning asosiy maqsadi – oldin moylash materialini o’zida 
singdirgan qoplamni surtish, keyin esa zagotovkani o’zini moylash.
Moylash materialini o’zida singdirgan qoplamani olish uchun uglerodli 
po’latdan yasalgan prokat yoki zagotovkalarni fosfatlashadi. Fosfatlash jarayoni 
prokat yoki zagotovkalar yuzasiga katta bosim ostida turg’un kristall fosfatlarni 
surtish bilan izohlanadi. Fosfatli qatlam – yuqori sifatli moylash materiali bo’lib, 
yuqori plastiklikka ega va shtamplanayotgan metall bilan deformatsiyalanishi 
mumkin. Fosfatli parda kimyoviy kuchlar orqali metall asosi bilan mustahkam 
birikib, zagotovka va asbob yuzalari orasida mustahkam qatlam hisoblanadi. Ular 
metallarni sovuq holda bir-biriga birikib qolishidan saqlaydi. U o’zining g’ovakligi 
tufayli moylash materiallarni yaxshi adsorbtsiyalaydi, o’ziga singdiradi va o’zida 
ushlab turadi. Uglerodli po’latdan siqib chiqariladigan zagotovkalarda eng yaxshi 
antifriktsion xossalarga sovun bilan to’yintirilgan rux va marganets fosfati 
hisoblanadi. Kam legirlangan zagotovkalarga ishlov berishda oldin fosfatlab, 
so’ngra sovun bilan to’yintiriladi. Tarkibida nikel va 6 % dan yuqori bo’lgan xromli 

32 
legirlangan po’latlarda, hamda nikel qotishmalarida fosfatlashning o’rniga 
oksalatlash (shovulli ishqor tuzlari bilan qoplash) va keyinchalik sovun bilan yuvish, 
alyumin va alyumin qotishmalarda esa – anodlash va texnik moylar bilan yuvish 
qo’llaniladi. 

Download 7,54 Mb.