Issiqlik burg’ulashining foydali tomonlari bu lm qiyin burg’ulanadigan tog’
jinslarida katta miqdorli kon massasini chiqarish imkonini beruvchi (50-60
m
3
)
kotyol b o ’shliqlarining yaratishning mumkinligi.
Olovli
burg’ulash
stanoklarining
foydalanilishi
chegaralangan (kon
tashkilotlari bilan qazib olinadigan umumiy kon massasining 3-4%). Olovli
burg’ulashni sharoshkali burg’ulash bilan birga foydalanish ma’qul (avval
sharoshkali stanok bilan skvajina burg’ulanadi, undan keyin zaryad joylashtirish
uchun m o’ljallangan skvajinaning pastki qismi olovli burg’ulash stanogi bilan
kengaytiriladi).
Skvajinalarning kombinatsiyalashgan burg'ulanishi.
Aralash mexanik va
term om exanik burg’ulash turlari mavjud. Skvajinalarning
kombinatsiyalashgan
m exanik burg’ulashga zarbli-sharoshkali va kesuvchi-sharoshkali burg’ulash
kiradi. Zarbli-sharoshkali burg’ulash asbobida ikkita turli tog’ jinsini
maydalovchi a ’zolar birga qo’llaniladi, ular bir vaqtda va bir-biriga bog’liq
b o ’lmagan holda ishlaydi. Zarbli bosimlar pnevmozarb beruvchi bilan hosil
qilinadi va to g ’ jinsiga bitta tig’da koronka bilan uzatiladi. Statik bosimlar tog’
jinsiga sharoshka orqali yuboriladi. Bu holda har bir burg’ulashning kuchli
tom onlari q o ’llaniladi, va stanokning unumdorligi qo’shimcha energiya sarfisiz
oshiriladi. Shu vaqtning o ’zida zarbli sharoshkali
asbob nisbatan murakkabroq
bo’ladi. Bunday burg’ulash asbobining m a’lum amaldagi tuzulishlari tog’ jinsi
xususiyatining o ’zgarishida pnevmozarb beruvchining koronkaga bo’lgan o ’qli
ta ’sirini o ’zgartirib b o ’lmaydi. Zarbli va sharoshkali dolotolar bir xilda
yedirilmaydi, pnevmozarb beruvchining nisbatan tebranishi oshadi. Barcha
yuqoridagi sabablar orqali zarbli-sharoshkali burg’ulash karyerlarda ko’p
q o ’llanilmaydi.
Kesuvchi-sharoshkali burg’ulash asbobida kesuvchi va sharoshkali dolotalar
umumiylashtirilgan. Bunday burg’ulash asbobining tajribalari shuni ko’rsatdiki,
П6 <
10 k o ’rsatkichli tog’ jinslarida sharoshkali
dolotaga qaraganda bu
burg’ulash yuqoriroq burg’ulash tezligiga erishadi.
59
Term om exanik burg’ulash, skvajinadagi to g ’ jinsi avval qizdiriladi. so’ng
turli dolotalar orqali maydalanishiga asoslanadi.
T ajriba bosqichida b o ’lgan burg’ulashning yangi turlariga portlatishli
burg’ulash (PM zaryadlari yordamida), plazm ali, ultratovushli va boshqalar
kiradi.
Portlatish burg’ulashning mohiyati zaboyga kam qism larda PM ni uzatish va
uni portlatishga asoslangan. Portlatish burg’ulashning ikkita turi mavjud:
ampulali (yoki patronli) va oqimli. Ampulali turida
suv yoki havo yordamida
skvajina zaboyiga qobiqda suyuq yoki qattiq PM zaryadi yuboriladi. Zaryad
zaboy devoriga urulishi oqibatida harakatga keladi. Oqimli turda esa portlatish
burg’ulovchi uskunalariga yoqilg’i yoki oksidlovchi yuboriladi, ulam ing
aralashuvida zaboyga yuborishda portlatish aralashm asiga aylanadi.
Oqimga
harakatga keltirgich yuboriladi, u esa o ’z o ’m ida zaboyda zaryadning
portlatishini ta ’minlaydi. Ampulali va oqimli bu rg ’ulashdagi har bir zaryadning
portlatilishi tog’ jinsini maydalaydi, va m aydalangan to g ’
jinsi yuvuvchi
suyuqliq yoki havo bilan skvajinadan chiqariladi.
Plazm ali burg’ulashning mohiyati shundaki, bunda ikkita elektrodlar orasida
turg’un elektr yoyi hosil qilinadi, yoy qisilgan havo yordam ida sopdan
shishiriladi va skvajina zaboyiga ta’sir qiladi. Yoy uchida harorat 6000
darajagacha yetadi, gazning yonish tezligi esa 2000 m/s ga etadi.
Plazma
oqim ining ta ’sirida to g ’ jinsi eriydi va qism an havoga uchib ketadi.
Skvajinalam ing unum dor burg’ulanishi uchun skvajina zaboyi va plazma
burg’ulash asbobi orasidagi m asofa aniq b o ’lishi kerak (bir necha mm).
2 .7 . B URG ’ULASH STAN OK LARIN IN G U N U M D O R LIG IN I HISOBLASH
Skvajinalam i burg’ulashda yordamchi operatsiyalarga burg’ulash tarkibining
tushurilishi, chiqarilishi, uzunlashtirish va ajratilishi, bu rg ’ulash chiqindisidan
skvajinani
tozalash, to g ’ jinsini maydalash asbobini almashtirish, stanokni yangi
b urg’ulash maydoniga k o ’chirish va boshqalar kiradi. Quyidagi burg’ulash
holatlari uchun va tanlangan stanok turi uchun aniqlik bilan skvajina burg’ulash
60
vaqti o ’zgarmas b o ’lishini aytish mumkin. Unda burg’ulash stanogining
almashinuv unumdorligi (m):
