k p x - ekskavator  cho’michida  tog’  jinsining  maydalnish  koeffitsiyenti; kt -

M exanik kuraklam ing ag’darmalardagi unumdorligi karyerdagidan ko’ra 
1.2-1.3 marta yuqoriroq, bu ekskavastiya koeffitsiyentining yuqoriroq qiymatlari 
bilan va ag’darmada ekskavatoming vaqt ichida foydalanilishi yuqoriligi (0.5-
0.6 o ’m iga 0.7-0.8) bilan asoslanadi. Mexanik kuraklami ag’darmalarda har 
qanday qattiqlikdagi tog’ jinslarini ag’darma hosil qilishda qo’llash mumkin.
Maydalangan yumshoq qoyasimon va yarim qoyasimon tog’ jinslaridan 
ag’darma hosil qilishda draglaynlardan foydalanish maqsadga muvofiq. 
Draglaynlar bilan ag’darma hosil qilish mexanik kuraklarda ag’darma hosil 
qilishdan uncha farq qilmaydi. A g’darma hosil qilishning draglayn bilan amalga 
oshiriladigan sxemalar draglayn bilan xizmat qo’rsatiladigan oxiri berkliklar 
soni bilan, ag ’darma yaruslarining hosil qilinishi va ulami to’ldirish bilan farq 
qiladi (5.5-rasm.). 
Draglayn ag’darma zaxodkaining kengligi mexanik 
kuraklamikidan kengroq b o ’ladi va 30-100m oralig’ida bo’ladi. Zaxodka 
kengligining oshirilishi katta hajmda yo’l qayta tashlash ishlarini kamaytiradi 
(3-6 marta). Draglayn ag’darma hosil qilishning kamchiliklari bu tuman, qor, 
qattiq shamol holatida ishning murakkabligi, ekskavatomi sotib olish uchun 
katta kapital harajatlar hisoblanadi. A g’darmalarda cho’mich hajmi 20 
m
1 
bo ’lgan ESh turidagi draglaynlar keng qo’llaniladi.
Plugli a g ’darma hosil qilish.
Bu turdagi 
ag’darma hosil 
qilish 
ekskavatorlidan oldingi avlod hisoblanadi lekin kichik unumdorlikka ega 
bo’lganligi sababli ekskavator bilan almashtirildi. Plugli ag’darma hosil qilish 
uncha katta b o ’lmagan karyerlarda uncha katta bo’lmagan qoyasimon bo’sh tog’ 
jinslari va ko ’plab oxiri bekrliklar mavjud bo’lgan va turli gorizontlarda 
joylashgan hollarda qo’llaniladi.
Plugli ag’darma hosil qilish jarayoni quyidagi ishlami o ’z ichiga oladi: tog’
jinsini dumpkarlardan qiyalikka qarab bo’shatish, ag’darma pog’onasini
tekislash (qazish), yo ’lni rejalashtirish va yo’lni siljitish (rasm. 5.6).
dumpkalami b o ’shatish ag’darma boshi berkligining butun uzunligi bo’yicha
amalga oshiriladi. Qiyalikning turg’unligiga ko’ra dumpkarlar bittalab, guruhlab
va barchasi bir vaqtda bo ’shatilishi mumkin. B o’shatiladigan tog’ jinslarining
199

bir qismi qiyalik bo’ylab pastga tushadi va qolgan katta qismi (70% gacha) 
pog’ona yuzasida qoladi va keyingi dum pkarlarni b o ’shatishga xalaqit beradi. 
Qolgan tog’ jinsini pastga siljitib yuborish uchun ag’darma plugi yordamida 
am alga oshiriladi. Dumpkarlarni b o ’shatish va yer yuzasini tekislash asosan bir 
necha marta amalga oshiriladi. Tekislangan m aydon oldingi holatidan lokomotiv
У
tarkibning harakatlanishida cho’kishini oldini olish maqsadida 0.2-0.5m baland 
b o ’lishi kerak. Qiyalikning rejalashtirish va a g ’darmani tekislash plug 
yordamida ag’darma oxiri berkligi b o ’ylab bir necha marta o ’tgan holda am alga 
oshiriladi. A g’darma plugining ishchi a ’zolari bu chiqariladigan lemex va 
qanotlardir. A g’darma pluglar zanjirli va o ’zi yurar (qanotlar chiqishi 7.5m 
gacha) b o ’lib ishlab chiqariladi. Plugli a g ’darm alarla yo ’llami siljitish davriy 
harakatga ega yo’l siljitgichlar bilan qavatlarga b o ’lmasdan amalga oshiriladi.
Siljitish qadamining maksimalligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Bunda, a, - plugning asosiy qanotining chiqish uzunligi, m; 
bs -
yo ’l o ’qidan qiyalik yuqori qism igacha b o ’lgan xavfsiz masofa (xavfsizlik 
bermasi), m.
5 .6 -rasm . P lugli a g ’d a rm a hosil qilish sx e m asi:

Download 8,39 Mb.