K ' = t SA + ^ r
i-l
Bunda, 5, - i-pog’onaning kesilm a m aydoni, m;
Lt -
i-pog’onaning ishlar fronti uzunligi, m;
p
-k aiy e m i foydalanishga topshirish vaqtida p og’onalar soni.
Kapital va kesuvchi transheyalam i o ’tish b o ’yicha ishlar, ishchi maydonlar
va normativ ochilgan foydali qazilm a zaxiralarini hosil qilish, kerakli uskuna, bu
ishlam ing ketma-ketligi va bajarilish vaqti hisoblar bilan aniqlanadi va
karyem ing qurilish grafikida k o ’rsatiladi.
Kon kapital ishlar quyidagi ketm a-ketlikda bajariladi. Birinchi pog’onani
ochuvchi kapital transheyalar o ’tiladi. Keyin kapital transheya ortidan birinchi
p og’onada kesuvchi transheya o ’tiladi. Bundan keyin birinchi pog’onaning bitta
yoki ikkita borti olib tashlanadi. K eyin ikkinchi pog’onani ochuvchi kapital
transheya o ’tiladi. Ikkinchi kapital transheya oxiridan ikkinchi pog’ona kesuvchi
258
transheyasi o ’tiladi va h.k. Aniq holatlarda karyerning bu ko’rinishdagi qurilishi
bir qancha o ’ziga hosliklarga ega bo’lishi mumkin.
K aryer qurilish grafikini tuzishda ekskavatoming ishga kirish tartibini ko’rib
chiqish kerak, bu ulaming maksimal foydalanilishini, karyerning qurilishining
minimal vaqti va sarfini ta’minlaydi.
6 .1 0 . KON LAHIMLARIN1 O'TISHDA MARKSHEYDERLIK ISHLARI
Kapital va kesuvchi transheyalar o ’tishda marksheyderlik xizmatining
quyidagi asosiy vazifalari bor:
•
Transheyaning proeqt o ’qini, uning ko’ndalang kesimlari va asosining
balandlik nuqtalarini naturaga tushurish;
•
Belgilangan y o ’nalish, kesim va balandlik nuqtalari bilan transheyaning
o ’tilishi to ’g ’riligini nazorat qilish;
•
Qazib olinishi kerak va qazib olingan tog’ jinslari hajmini aniqlash.
Transheyalar o ’tishda marksheyderlik ishlari uchun asos bo’lib tasdiqlangan
proekt, karyerning general plani, balandliklari ko’rsatiladigan koordinatalar,
direkstion burchaklar, burilish nuqtalari koordinatalari, qaytish burchaklari,
qiyalik radiuslari, asosining balandlik nuqtalari yoki transheyaning balandligi
nuqtalari (boshlang’ich nuqta) va qiyalikning proekt kattaligi shuningdek
ko ’ndalang
kesimlari
ko’rsatilgan
transheyalar
rejasi
xizmat
qiladi.
Transheyaning ko ’ndalang o ’qi joylashuvini aniqlagandan keyin naturada uni
piketlarga b o ’lish amalga oshiriladi, bo’lish har 20-50m (piketaj) da amalga
oshiriladi, shundan so’ng piketlar bo’yicha bo’ylama va ko’ndalang nevilirlash
am alga oshiriladi. Nivelirlash ma’lumotlariga ko’ra proekt-reja va transheyaning
k o ’ndalang kesimi tuziladi.
T og’ yonbag’rida transheyani o ’tkazishda transheya o ’qi bo’ylab har 20-
50m da nol ishlar nuqtasini halqachalar bilan belgilab qo’yiladi, ya’ni transheya
asosining proekt nuqtasining yer yuzasi bilan kesishish nuqtasini. Trassanin nol
nuqtalarini aniqlagandan so’ng uni tekislash amalga oshiriladi. Ko’plab
burulishlar
burchaklari
mavjudligida qiyaliklarga bo’linadi.
Trassaning
259
tekislangan qismini xalqaJar bilan belgilab olishadi. Ekskavator m ashinistiga o ’q
b o ’ylab harakatlanish y o ’nalishini ko ’rsatish uchun vexlar o ’m atiladi. Nol ishlar
nuqtasiga perpendikulyar holda har 20-50m da transheya bortining yuqori
qismini ko ’rsatadigan kesilm alar o ’matiladi. Kesilmalar oxiri piketlar bilan
belgilanadi. K esilm alam ing gorizontal holati transheya asosi va transheya borti
qiyaligining gorizontal holati y ig ’indisi bilan aniqlanadi.
Transheyani o ’tishning transportsiz usulida (draglaynlaidan foydalangan
holda va tog’ jinsini bir yoki ikkita bortda joylashtirishda) qazilm aning o ’qi har
20-30m dan keyin y o g ’och xalqalar bilan belgilanadi, ularda y o ’naltiruvchi
vexlar o ’m atiladi. K olyalar va kalta vexlar bilan transheya qiyalik burchagining
yuqori qismi va ag ’darm a to g ’ jinsi o ’qi belgilanadi. Bu ekskavator mashinisti
ishini osonlashtiradi va qaysidir m a’noda proekt qazib olish darajasini amalga
oshiradi. Transheya asosining balandlik nuqtalari er reperlar-xalqalar (piketlar)
bilan transheya o ’qi b o ’yicha har 20-30m da yoki bir qancha chetga chiqish bilan
belgilanadi (ekskavatom ing bitta zanjiri harakati o ’qi b o ’yicha). A sosga urilgan
piketlar uchi transheya pastki qismi proekt nuqtalariga mos bo ’lishi kerak.
Transheyani o ’tishning transportli usulida mexanik kuraklar bilan butun
zaboy va tem iryo’l transportiga yuqoridan yuklash bilan kolyalar bilan
shuningdek tem iryo’l y o ’lining o ’qi ham belgilanadi, y o ’llar transheya bortida
barcha xavfsizlik qoidalariga rioya qilgan holda joylashtiriladi. Transheyaning
qatlamni o ’tishda rejadagi va vertikal b o ’yicha kerakli y o ’nalishlar butun
transheya b o ’ylab va har bir qatlam b o ’yicha alohida beriladi. Shu o ’rinda
transheyani o ’tishning texnologik sxemasi va har bir qatlamdagi ishlar ketma-
ketligi inobatga olinadi.
Misol 1. Q um -shag’al qazilm a 15m qalinlikka ega va umumiy kapital
transheyalar tizimi bilan ochilgan va bitta pog’ona bilan qazib olinadi. 25m
qalinlikdani qoplovchi to g ’ jinsi bir hil balandlikdagi ikkita pog’ona bilan qazib
olinadi va yog’li gillar va suglinkalar sifatida k o ’ringan. K aryerda tem iryo’l
transporti qabul qilingan
(ip
=36%o). Kapital transheyaning qurilish hajmini
aniqlang.
260
|
