tutadi (rasm. 10.5). B u usul asosan fosforit, q o ’rg ’oshin-ruh, mis ruda konlarida,
asbest va temir rudalari konlarida keng qo ’llaniladi. Amaliyot k o ’rsatadiki,
oddiy selektiv qazib olishda ekskavatom ing unumdorligi
valli qazib olishdan
ko ’ra 15-25% kam b o ’ladi.
Murakkab selektiv
qazib olish turli tarkibli kon massasini va to g ’ jinslarini
pog’ona balandligi b o ’yicha ajratishga asoslanadi (rasm.
10.6), bunda
asoslangan qazib olish va turli turdagi m urakkab holdagi qazilmalami tashish
ta ’minlanadi.
#
/
/ / ? / У / S A f / / /
1 0 .5 -rasm .. O d d iy se lek tiv q a z ib olish sx e m a si:
a - tor ekskavator zaxodkalar bilan; b - norm al
kenglikdagi zaxodkalar bilan; v - p o g ’ona]i
usul bilan; sonlar bilan q azib olishning k etm a-k etlig i k o ’rsatilgan
/••y.v.v.-' y.. ’.
r.v .-'.v ■ v . : v
J & b Z m
10.6-rasm .. T u rli u c h q a tla m la rd a g i a lo h id a q a z ib olish sxem asi (so n la r b ilan q a z ib
o lish n in g k e tm a -k e tlig i k o ’r sa tilg a n )
Am aliyot
shuni
k o ’rsatadiki,
m urakkab
selektiv
qazib
olishda
ekskavatoming
unumdorligi
qazib
olinadigan
zaboylar
qazib
olinishi
murakkabligiga ko’ra 30-35% va undan yuqoriga kamayadi. Shu sababli
qoyasimon va yarim qoyasim on to g ’ jinslarini selektiv qazib olishda
qatlam simon massivlarda hozirgi kunda k o ’proq mobil b o ’lgan uskunalardan
foydalanilmoqda, ular o ’z
ichiga yum shatgichlar, buldozerlar va o ’zi yurar bir
cho’michli yuklagichlam i oladi. M urakkab m assivlam i selektiv qazib olishning
nisbatan oson usuli avtomobil transportidan foydalanishda erishiladi. Tem iryo’l
transportidan foydalanishda m urakkab m assivlam i alohid? qazib olishda
murakkabliklar foydali qazilm alam i birlam chi shtabelga yotqizishda,
ularni
164
sortlarga ajratgan holda vagonlarga yuklashga bog’liq b o ’ladi. Konveyer
transporti asosan turli kelib chiqishli tog’ jinsini alohida qazib olish va tashish
imkonini bermaydi.
10.5. QAZIB OLINADIGAN FOYDALI QAZILMALARNING SIFATINI
MEYORLASHTIRISH
Foydali qazilmadan foydalanish va ularni qayta ishlash texnologiyasi
(yoqish, kokslash, qora va rangli
metall rudalarini boyitish, metallarni eritish va
boshqalar) alohida vaqtda (soat, almashinuv, sutka va boshqalar) kelib
tushadigan foydali qazilmalarning meyorlashtirilganiga asoslanadi. Har qanday
(asosan birdan o ’zgargan) foydali qazilmaning sifat ko’rsatkichlarining o ’rtacha
qiymatlardan o ’zgarishi iste’mol qiladigan va qayta
ishlaydigan tashkilotlar
ishiga salbiy ta’sir qiladi. Bu quyidagicha asoslanadi. Temir rudalarini
boyitishda ruda tarkibining o'rtachadan oshib ketishida uning yo’qotilishi va
reagentlar sarfi oshadi. Temir rudasining tarkibining kamayishi o ’rtachadan
konstentrat chiqarish bo ’yicha fabrikalaming unumdorligi pasayadi, temiming
y o ’qotilishi oshadi, reagentlar sarfi oshadi, temiming olinishi kamayadi.
Kon tashkilotlarining hom ashyolari sifatiga bo’lgan talablar asosiga uning
kimyoviy tarkibiga va texnologik xususiyatlariga kiradi. K o’mimi TETS da
yoqishga ishlatishda uning zolligi, namligi, ko’rinadigan tog’ jinslarining tarkibi
reglamentlanadi. Shu o ’rinda
rudalaming har qanday turiga, ko’mir va boshqa
ruda turlariga sifatli tarkibining bir hilligiga, reglamentlan minimal chetga
chiqishlar am alga oshirilishi bo ’yicha talablar va boshqa talablar qo’yiladi.
Sifatni meyorlashtirish deganda
foydali qazilmani
qazib olishda unda
qo’llaniladigan texnologiya asosida muayyan vaqt ichida foydali qazilmaning
sifati bir hillikda b o ’lishi nazorat qilinishi va amal qilinishi tushuniladi. Foydali
qazilmaning
sifati
meyorlashtirish
darajasi
o ’rtachalashtiriladigan
komponentning o ’rtacha tarkibga bo’lgan o ’rtacha kvadrat darajasi tushuniladi,
bu esa quyidagi formula bilan aniqlanadi:
36S
