qazib olishning alohida jarayonlarini tashkil qilish samarali, kerakli sifat
k o ’rsatkichlarini bera oladigan b o ’lishi kerak.
Qoyasimon va yarim qoyasim on to g ’ jinslari ko ’rinishida b o ’lgan
murakkab
zaboylarga birinchi o ’rinda b u rg ’ulash - portlatish yum shatishiga kuchli talablar
q o ’yiladi. M urakkab zaboylarda birlamchi maydalashni nazorat qilish foydali
qazilmaning y o ’qotilishini v a ulam ing qoplovchi tog’ jinslari bilan aralashuvini
nazorat qilishning asosiy vositalaridan biri hisoblanadi.
Alohida yumshatish
deganda,
turli
vaqtda
turli
turdagi
foydali
qazilm alam ing yoki foydali qazilm a va qoplovchi tog’ jinsining alohida
portlatish bilan yum shatilishi tushuniladi. Tog’
jinsining birinchi turi
portlatilgandan keyin uning ikkinchi turi yoki tog’ jinsi birinchisi to ’la tashib
bo ’lingandan keyin portlatiladi. B urg’ulash portlatish ishlarining parametrlari va
tashkil qilinishi qazib olinadigan zaboyning murakkabligi bilan belgilanadi.
Amaliyot alohida portlatishning eng yaxshi ko’rsatkichlari qiya portlatish
skvajinalarini portlatish bilan, ayniqsa ishlar frontining osilgan yon bilan
kelganda erishilishini k o ’rsatadi (rasm. 10.4).
Nisbatan
qalin
qazilm alam i
qazib
olishda
vertikal
skvajinalardan
foydalaniladi.
1 0.4-rasm .. M u r a k k a b tu z ilish li z a b o y la rn i y u m sh a tish u su lla ri:
a - qiya skvajinalardan foydalangan
holda alohida yum shatish; b - o ’sh a , vertikal
skvajinalardan foydalangan ho ld a; v - q iya skvajinalardan foydalangan holda bir vaqtda
portlatish; g - vertikal skvajinalardan foydalangan holda qisilishda portlatish
Bir vaqtda yumshatish
asosan turli sortli rudalar noto’g ’ri
tuzulishga ega
b o ’lganda va yotishning doimiy b o ’lmagan elementl^rida, y a’ni alohida
362
portlatish va yumshatish turli sortli rudalami selektiv qazib olish imkonini
bermaganda qo’llaniladi. Bir vaqtdagi yumshatishda, portlatish vaqtida kon
massalarining aralashuvining minimal holatiga erishilishini ta’minlash kerak,
y a’ni tabiiy portlatiladigan blokning minimal o ’zgarishiga harakat qilish kerak.
Bu tog’ jinsi yig’imining minimal kengligida va qisilishda portlatishda
erishiladi. Aralashuv darajasi qatlamning pog’onaga
nisbatan joylashish
balandligiga bog’liq b o ’ladi. Minimal aralashuvga pog’onaning pastki qismida
erishiladi (rasm. 10.4). Qisilishdagi portlatish shuningdek qatlamlaming
minimal siljishini ta ’minlaydi, bunda ruda qatlamining tog’ jinsi bilan aralashuvi
minimal b o ’ladi va selektiv qazib olishga yaxshi sharoitlar yaratiladi.
M urakkab zaboylarda qazish-yuklash ishlari shuningdek bir qancha o ’ziga
hosliklarga ega. Ular qazib olinadigan foydalp qazilmaning sifatiga oxirgi
ta ’sim i ko’rsatadi. Qoyasimon tog’ jinslari ko’rinishida bo’lgan murakkab
qatlamlami qazib olishda asosan avtomobil va temiryo’l
transporti bilan
majmudagi bir cho’michli ekskavatorlardan foydalaniladi. Bunday hollarda bir
cho’michli yuklagichlar ham keng qo’llaniladi.
Murakkab zaboylarda portlatilgan tog’ jinslarini qazib olishning o ’ziga
hosliklari ularning transformastiyasi bilan (portlatish vaqtida) bog’liq, bu esa
tekshirishlar natijasini
va birlamchi geologik-marksheyder hujjatlaridan
foydalanishni murakkablashtiradi, shuningdek foydali qazilmaning tog’
jinsi
bilan qo ’shimcha aralashuviga olib keladi va rudalaming turli sortlarining
chiqishi bilan xarakterlanadi. Bunday hollarda oddiy valli qazib olish tog’
jinslari aralashuvining oshishiga olib keladi va kondistion bo’lmagan tog’
jinslari chiqishiga, shuningdek umumiy yo’qotishlami oshishiga olib keladi. Bu
mahalliy va chet el karyerlarida selektiv qazib olish va yuklashning
q o ’llanilishiga olib keladi.
Portlatilgan murakkab zaboylarda selektiv qazib olish oddiy va murakkab
b o ’lishi mumkin.
