Bolg’alab – cho’zish (protyajkalash)

60 
Bolg’alab – cho’zish silliq va pog’onali vallar, tirsakli vallar, shatun turidagi 
pokovkalarni va boshqa shunga o’xshash pokovkalarni tayyorlashda asosiy 
shaklo’zgartiruvchi operatsiya bo’lib hisoblanadi. Bu operatsiya bolg’alash umumiy 
vaqtining yarimidan ko’pini o’z ichiga oladi. Buning asosiy sababi zagotovka 
qismlarga bo’linadi, so’ngra zagotovkaning muayyan qismida biron – bir ketma – 
ketlikda jarayonlar olib boriladi. Bolg’alab – cho’zishda boyoqlar zagotovkani to’liq 
qoplamaydi. Bolg’alash jihozining xar bir zarbi yoki pressning xar bir bosimi 
boyoqlar orasidagi zagotovka qismini balandligini kamaytirgan holda, o’sha 
qismning uzunligi va kengligini oshiradi. Metall boyoqlar orasida oqadi, 1 – 2 kesim 
uzunligi ikkala tomonga oqib, 1′ – 2′ holatini qabul qiladi. 
Xar bir siqilishda zagotovka balandligi ∆N deformatsiyaning absolyut 
kattaligiga kamayadi. 
ΔN=N
n-1
-H
n
, (2.10) 
bu yerda N
n-1
va H
n
– bolg’alab – cho’zishda n-1 va n chi o’tishlardan keyingi 
zagotovka balandligi. 
Nisbiy siqilish kattaligi deformatsiya darajasi deb ataladi va ε bilan belgilanadi. 
Balandlik bo’yicha deformatsiya darajasi
𝜀
𝑁
=
𝐻
𝑛−1
−𝐻
𝑛
𝐻
𝑛−1
=
∆𝐻
𝐻
𝑛−1
.
(2.11) 
Nisbiy kengayish kattaligi zagotovkaning kengligi bo’yicha deformatsiya 
darajasi 
𝜀
𝑉
bilan tavsiflanadi
𝜀
𝐵
=
𝐵
𝑛
−𝐵
𝑛−1
𝐵
𝑛
=
∆𝐵
𝐵
𝑛
.

(2.12) 
Nisbiy uzayish kattaligi zagotovkaning uzunligi bo’yicha deformatsiya darajasi 
𝜀
𝐿
bilan tavsiflanadi
𝜀
𝐿
=
𝐿−𝐿
𝑛−1
𝐿
𝑛
=
∆𝐿
𝐿
𝑛
.
 
(2.13) 
Oxirgi formulada ΔL bitta o’tishdagi zagotovkaning uzunligi kattarishini 
ko’rsatadi. Zagotovka uzayganligi sababli uning ko’ndalang kesimi kichrayadi. 
Zagotovkaning birinchi soxasini siqib bo’lgandan so’ng, ikkinchi soxasini siqishga 
jo’natishadi va xokazo. Natijada zagotovka uzunligi bo’yicha bir xil qalinlikga N
n
, 

61 
taqriban bir xil kenglikga B
n
va umumiy uzunligi kattargan L
n
ega bo’ladi. N ga teng 
bo’lgan bunday siqishlar sonida zagotovkaning umumiy ∆L
umum 
uzayishi n∆L uga 
teng bo’ladi. Bu yerda L
n
va L
n–1 
– mos ravishda uzatishdan so’ng va uzatishdan 
oldingi zagotovka uzunligi, n – doimiy uzatishdagi bosimlar soni. 
Zagotovkaning muayyan qalinligigacha ketma – ket amalga oshiriladigan 
muayyan siqilishlar sonini 
o’tishlar
deb ataladi.
Texnologik hisob – kitoblarda va bolg’alab – cho’zish jarayonini tahlilida 
nisbiy uzatish kattaligidan
𝜓 =
𝐿
𝑛−1
𝐵
𝑛−1
.
(2.14) 
va 
kengayish jadalligi koeffitsientidan
𝑓 =
𝐹
𝑛−1
𝐹
𝑛
=
𝜀
𝐵
(1−𝜀
𝑁
)
𝜀
𝑁
.
(2.15) 
foydalaniladi. 
Agarda bolg’alashda uzayish kuzatilmasa, 

Download 7,54 Mb.