d"
35
7.
(4.36) form ulasi b o 'y ich a lokom otivtarkibning b o 'sh atilish vaqtini aniqlaym iz
I
= 8 ■ 3 — =
QAcoam
60
8
.
=0.\coamdeb
qabul qilib va (4.32) form ula b o ’yicha lokom otivtarkibning reys
davom iyligini aniqlaym iz
tp
= 0.61 + 0.27 + 0.4 + 0.23 + 0 . 1 = 1,61
coam
9.
T =22 sifatida qabul qilib (4.37) form ula b o ’yicha ishchi lokom otivtarkibning sonini
aniqlaym iz
, , 2 5 10P_000 1 . 6 1 ^ 11
8 2 4 -2 2
10.
Ishchi lokom otivlam ing soni ishchi lokom otivtarkibning soniga teng.
11.
D um pkarlarning ishchi parkini (4 38) form ulasi b o ’yicha aniqlaym iz
186
12.
L okom otiv v a dum pkarlam ing inventar parkini ishchi parknikidan 20%ga k o ’p qilib
qabul qilamiz:
8 8 -2 2 = 106 dum pkar va 11-1.2 = 14 lokomotiv
= 11-8 = 88
187
5. BOB. QOPLOVCHI T O G ' JINSLARID AN AG’DARMA HOSIL QILISH
5 .1 . AG’DARM A H OSIL Q ILISH JARAYONINING M OHIYATI VA UNING
BO SH QA JARAYONLAR BILAN ALOQASI
Foydali qazilm a konlarini ochiq usulda qazib olish katta miqdordagi bo ’sh
tog’ jinslarini qazib olish va tashish bilan bog’liq. Tashiladigan bo’sh to g ’
jinslari maxsus hosil qilingan m aydonlarda yig’iladi yoki joylashtirilatfi.
Qoplovchi tog’ jinsini cho’zish natijasida hosil bo’ladigan to g ’ jinsi uyumi
ag’darm a deb ataladi, bo ’sh tog’ jinslarini ag’darmaga tashish bilan bog’liq
jarayonlar - ag’darm a hosil qilish jarayoni deb ataladi. A g’darma ishlarining
texnologiyasi, m exanizatsiyalashtirish va tashkil qilinishi ag’darma hosil
qilishning asosini tashkil qiladi. A g’darm a hosil qilishning aniq va avariyalarsiz
tashkil qilinishiga qaysidir m a’noda kon va transport uskunalarining va umuman
karyem ing texnik-iqtisodiy k o ’rsatkichlari bog’liq b o ’ladi.
B o’sh tog’ jinslarining ahdarmasi to ’g ’ri b o ’lmagan kesilgan piram idaga hos
bo’ladi. U quyidagi o ’lchamlar bilan o ’ziga hoslanadi: pog’onalar balandligi va
soni (yaruslar) bilan, pog’onalar qiyalik burchagi bilan, qabul qilish qobiliyati
bilan, ag ’darma ishlar frontining uzunligi va harakatlanish usuli bilan, rejadagi
o ’lchamlari bilan va boshqalar.
A g’darma p o g ’onasining balandligi uning asosida yotgan tog’ jinslarining
fizik-texnik
xususiyatlariga,
shuningdek
ag’darma
ishlarining
m exanizatsiyalanganligiga bog’liq b o ’ladi. A g’darma pog’onasining va umuman
ag ’darmaning
balandligini
oshirish
ag’darmaga
bo’lgan
maydonning
qisqarishiga, transport aloqalarini qurish va saqlashga bo ’lgan ishlar hajmi
kam ayishiga va a g ’darma uskunasining unumdorligining oshishiga olib keladi.
A g’darm a ustunlarining soni asosan adarm aga ajratilgan maydon va qoplovchi
tog’ jinsi hajmi bilan aniqlanadi. M umkin b o ’lgan ag’darma pog’onalarining
soni kamayishiga b o ’lgan asoslardan biri bu ag’darmaning umumiy ratsional
balandligi va ag’darm a asosida yotgan to g ’ jinslarining turish qobiliyati. O chiq
kon ishlari am aliyotida turli ag ’darm a pog’onalari mavjud ag’darmalar mavjud.
188
A g’darm a
pog’onalarining
qiyalik
burchagi
asosan
ag’darmaga
joylashtiriladigan tog’ jinslarining tabiiy qiyaligiga teng bo’ladi. Bu ko’rsatkich
tog’ jinslarining fizik-texnik xususiyatlariga, ularning maydalanish darajasiga va
namligiga b og’liq va 30-40° oralig’ida o ’zgaradi.
