a-yu q o ri qazish va pastki yuklash bilan; b -yuqori qazish va yuqori yuklash bilan;
v -
yuqori
va pastki qazish va yuqori va pastki yuklash bilan.
Karyerlarda turli qazish-yuklash uskunalarini k o ’llashning texnik va
iqtisodiy mumkinligi tog’ jinsining qattiqligi, yotish holati, bitta m ashina va
karyem ing kerakli unumdorligi, aralaj jarayonlam ing mexanizatsiyalar turi (tog’
jinslarini qazib olishga tayyorlash va kon massasini tashish), iqlish sharoitlari,
qazib olish turlari va boshqa faktorlarga b o g ’liq.
3 .2 . EKSKAVATORLARNING TA SN IFLA R I VA ULARNING TEXNOLOGIK
X A R A K TERISTIK ALA RI.
Karyerlarda qazish-yuklash ishlari uchun asosan ekskavatorlar foydalaniladi.
Kon massasini qazib olish, uni bo ’shatish jo y ig a tashish, navbatdagi qazish
jo y ig a borish va b o ’shatish bir cho’m ichli ekskvator bilan ketma-ket amalga
oshiriladi. Umumiy holatda bu operatsiyalar ekskavatom ing ishchi stiklini
tashkil qiladi. K o’p cho’michli ekskavatorlarda bu jarayonlar bir vaqtda amalga
oshiriladi. Shu sababli bir cho’michli ekskavatorlar davriy harakatli, k o ’p
cho’michlilar esa cheksiz harakatli m ashinalar hisoblanadi.
Bir cho’michli va ko’p cho’michli ekskavatorlar ishchi, mexanik, harakat va
kuch asboblariga, rama, kuzov va boshqaruv m exanizm lariga ega.
82
C ho’michning o ’q bilan bog’lanishi tuzilishiga ko’ra qattiq bog’liqli bir
cho’michli ekskavatorlar (to’g ’ri cho’mich, teskari cho’mich, gidravlik
ekskavator) va bir cho’michli yumshoq bog’liqli bo’ladi (draglayn, greyfer).
K o’m cho’michli ekskavatorlar zanjirli (cheksiz zanjirga qotirilgan
cho’m ichlar bilan), cho’zish-cho’michli cho’zish ishchi organn va kon
massasini qazishga qaratilgan va bo’shatish joyiga tashishga mo’ljallangan
cho’mich zanjirli, frezer-cho’michli frezey ishchi organli va cho’michli zanjirli,
rotorli, ularda ishchi organ kon massasini qazish uchun m o’ljallangan rotor
g ’ildiragi va cho’michli b o ’ladi.
Harakatlanish asbobi turiga k o ’ra bir cho’michli ekskavatorlar zanjirli,
pnevm og’ildirakli, qadam tashlaydigan, suzuvchi bo’ladi, ko’p cho’michu
ekskavatorlar esa - zanjirli, qadam tashlaydigan-relsli, rels-zanjirli va temiryo’l
harakatida b o ’ladi.
Kuch uskunasiga k o ’ra bir cho’michli va ko’p cho’michli ekskavatorlar
elektrik, dizel-elektrik va dizel-gidravlik bo’ladi. Karyerlarda asosan elektrik
ekskavatorlar qo’llaniladi.
O ’qning cho’mich bilan qattiq bog’linishiga ega to’xri mexanik ko’raklar
katta qazish kuchini hosil qiladi (3500 N/sm gacha)va ishchi asbobning katta
chidamliligi bilan xarakterlanadi. Ular turli o ’lchamdagi cho’michlar hajmi
0.25-35
m
3
bilan ishlab chiqariladi va yumshoq va yumshatilgan yarim
qoyasimon va qoyasimon tog’ jinslarida foydalaniladi. Karyerlarda bajariladigan
ishlar hajmiga k o ’ra mexanik kuraklar olingi o ’rinlarda turadi. Ular tog’
jinslarini transport vositalariga yuklashda va qazib olingan maydonga tog’
jinsini tashishda ham xizmat qiladi. Mexanik kuraklaming asosiy kamchiligi -
davriylik. Qazib olishga asosan faqatgina 20-30% davr vaqti sarflanadi. Oxirgi
vaqtlarda tashqi va ichki karyerlarda mexanik kuraklardan ko’ra unumdor
b o ’lgan gidravlik ekskavatorlar qo’llanilmoqda (bo’lim 3.5).
Draglaynlar ishchi organining harakatlanuvchanligiga ko’ra mexanik
kuraklarga qaraganda tog’ jinsini katta masofaga ko’chirishi mumkin. Lekin ular
mexanik kurakdan k o ’ra kamrok qazish ta’sir kuchiga ega. Karyerlarda
83
draglaynlar asosan qazib olingan m aydonga yum shoq yoki yumshatilgan yarim
qoyasimon to g ’ jinslarini tashlashga ishlatiladi. C ho’mich hajmi 10
|
