.5 . TO G ’ JINSLARINING BURG'ULANISHI

burg’ulash murakkabligi k o ’rsatkichiga k o ’ra m exanik burg’ulashda to g ’ 
jinslarini burg’ulash bo ’yicha (faqat to g ’ jinslarining xususiyatiga bog’liq) 
ajratishni tak lif qiladi. Bu k o ’rsatkichning m etodologik asosi quyidagicha 
b o ’ladi.
1. 
B urg’ulash 
vaqtida 
tog’ 
jinsini 
m aydalash 
uchun 
qisilish 
va 
m aydalanishga biriladigan harakatlar aham iyatga ega. Zarbli burg’ulashda 
qisilishga qaratilgan harakatlar aham iyatliroq, aylana burg’ulashda esa - siljiy 
harakatlari. П6 ni aniqlashda qisilish va siljish harakatlarini teng ravishda olish 
mumkin.
2. 
T og’ jinsining yoriqliligini inobatga olm asa ham b o ’ladi, bu uchun 
yoriqlilikni inobatga oladigan, burg’ulashga ta ’sir k o ’rsatadigan tog’ jinsining 
qisilish va siljishga b o ’lgan chegarasi aniqlanishi kerak.
3. 
T og’ jinsining maydalanishi faqatgina doim iy burg’ulash chiqindisini 
skvajina yuqorisiga chiqarishda mumkin. Shu sababli burg’ulashni hisobga 
olishda tog’ jinsining zichligi у inobatga olish kerak.
Yuqoridagi holatlarga rioya qilganda burg’ulash ko ’rsatkichi quyidagi 
formula b o ’yicha aniqlanadi:
П6 =0,07(0^ +<та))+ 0 ,7 / (2,8)
Bunda: <т_ va сгыMPa da; у т / м 3.
B urg’ulash k o ’rsatkichi b o ’yicha to g ’ jinslari beshta sinfga b o ’linadi. Har 
bir sin f o ’z ichiga beshta kategoriyani oladi.
I sin f - 1-dan 5-kategoriyagacha b o ’lgan oson burg’ulanadigan tog’ jinslari 
(Л 6 =1+5).
II 
sin f - 6-dan 
10-kategoriyagacha b o ’lgan o ’rtacha burg’ulash 
murakkabligidagi tog’ jinslari ( П6 =5.1+10).
III sin f - 11-dan 15-kategoriyagacha bo ’lgan qiyin burg’ulanadigan tog’ 
jinslari ( n { = 10.1+15).
IV sin f - 16-dan 20-kategoriyagacha b o ’lgan ju d a qiyin burg’ulanadigan 
tog’ jinslari (Л„ =15.1+20).
s o

V 
sin f - 21 -dan 25-kategoriyagacha bo’lgan mutlaqo qiyin burg’ulanadigan 
to g ’ jinslari ( Пй =20.1+25).
П6 
> 25 k o ’rsatkichli tog’ jinslari kategoriyadan tashqarilarga kiradi.
Term ik (olovli) burg’ulashda tog’ jinslarining burg’ulanishi ulaming nimjon 
term ik burg’ulashga moyilligiga bog’liq, bu ko’rsatkich tog’ jinslarining 
tuzilishi, qattiqliligi, qayiriluvchanligi, issiqlik-fizik ko’rsatkichlariga bog’liq.
Olovli burg’ulaning yuqori ko’rsatkich lari zich sement bog’lanmali kristal 
strukturaga, qiyin eriydigan kam miqdordagi metallarga ega katta strukturalarga 
ega b o ’lgan tog’ jinslarida erishiladi. Massivning yoriqliligi yuqori bo’lganda 
olovli burg’ulashning unumdorligi kamayadi, buning sababi skvajina zaboyida 
issiqlik tarqalishining qobiliyati erkin bo’ladi va tog’ jinslarining issiqlik 
o ’tqazishi kamayadi.

Download 8,39 Mb.