Temiryo
7
transporti.
Katta karyerlarda tem iryo’llar katta uzunlikka egaligi
( 100km va undan yuqori), murakkab yo ’l rivojlanishiga ega karyer ichki
stansiyalariga egaligi, markazlashgan avtomatik bloklash va signallarga egaligi
bilan ajralib turadi. Tortish agregatlaridan foydalanishda lokomotivtarkibning
o g ’irligi bir necha m ing tonnani tashkil qiladi. Shu sababli tem iryo’llami
qurishda marksheyderlik xizmatlariga katta talablar q o ’yiladi. Bunga quyidagi
ishlar kiradi:
•
Naturaga trassa o ’qlarining proekt holatini reja va profildagi k o ’rinishini
tushirish;
•
O ’q o ’tkazgichlam i ajratish (yo’llam ing kesisish nuqtalarida), aylanma
yo ’llar va s ’ezdlar, turg’un aloqalami k o ’rsatish (stansiya, ko’prik, yo ’l
o ’tkazgich va boshqa);
•
Tem iryo’l
trassalarini,
harakatlanadigan
tarkib
o ’lchamlarini
va
tuzulishlaming yaqinlashuvini nazorat qilish.
Trassa proektini naturaga tushurishda asosiy m a’lumotlar trassa rejasi
(ulanish nuqtalar, to ’g ’ri chizichli trassa maydonlari uzunligi, burilish burchagi,
qiyalik radiusi k o ’rsatilishi bilan) va mavjud b o ’lgan proekt nuqtalari, proekt
qiyaliklari
ko ’rsatilgan
bo’ylama
trassa
profili
hisoblanadi.
Agar
proektlanadigan trassa o ’zidan singan chiziqni tashkil qilsa, unda trassadagi
burulish nuqtalarini turli usullar bilan aniqlash mumkin (to ’g ’ri yo ’llaming soni
va uzunligi, maydon relyefi, uning o ’rmonlashganligi va qurilish mavjudligi
asosida). Trassa o ’qining maydondagi ohirgi holati aniqlangandan keyin
(burulish nuqtalari orasidagi uchastka to ’g ’ri deb qabul qilinadi) trassa bir
182
o ’lchamdagi uchastkalarga b o ’linadi (asosan 100m). Uchastkalaming oxirgi
nuqtasi piketlar deb ataladi. Piketlar va trassa bo’yicha muayyan nuqtalar
(burulish nuqtalari, yer yuzasining qiyalik nuqtalari) maydonda yog’och
ustunchalar bilan mustahkamlanadi, va yuza bilan bir hil qilib urib qo’yiladi.
Y og’och nuqtani tezda aniqlash uchun uning yoniga “qorovul” urib qo’yiladi.
Qorovulda piket raqami k o ’rsatiladi, plyus qorovulda esa - eng yaqin orqadagi
piketgacha b o ’lgan m asova va uning raqami ko’rsatiladi.
Trassaning qiyalik uchastkalari elementlari trassaning qiyalik burchagi a„ va
belgilangan qiyalik radiusi
R,
bilan aniqlanadi. Trassaning burulish burchagi
deb tasavvur qilinadigan davom etadigan trassaning to’g ’ri yo’li va yangi
yo ’nalish orasidagi m asofaga aytiladi. Trassaning to’g ’ri yo’nalishlarini orasida
ajratish uchun oddiy qiyalik ishlatiladi - aylana yoyi (aylana qiyalik). Aylana
qiyalikning asosiy nuqtasi boshlanishi, o’rasi va ohiri hisoblanadi (rasm. 4.14,
mos ravishda A,E,S). Qiyalikning berilgan radiusida burulish burchagining
m a’lum kattaligida bu nuqtalaming naturadagi joylashuvi aylana qiyalik
elementlari bilan aniqlanadi: tangens bilan T \ bissektrisa B, qiyalik К va domer
bilan D, va quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:
R',g=!T ; K = m a' ;
д = 2 Г ~ к
Ajratilgan piketlar va trassaning plyus nuqtalari bo’yicha ko’ndalang (ikki
tomonga 30 m gacha b o ’lgan trassa o ’qigacha b o ’lgan perpendikulyar liniyalar
b o ’yicha)
va
b o ’ylama
nivelirlash
amalga oshiriladi.
Nivelirlashning
maxlumolariga ko ’ra trassaning bo’ylama profili quriladi, bu quyidagi holatlarni
qanoatlantirishi kerak: trassani qurishda kon ishlarining hajmi minimal bo’lishi
kerak, trassaning proekt chizig’i maksimal qiyalikdan oshmasligi kerak
(balandlik), tashlanmalar va qazilmalar bo’yicha kon ishlari hajmi deyarli bir hil
bo ’lishi kerak (qazilmalardagi tog’ jinsini tashlanmalar uchun ishlatish mumkin
bo ’lishi uchun), trassaning balandlikdan pastga va pastdan balandlikka bo’lgan
qismi gorizontal maydondan o ’tishi kerak. Kon ishlari hajmini aniqlash uchun
proekt va faktik nuqtalar orasidagi ayirmani aniqlash kerak, bu tashlanmalaming
183
balandligi va qazilm alam ing chuqurligini turli profit nuqtalarida ko ’rsatadi.
Tashlanma yoki qazilm aning k o ’ndalang kesmi yuzasi k o ’ndalang nevilirlash
m a’lumotlarini hisobga olgan holda aniqlanadi.
4 .1 7 -ra sm .. A y lan m a q iy alik ele m e n tla ri
Strelkali o ’tkazgichni m a’lum koordinatalar bo’yicha b o ’lishda maydonga
chiqariladi
va strelkali
o ’tkazgichning markazi
va tutashm a markazi
mustahkamlanadi.
Strelkali o ’tkazgichning barcha holatlari
va chiziqli
o ’lchamlari jadval b o ’yicha qabul qilinadi.
Stansiya y o ’llarining m aydonda b o ’lish uchun asos bu stansiyalning proekt
rejasidir (1:500 yoki 1:1000 masshtabda), rejada barcha strelkali o ’tkazgichlami
koordinatalari ko'isatiladi. burchaglar nomlanishi, barcha y o ’llam ing holati va
balandlik nuqtalari k o ’rsatiladi. Stantsiya maydonining rejalashtirishning barcha
ishlari yakunlangandan keyin asosiy yo’lning o ’qi naturaga tushuriladi.
Marksheyderlik ishlarining ju d a aniqlikni talab qiladigan nuqta bu stansiyaning
boshlanish qism idir, unda k o ’plab o ’tkazgichlar va yo’llar markazlashgan va
bevosita ularga b o g ’liq. O ’tkazgichlarni aniqlash va yotqizishdan keyin, turg’un
yo ’llaming to ’g ’ri qiya nuqtalari chuqurlashtirilgan s ’em ka qilish amalga
oshiriladi va tem iryo’l stansiyasining rejas tuziladi.
Q uvurlaming ajratilishi yaqinda joylashgan tarmoq ustunlari nuqtalaridan
amalga oshiriladi. M aydonda asosiy b o ’ylama o ’q AV va unga parallel b o ’lgan
A ’, V' o ’qlar m ustahkam lanadi (4.18-rasm.).Ustunlar bevosita oraliqlam ing
184
yo’lning bo ’ylama o ’qi bo’yicha proekt o ’lchamlarini joylashtirish bilan
ajratiladi. Ustunlami qurishda fermalaming tag maydonlari va ustunlaming
vertikal holati, yig’maning to ’g ’ri chiziqliligi va oraliq tuzilmalaming balandlik
nuqtalari nazorat qilinadi.
|
