/
t /
t
t
t
г
j
* «
2.8.-rasm .
Z ary a d la rn in g b ir vaqtdagi (a) va kalta sekinlashtirilgan (b)
portlatishdagi h a ra k a tla ri sxemasi (q ato rlam in g portlatilish ketm a-ketligi son bilan
ko’rsatilgan).
n
S
2.9. - rasm .. Q isqa sekinlashtirilgan portlatishda ko ’p q atorli sk v a jin a lam i zaryadlarini
h a rak a tg a k eltirish sxemasi (q atorlarning portlatilish ketm a-ketligi son bilan
ko’rsatilgan):
a - tartibli; b - b o 'ylama vrubli vrubsimon;
v -
ко 'ndalang vrubli vrubsimon.
2 .1 0 . SKVAJINA ZARYADLARINING TU ZILISH I VA H ISO B LA SH P R IN S IP I
K aryerlarda olib boriladigan ishlarning holati turli
ekanligi munosabati bilan
k o ’plab him oyalarunagan sochiluvchan granulalangan, suv to ’ldirilgan va
poroshoksimon
am m iak-selitrali
PM
lar
foydalaniladi.
Namlanmagan
skvajinalar uchun asosan sochiluvchan granulalangan PM lard an foylaniladi
(grammonit, grunilit, igdanit).
Tuzilishiga k o ’ra skvajina PM zaryadlari yaxlit va ajralgan b o ’lishi
mumkin
(2.10-rasm.). Skvajinaning yuqori qism ida joylashgan yaxlit
zaryad asosan
pog’onaning pastki qism iga ta’sir k o ’rsatadi. Shu sababli yaxlit zaryadlami
portlatishda (asosan qattiq, qiyin burg’ulanadigan to g ’ jinslarida) gabaritmaslar
hosil bo ’ladi. A jralgan zaryadlar havo oralig’iga ega holda (A.A. Skochinskiy
nomidagi
IG D
lom onidan
yaratilgan
zaryad
tuzilishi)
to g ’
jinsining
maydalanilishini, yaxlit zaryaddagi yonida joylashgan tog’ jinsini qo’shimcha
maydalashga ketadigan kuchi sababli oshirishi mmnkin.
PM skvajina zaryadining massasi (kg) quyidagi formula bo’yicha
aniqlanadi:
Q,=qVn
(2.18)
Bunda: q - PM ning solishtirma sarfi,
кг/м
ъ;
Vn -
zaryad yordam ida portlatiladigan tog’ jinsi hajmi, V .
2.10 - rasm. Skvajina zaryadlari.
a - yaxlit zaryad, havo b o ’shliqli markazlashgan zaryad
PM ning solishtirma sarfi tog’ jinslarining
portlatilishi va ulaming
maydalanish darajasiga bog’liq (2.8.-bo’lim). Karyerlarda bu ko’rsatkich katta
chegaralarda o ’zgaradi (0.15-1.9
кг/м'
va undan ko’p). Yaqinlashtirilgan
hisoblar uchun quyidagi ma’lumotlardan foydalanish mumkin.
T o g ’ jin s la ri
q„Kel
m
1
Oson portlatiladigan (og’ir sugliklar,
qattiq
gil
tuproqlar,
gips,
tosh
ko’mirlar, slanest, alevrolit, agrillit)
0.2-0.4
O ’rtacha portlatiladigan (juda zich
agrellitlar, gil
sementdagi qumlar,
ohaktosh,
mramorlangan
qumli
slaneslar,
rudalangan dolomitlar, havo
bo ’shliqlariga ega bazaltlar)
0.4-0.6
Qiyin
portlatiladigan
(granit,
granodiorit, bazalt, andezit, kvarstit,
kremlangan skarnlar)
0.6-0.9
Yarim qoyasimon va qoyasimon tog’ jinslarini qazib olishda burg’ulash-
portlatish ishlari qazish-yuklash ishlarining iqtisodiy va xavfsizligiga, tashish
69
jarayoniga va m exanik m aydalashga ta ’sir qiladi. Qiyin portlatiladigan tog’
jinslarida burg’ulash-portlatish ishlarini amalga oshirishga b o ’lgan
harajatlar
PM ning sarfi oshirilishida ekskavatom ing, transort, ag ’darm a v a maydalash-
ajratish m ajm uasining uskunalari unumli ishi bilan qoplanadi.
Shu sababli
burg’ulash-portlatish ishlarining iqtisodiy tomondan m a’qulligini (birinchi
o ’rinda PM sarfi) b archa texnologik jarayonlar bog’liqligida inobotga olish
kerak.
Amaliyotda zaryad m assasi (kg) quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:
birinchi qator skvajinalar uchun
