Nc=Wck ^ ipl(r,,qJ)
(4.37)
151
Ishchi lokomotivlaming soni lokomotivtarkiblaming soniga teng. Ishchi
vagonlar soni:
Vagon va lokomotivlaming inventar parki 20-25% ishchi parkdan k o ’p
k o ’rinishda qabul qilinadi.
4 .6 . YO'LLARNING VA KARYER AVTOM OBIL TRA N SPORTINING
HARAKATLANUVCHI T A R K IB I XARAKTERISTIKALARI
Mahalliy va chet el karyerlarida avtomobil transporti ham asosiy transport
vositasi sifatida, ham konveyer, tem iryo’l, skipli va boshqa transport turlari
bilan birgalikda qo ’llaniladi.
Karyer y o ’llari.
Karyerlarda avtomobil transporti ishining unumdorligi
qaysidir manoda y o ’llar holati va sifatiga bog’liq b o ’ladi (rasm. 4.6). Ishlatilish
holatiga k o ’ra karyer avtomobil yo ’llari turg’un va vaqtinchalik b o ’ladi. Kapital
transheyalarda, yyer yuzasida va bog’lovchi transport bermalarida qurilgan
turgun y o ’llar
qoidaga k o ’ra yo’l qoplamasiga va ikki tomonli harakatlanishga
ega.
Vaqtinchalik y o ’llar
(pog’ona va ag ’darmalarda) firontning siljib borishi
bilan davriy siljib boradi va qoidaga k o ’ra yo ’l qoplamasiga ega b o ’lmaydi.
4.6 - rasm . A v to m o b il y o ’lin in g k o ’n d a la n g profili:
a — m aydalangan to g ’ jinslarida; b - qoyasim on to g ’ jinslarida; v - s ’yezdlarda; 1 — y er
qatlam i; 2 - o ’tish qism i; 3 — y o ’l cheti; 4 — suv chiqarish inshooti; 5 - chegara.
Avtomobil y o ’lining o ’tish qismi kengligi (m) harakatlanadigan tarkib
o ’lchamlariga, harakatlanish tezligiga, y o ’ldagi harakatlanish tomonlari soniga
bog’liq b o ’ladi va quyidagi formula b o ’yicha aniqlanadi:
ЛГ.-ЛГЛ (4.38)
»
*
/
*
I
152
Ша =2у + ар+ (р-\)х
(4.39)
Bunda,
а -
g ’ildiraklar bo’yicha avtosamosvalning kengligi (tahminan
kuzovning kengligiga teng), m;
u - saqlash y o ’lining kengligi, m;
p -
harakatlanish chiziqlari soni;
x=2u - qarama-qarshi avtosamosvallar orasidagi kuzovlar orasi masofasi, m;
v = 0,5 + 0 ,005v
(4.40)
v- avtosamosvalning harakatlanish tezligi, km/soat.
Ikki yoqlama harakatlanishda (p=2):
Ша =2(y+a)+x
(4.41)
Yuk ko’tarish qobiliyati 27-40 va 75-200 t bo’lgan avtosamosvallar uchun
y o ’lning o ’tish qismining kengligi mos ravishda 13-15 va 20-25m ni tashkil
qiladi. Kichik radiusli qiyaliklarda kenglik radiusga ko’ra o ’zgaradi. O ’tish
qismining kengayishi quyidagi ko’rsatkichlar bilan xarakterlanadi.
Qiyalik radiusi,
m
250
100
50
30
20
15
Kengayish, m
0.5
0.8
1.1
1.4
1.7
2.1
Y o’l chetining kengligi l-2m ni tashkil qiladi. Lahimlarda joylashgan yo’llar
asosi 0.4m bo’lgan trapetsiyasimon yon kyuvetlarga (chuqurligi 0.8-0.9 m) ega
bo’lishi kerak. Oddiy holatlarda yo ’llar ikki tushgichli profilga ega bo’ladi,
qiyalik esa
1 0-40
%o
b o ’ladi. Y o’llami tog’ yonlarida, karyer borti bermalarida
va radiusi 200m dan kichik bo’lgan qiyaliklarda qurishda yo’lning ko’ndalang
kesim yuzasi bir tushgichli qiyaligi tog’ qiyaligiga yoki qiyalik ichiga qaragan
20-40% o
b o ’lgan profilga ega b o ’ladi.
