89
stanoklarga to’g’ri o’rnatilishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Bu operatsiyani oraliq
operatsiya sifatida qo’llash xam mumkin.
Silliqlash
– ketma – ket soxaviy deformatsiyalash orqali zagotovka
yuzalaridagi notekisliklarni bartaraf etish (2.53-rasm).
Bu operatsiya pokovka
yuzasini silliqlash va dopusk bilan o’rnatilgan o’lchamlarga keltirishda qo’llaniladi.
Silliqlash deformatsiya darajasi kichik bo’lgan bolg’alab – cho’zish operatsiyasiga
ham o’xshaydi.
Press yoki bolg’alash jihozining boyog’i qanchalik keng bo’lsa,
silliqlanayotgan yuza sifati ham shuncha yaxshi bo’ladi.
Bosim ostida to’g’irlash
– zagotovka shakli buzilganligining oldini olishdir
(2.54-rasm). Sovuq va issiq holda, chizmada ko’rsatilmagan pokovka qiyaliklarini
bartaraf etishda to’g’irlashdan foydalanishadi. Qiyaliklardan
tashqari profilning
boshqa nuqsonlari (rombsimonlik, ovallik, aylanib ketishlar va xokazo) ham
to’g’irlanadi.
2.53-rasm. Silliqlash sxemasi
90
2.54-rasm. Bosim ostida to’g’irlash sxemasi
Pokovkalarni to’g’irlanishini amalga oshirish ko’p xollarda quyidagi
texnologik jarayonlar buzilishi natijasida vujudga keladi:
- bolg’alash yakunida to’g’ri chiziqlik bo’lishiga e’tibor
bermaslik;
- termik ishlov berishda;
- notekis qizdirilgandagi bukilganlik holatida.
Qiyalikni bartaraf etish uchun jarayonni soddalashtirish maqsadida sovuq holda
to’g’irlashdan foydalanish mumkin. Biroq bu turdagi to’g’irlash xar doim ham
to’g’ri kelavermaydi.
Sovuq holda to’g’irlashga berilgan pokovkalar o’zlarining
shakllarini
bukilishga qarama – qarshi tomonoga bukilgan holda amalga oshiriladi. Shu
narsaning oqibatida ular ekspluatatsiya vaqtida hisoblangan kuchlanishlardan kichik
bo’lgan kuchlanishlarda qiyshayishi ham mumkin. Shuning uchun pokovkalarni
680÷700
º
C xaroratda bo’shatish yoki issiq holda to’g’irlash kerak bo’ladi. Sovuq
holda to’g’irlash pokovkalarda mustahkamlanish
holatini yuzaga keltirib, so’ngra
unga keyinchalik termik ishlov berilganda o’zining tarkibida yirik donachalarni
xosil qilishga moyil bo’ladi. Bu holat esa pokovkaning sifatiga salbiy ta’sir
ko’rsatadi. Katta bosimli joylarda va og’ir sharoitlarda
ishlaydigan va mexanik
ishlov berishsiz o’rnatiladigan detallarni sovuq holda kuvalda yoki og’ir bolg’alar
bilan to’g’irlash tavsiya etilmaydi.
91
Sovuq holatda austenit tarkibga ega bo’lgan po’lat markalaridan yasalgan
pokovkalarni, hamda 10, 15, 20, 25, 35 va 300 mm gacha kesimlarga ega bo’lgan
pokovkalarni to’g’irlashadi. Qolgan markada yasalgan pokovkalarni xarorati 700
°
C
oshmagan holda to’g’irlashadi.
Pokovkalarni sovutish jarayoni ochiq xavoda amalga oshiriladi.
To’g’irlashga mo’ljallangan pokovkalarning yuzalarida yoriqlar bo’lmasligi va
yuzalari tozalangan bo’lishi kerak.
Presslarda
to’g’irlashda
to’g’irlovchi
asboblar
sifatida
o’lchamlari
bolg’alovchi boyoqlardan katta bo’lgan boyoqlardan yoki to’g’irlovchi plitalardan
foydalaniladi. To’g’irlash effektini oshirish maqsadida qalinligi 8 – 10 mm bo’lgan
qo’yimlardan foydalaniladi. Qo’yimlarning kichik balandligi
ularning presslash
jarayonida otilib ketishidan saqlab turadi. Qo’yimlarni pokovka chetlari ostiga
qo’yish tavsiya etilmaydi. Pokovkalarni to’g’irlashga misol 2.55-rasmda berilgan.
2.55-rasm. Pokovkalarni to’g’irlash sxemasi:
a – kran yordamida; b – qo’yimlar yordamlarida; d – teshikka opravka qo’ygan holda: 1 –
yuqorigi boyoq; 2 – opravka; 3 – pokovka; 4 – pastki boyoq