M azkur ag’darmada uning maksimal to’ldirilganligida (stelik) tekis
maydonda kon massasi hajmi (л«3) quyidagi formula bilan aniqlanadi:
s .X \ -
+^ ( X X ) 3c« 4
(5.1)
3
Bunda,
o =0,8-0,9 - tog’ jinsini ag’darmaga bir tekisda to’qilmaslikni
hisobga olish koeffitsiyenti;
AT = 1 .1 -1 .2 - ag’darmada tog’ jinsini maydalanish qoldiq koeffitsiyenti;
S0 -
ag’darma maydoni, m2;
h0-
ag’darma pog’onasi balandligi, m;
Pc-
ag’darma asosi perimetri, m;
a„- ag’darma qiyalik burchagi, daraja.
A g’darmaning perimetrining bo’sh tog’ jinslarini qabul qilish va
joylashtirishga m o’ljallangan bir qismi ag’darma ishlarining frontini tashkil
qiladi. A g’darma ishlarining frontini turli alohida bo’laklarga bo’lish (oxiri
berkliklar) front bo’yicha asosiy va tayyorlash ishlarini bo’lib olish imkonini
beradi. Alohida oxiri berklikning uzunligi keng chegaralarda o ’zgaradi va
asosan q o ’llaniladigan ag’darma ishlarini mexanizatsiyalash usuli, ag’darma
maydoni, ag’darmada joylashtiriladigan bo’sh tog’ jinslarining hajmiga bog’liq
b o ’ladi.
A g’darma oxiri berkliklaming kerakli soni karyer yuk aylanmasi hajmi va
ag’darma oxiri berkligining qabul qilish xususiyati bilan aniqlanadi.
A g’darma ishlarining fronti harakatlanish usuli ag’darmalarning rejadagi
rivojlanish sxemasini aniqlaydi. A g’darma frontining harakatlanishning uchta
usuli mavjud: parallel, elpig’ichsimon vanoto’g’ri chizikli (5.1-rasm.).
189
5 .1-rasm .. A g ’d a r m a is h la ri fro n tin in g h a r a k a tla n is h sx e m a la ri:
a - parallel, b - elp ig ’ichsim on, v - n o to ’g ’ri chiziqli
A g’darma hosil qilish jarayoni birlamchi ag’darma to ’kilmalarini hosil
qilish, bo ’sh tog’ jinslarini b o ’shatish va tekislash ishlari, ag ’darma yuzasini
rejalashtirish va transport aloqalarini ajdarmada k o ’chirishni o ’z ichiga oladi.
Birlamchi ag ’darm alam i hosil qilish ag’darma pog’onasining muayyan
balandigida ag ’darm a ishlari frontini aniqlab olish uchun xizmat qiladi.
Birlamchi
ustidan
tashlanmaning
qalinligi
transport
aloqalarining
harakatlanishini ta ’minlash uchun 7-10m ni tashkil qiladi. T og’ yonida ag’darma
hosil qilishda avval transport aloqalarini joylashtirish uchun gorizontal maydon
hosil qilinadi (ag’darm a balandligi nuqtasida). A g’jarm ani to ’ldirish nuqtaning
pasayish tom oniga nisbatan am alga oshiriladi. A g’darmaning mumkin b o ’lgan
balandligi uning tu rg ’unlik holati bilan chegaralanadi.
A g’darmani tekis joyda hosil qilishda birlamchi tashlanma qazilma tog’
jinslaridan tashlanadi yoki b o ’sh to g ’ jinslaridan. B o’sh tog’ jinslarining va
karyer transportining turiga k o ’ra birlamchi tashlanma draglayn, mexanik
kuraklar, buldozer va g ’ildirakli skreperlar bilan hosil qilinishi mumkin (rasm.
5.2, 5.3, 5.4, 5.5).
190
Tog’ jinsini ag ’darmalash uchun mexanizatsiyalash uskunalarini tanlash
asosan qoplovchi to g ’ jinsining fizik-texnik xususiyatlari va karyer transporti
turiga bog’liq (5.1-jadv).
A g’darma
ustining
tekislanishi
yo’llaming
va
konveyerlaming
harakatlanishi uchun, avtomobil yo’llarini hosil qilish va keyinchalik
rekultivastiya qilish uchun amalga oshiriladi. Tekislash qoidaga ko’ra
buldozerlar bilan amalga oshiriladi.
Transport aloqalarini ag’darma maydoni bo’ylab siljitish davriy xarakterga
ega va ag’darma zaxodkaini hosil qilgandan keyin amalga oshiriladi. Ag’darma
aloqalarining k o ’chirilishi karyer vaqtinchalik yo’llarining ko’chirilishiga hos.
| 