3 .7 -ra sm .
Kon m assasini ekskavator joylashgan gorizontda (a), ekskavatordan yuqorigi
gorizontda (b) tran s p o rt vositalariga yuklash yoki lahim bortiga joylashtirish (v) orqali
m exanik k u ra k la r transheya zaboyida ishlash sxemasi.
Q oyasim on va yarim qoyasimon tog’ jinslarida qazib olinadigan pog’ona
balandligi ekskavatorning maksimal qazib olish balandligidan
Нчша
dan 1.5
m arta oshmasligi kerak. Shu o ’rinda tog’ jinsi yig’imi bir yoki ikki qatorli
portlatishda eskavatoming qazib olish
balandligidan oshmasligi kerak,
q o ’pqatorli portlatishda esa - qazishning maksimal balandligidan bir yarim
barovaridan. Portlatilgan kon massasini qazishda qo’shimcha soyabonlar yoki
osm alar hosil bo ’lishini oldini olish kerak. Pog’onaning minimal balandligi
cho’m ichni bir qazishda to ’lishini ta ’minlashi kerak. EKG-5 va EKG-8
ekskavatorlari uchun bu ko’rsatkich 2.5-3.5 m oralig’ida bo’ladi. Mexanik
kuraklar transport vositalariga yuqoridan yuklash turida pog’ona balandligi
b o ’shatish balandligi va radiusi bilan chegaralanadi (rasm. 3.8). Pog’ona
balandligi quyidagi formula bilan aniqlanadi (m):
• b o ’shatishning maksimal balandligidan foydalanish holati bo’yicha:
K = HpMx- hB- a
(3.1)
bunda,
hB -
transport vositasi balandligi, m;
a= 0.7+ l - yuklash vaqtida kuzov va cho’mich orasida xavfsiz masofa, m;
b o ’shatish radiusining to ’liq foydalanish holati bo’yicha:
(3.2)
bunda,
Rp-
maksimal bo’shatish balandligidabo’shatish radiusi,m;
93
S > 3 - yo ’l o ’qidan pog’ona yuqori maydonchasigacha b o ’lgan
minimal
masofa,m;
a - pog’ona qiyalik burchagi, daraja.
Turg’un tog’ jinslarida (a=6(K70°) pog’ona balandligi bo ’shatish balandligi
bilan chegaralanadi, yumshoq to g ’ jinslarida esa - b o ’shatish radiusi bilan.
Yuqori yuklashli ekskavatorlar ishlash sxemasi transheyalar o ’tishda va
yangi gorizontlar hosil qilishda q o ’llaniladi. Yuqoridan yuklash transheyani
o ’tishning tezligini oshiradi va uskunadan foydalanishni yaxshilaydi (asosan
tem iryo’l transporti bilan ekskavatorlar kompleksida). Ammo yuqoridan
yuklashda ekskavatom ing unumdorligi 20-30% kamayadi, ekskavastiya uchun
harajatlar esa 1.5 m artagacha oshadi. Unumdorlikning
tushishi ish stiklining
oshishi bilan aniqlanadi, xarajatlam ing oshishi esa katta ekskavatorlarda k o ’p
amortizastion ajratishlar bilan bog’liq.
Zaboyning m inimal kengligi gorizontda o ’m atilgan ekskavatoming minimal
qazish burchagi bilan
R,y
aniqlanadi. Yon zaboy bilan qazib olishda qazib olish
holatlariga k o ’ra kenglik shu qiym atdan oshmasligi kerak. Zaboyning tashqi
tomonida tog’ jin si 30-40° qaytish burchagiga ega cho’mich
bilan yaxshi
ushlanadi, y a’ni zaboyning tashqi tom on kengligi (0,5+0,7
)R^y
oralig’ida b o ’ladi
(rasm. 3.5). Shunday qilib unumdor qazib olish shartlariga ko ’ra yumshoq to g ’
jinslarida qazib olish zaboyi kengligi (l,5 + l,7 )^,,n i tashkil qilishi kerak. A sosan
yon zaboylarda ziboy kenligi 1 ,5 /^ n i tashkil qiladi. Oxiri berk zaboyning
kengligi esa 2
RHy.