Y o’l qoplamasining turi yo’lning foydalanish vaqti, harakatlanish jadalligi,
harakatlanadigan tarkib turi va mahalliy yo’l-qurilish materiallarining
mavjudligiga ko’ra tanlanadi.
Katta karyerlaming katta harakatlanishga ega statsionar yo’llarida
(avtosamosvallarning kuniga 2000-3000 reysida) tsementbeton yoki asfaltbeton
Ш
qoplamalar q o ’llaniladi. Harakatning nisbatan kamroq hollarida (kuniga 1000-
1500 avtosamosval reysida) ishlov berilgan yoki aralashtirilgan maydalangan
tosh qoplamalari q o ’llaniladi. Vaqtinchalik y o ’llar qoyasimon asosda qoplamaga
ega bo ’lmaydi. Maydalangan asosda bu yo’llar grunt qoplamaga, yoki
maydalangan tosh aralashtirilgan asosga ega b o ’ladi. Yuqori sifatli qoplamali
y o ’llardan foydalanish g ’ildirak va tarkibni tuzatish ishlarini, yoqilg’i va
yog’lash sarfini
kamaytiradi, bu esa harakatning k o ’pligida yo’lning
tannarxining tez qoplanishiga olib keladi.
Avtotransportning harakatlanadigan tarkibi
yuqori qattiqlik, o ’tuvchanlikka
ega bo’lishi kerak, yuqori balandliklar va qiyaliklardan o ’tishi va tez
mexanizatsiyalangan bosimni ta ’minlashi kerak. Tuzilish holatiga ko’ra karyer
avtotransportining harakatlanadigan tarkibi ikkita guruhga bo ’linishi mumkin:
avtosamosvallar va yarimtirkamalar.
Avtosamosvallar
- bu ramada joylashgan
kuzovli mashinalar. Avtosamosvalning bo’shatilishi asosan kuzovning orqaga
tashlanishi orqali amalga oshadi. Yarim tirkamalarda kuzov tortgichdan alohida
ishlangan va u bilan maxsus bog’lovchi uskunalar bilan bog’langan. Yarim
tirkamalar bir yoki ikkita harakatlanadigan o ’qqa ega bo ’ladi va orqa, yon va
pastki b o ’shatishli b o ’lishi mumkin. Ulam ing avtosamosvallaming oldidagi
asosiy afzalliklari bu ulaming katta yuk tashish qobiliyati, yoqilg’ining kam
sarfi va kam ekspluatatsion xarajatlar. Lekin yarim tirkamalaming foydalanish
imkoniyatlari kam harakatlilik sababli yuqori qiyalikiami bosib o ’ta olmaslik
yoki nisbatan kichik qiyaliklardan o ’ta olish qobiliyati bilan cheklanadi.
Karyer avtosamosvallarining
asosiy ko'rsatkichlari
bu, yuk ko’tarish
qobiliyati, yurgizgich kuchi, kuzov hajmi, g ’ildirak formulasi va minimal
burulish radiusi.
G ’ildirak formulasi
bu, avtosamosvallaming g ’ildiraklar sonini k o ’rsatuvchi
k o ’rsatkich (misol uchun, 4x2). G ’ildirak formulasining birinchi soni umumiy
g ’ildiraklar sonini k o ’rsatadi, ikkinchisi esa - harakatlantiradigan g’ildiraklar
sonini.
1S4
Karyerlarda asosan 27-75 t yuk ko’tarish qobiliyatiga ega BelAZ
avtosamosvallari qo’llaniladi. 110-180 t likga nisbatan kuchli avtosamosvallar
ham q o ’llanilishi o’rganilgan. Avtosamosvallaming xarakteristikalari 4.5-
jadvalda keltirilgan.
|
