O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

qazib olishning alohida jarayonlarini tashkil qilish samarali, kerakli sifat 
k o ’rsatkichlarini bera oladigan b o ’lishi kerak.
Qoyasimon va yarim qoyasim on to g ’ jinslari ko ’rinishida b o ’lgan murakkab 
zaboylarga birinchi o ’rinda b u rg ’ulash - portlatish yum shatishiga kuchli talablar 
q o ’yiladi. M urakkab zaboylarda birlamchi maydalashni nazorat qilish foydali 
qazilmaning y o ’qotilishini v a ulam ing qoplovchi tog’ jinslari bilan aralashuvini 
nazorat qilishning asosiy vositalaridan biri hisoblanadi.
Alohida yumshatish
deganda, 
turli 
vaqtda 
turli 
turdagi 
foydali 
qazilm alam ing yoki foydali qazilm a va qoplovchi tog’ jinsining alohida 
portlatish bilan yum shatilishi tushuniladi. Tog’ jinsining birinchi turi 
portlatilgandan keyin uning ikkinchi turi yoki tog’ jinsi birinchisi to ’la tashib 
bo ’lingandan keyin portlatiladi. B urg’ulash portlatish ishlarining parametrlari va 
tashkil qilinishi qazib olinadigan zaboyning murakkabligi bilan belgilanadi. 
Amaliyot alohida portlatishning eng yaxshi ko’rsatkichlari qiya portlatish 
skvajinalarini portlatish bilan, ayniqsa ishlar frontining osilgan yon bilan 
kelganda erishilishini k o ’rsatadi (rasm. 10.4).
Nisbatan 
qalin 
qazilm alam i 
qazib 
olishda 
vertikal 
skvajinalardan 
foydalaniladi.
1 0.4-rasm .. M u r a k k a b tu z ilish li z a b o y la rn i y u m sh a tish u su lla ri:
a - qiya skvajinalardan foydalangan holda alohida yum shatish; b - o ’sh a , vertikal 
skvajinalardan foydalangan ho ld a; v - q iya skvajinalardan foydalangan holda bir vaqtda 
portlatish; g - vertikal skvajinalardan foydalangan holda qisilishda portlatish
Bir vaqtda yumshatish
asosan turli sortli rudalar noto’g ’ri tuzulishga ega
b o ’lganda va yotishning doimiy b o ’lmagan elementl^rida, y a’ni alohida
362

portlatish va yumshatish turli sortli rudalami selektiv qazib olish imkonini 
bermaganda qo’llaniladi. Bir vaqtdagi yumshatishda, portlatish vaqtida kon 
massalarining aralashuvining minimal holatiga erishilishini ta’minlash kerak, 
y a’ni tabiiy portlatiladigan blokning minimal o ’zgarishiga harakat qilish kerak. 
Bu tog’ jinsi yig’imining minimal kengligida va qisilishda portlatishda 
erishiladi. Aralashuv darajasi qatlamning pog’onaga nisbatan joylashish 
balandligiga bog’liq b o ’ladi. Minimal aralashuvga pog’onaning pastki qismida 
erishiladi (rasm. 10.4). Qisilishdagi portlatish shuningdek qatlamlaming 
minimal siljishini ta ’minlaydi, bunda ruda qatlamining tog’ jinsi bilan aralashuvi 
minimal b o ’ladi va selektiv qazib olishga yaxshi sharoitlar yaratiladi.
M urakkab zaboylarda qazish-yuklash ishlari shuningdek bir qancha o ’ziga 
hosliklarga ega. Ular qazib olinadigan foydalp qazilmaning sifatiga oxirgi 
ta ’sim i ko’rsatadi. Qoyasimon tog’ jinslari ko’rinishida bo’lgan murakkab 
qatlamlami qazib olishda asosan avtomobil va temiryo’l transporti bilan 
majmudagi bir cho’michli ekskavatorlardan foydalaniladi. Bunday hollarda bir 
cho’michli yuklagichlar ham keng qo’llaniladi.
Murakkab zaboylarda portlatilgan tog’ jinslarini qazib olishning o ’ziga 
hosliklari ularning transformastiyasi bilan (portlatish vaqtida) bog’liq, bu esa 
tekshirishlar natijasini 
va birlamchi geologik-marksheyder hujjatlaridan 
foydalanishni murakkablashtiradi, shuningdek foydali qazilmaning tog’ jinsi 
bilan qo ’shimcha aralashuviga olib keladi va rudalaming turli sortlarining 
chiqishi bilan xarakterlanadi. Bunday hollarda oddiy valli qazib olish tog’ 
jinslari aralashuvining oshishiga olib keladi va kondistion bo’lmagan tog’ 
jinslari chiqishiga, shuningdek umumiy yo’qotishlami oshishiga olib keladi. Bu 
mahalliy va chet el karyerlarida selektiv qazib olish va yuklashning 
q o ’llanilishiga olib keladi.
Portlatilgan murakkab zaboylarda selektiv qazib olish oddiy va murakkab 
b o ’lishi mumkin.

Download 8,39 Mb.