A gar kengroq oxiri berk turdagi zaboyga ega b o ’lish kerak
b o ’lsa, ekskavator zig-zagsimon harakat qiladi yoki zaboy qisqa q o ’ndalang
zaxodkalar bilan qazib olinadi. Oxiri berk zaboyning 2 / ^ d a n kichik b o ’lgan
kengligida ekskavatom ing qaytib olish va transheyada transport vositalarini
joylashtirish mum kinligi k o ’rib chiqiladi.
Tumiryo’l transportidan foydalanilgan holda yon zaboy bilan qazib
olinadigan yum shoq to g ’
jinslari holatida, tem iryo’l yo’llari pog’onaga parallel
holda ekskavator o ’qidan (О .в+ О .^Л ,^ masofada joylashtiriladi (rasm. 3 .6 ).
Avtomobil transportidan foydalanish holatida 50m va undan yuqori (panel)
zaxodkalar bilan ishlash mumkin (rasm. 3.9). Avtosamosvallar yuklashga
ekskavatom ing
yonidan
yoki
orqa tomonidan joy lashtiriladi.
Lentali
konveyerlarga yuklash bunker-tarqatgich orqali amalga oshiriladi, ular
ekskavatom ing yonida yoki orqasida joylashtiriladi (rasm. 3.9). Bu holatda
zaxodka kengligi
At = \,1R y +2kppRp
(bunda,
kpp
=
0.8-0.9 - bo’shatish
radiusidan foydalanish koeffitsiyenti).
3.9-rasm . Avtomobil (a) va konveyer (b) transportidan foydalangan holda yumshoq tog'
jin sla rin i kcng zaxodkalar bilan qazib olish sxemasi:
I-ekskavator; 2-avtosamosval; 3-bunker-tarqatgich; 4-zaboy lentali konveyer.
Yumshatilgan qoyasimon tog’ jinslarida zaboy profili
ulaming tabiiy qiyalik
burchagiga mos ravishda o ’matiladi. Zaboy tog’ jinsi yig’imi kengligi bo’yicha
bir hil b o ’lmagan balanlikka ega bo’ladi. Tog’ jinsi yig’imi pog’ona balandligi,
stelik b o ’yicha kirish kengligi, tog’ jinsining portlanuvchanligi, burg’ulash-
portlatish ishlarining parametrlari va portlatish sxemasiga bog’liq. Amaliyotda
tog’ jinsi yig’imi (1,3-5)*, oralig’id a o ’zgaradi.
Qoyasimon tog’ jinslarini qazib olish va yuklash sxemasi qo’llaniladigan
transport vositalariga bog’liq. Temiryo’l transportidan foydalanishda qo’yidagi
qazish va yuklash sxemalaridan foydalaniladi. Portlashda yoriq tog’ jinslarini
siltanishi oqibatida yarim qoyasimon tog’ jinslarini tog’ jinsi yig’imini qazib
olish bitta zaxodka bilan amalga oshiriladi (rasm. 3.10).
Portlatish ishlari
tem iryo’l transporti yo’lini joylashtirishdan yoki ulami yotqizishdan keyin
95
am alga oshiriladi. Bu holat to g ’ jinsi y ig ’imi kengligi (m) quyidagicha
b o ’lganda mumkin:
(3.3)
bunda, S"-2.5-5-3 - y ig’imning pastki qismi va y o ’l o ’qi orasidagi masofa, m.
O ’rtacha yoriqli yarim qoyasimon va kam roq qoyasimon tog’ jinslarini
portlatishda y ig ’im ikkita zaxodka bilan qazib olinadi (rasm. 3.10). Birinchi
zaxodkani qazib olishdan keyin y o ’l yangi trassaga k o ’chiriladi va ikkinchi
zaxodka qaziladi, keyin yangi blok portlatiladi. B unda y ig ’im kengligi:
B Z ^ y +Rp + A -C '
(3.4)
bunda, A -yo’lni qayta joylashtirish qadami, m.
