3
p
+
3 >
M U H
(5-2)
Bunda,
- karyem ing barcha foydalanish davrida koplovchi tog’ jinsini
tashishga b o ’ladigan harajatlar y ig ’indisi, rub;
3P-
ag ’darma ustini rekultivastiya qilishga bo’lgan harajatlar, mb;
3r-
em i qazib olish bilan bo’lgan erga etqaziladigan zarami qoplashga kon
korxonasi tomonidan to ’lab berish harajatlari, mb.
B a’zi hollarda vaqt faktori hisobga olishi bilan qoplovchi tog’ jinslari
karyeming qazib olishning birinchi davrida yonida joylashuvi nia’qul bo ’lishi
mumkin (hatto oxirgi kontur chegarasida ham). Kon ishlarining rivojlanishi
bilan bu tog’ jinslari ikkilamchi holda yuklanadi va rivojlanayotgan karyer
194
konturiga tashiladi. Katta karyerlar qoidaga ko’ra tashish masofasini qisqartirish
uchun bir nechta ag ’darmalarga ega bo’ladi.
5 .3 . T E M IR YO'L TRAN SPORTI QO’LLANILGANDA AG’DARMA HOSIL
QILISH
Tem iryo’l transportida tog’ jinslarini ag’darmalashda ag’darmalarda
m exanik kuraklar, draglaylar, ag’darma pluglari, abzetsterlar va buldozerlar
qo ’llaniladi.
Tem iryo’l transportida
ekskavatorli a g ’darma hosil qilish
mahalliy
karyerlarda oldinig o ’rinlarda turadi (unga 85-90% qism to ’g ’ri keladi).
A g’darm a ekskavatorlarining ishi dumpkarlaran bo’shatiladigan tog’ jinslarini
ekskavastiya qilish va ulami ag’darmaga yotqazishga asoslangan. Mexanik
kurakdan foydalanishda pog’onalar ikkita nimpog’onaga bo’linadi. Mexanik
kurak
pastki
nimpog’onaning
ustiga
joylashtiriladi.
Dumpkarlardan
b o ’shatiladigan tog’ jinsini qabul qilish va ekskavastiya qilish uchun pastki
nim pog’onaning ustida maxsus qabul qiladigan, dumpkaming bir yarim yoki
ikki m arta kattaligini tashkil qiluvchi qazilma hosil kilinadi, uning chuqurligi
0 .8 -lm (rasm. 5.4). Lokomotivtarkib ag’darmalarga vagonlar oldin tomondan
uzatiladi. Qabul qiladigan qazilmaga qoidaga ko’ra dumpkarlar birin-ketin
b o ’shatiladi. Tog’ jinsini ekskavator bilan ag’darmaga joylashtirish uchta
y o ’nalishda amalga oshiriladi: yo’nalish bo’yicha oldinga pastki nimpog’onaga,
pastki nim pog’onaning qiyaligi tomonga qarab va yuqori nimpog’onaga.
A g’darmaga joylashtiriladigan va asosda joylashgan tog’ jinslarining fizik-
texnik xususiyatlariga ko’ra ag’darmada ekskavatorlaming ikki turdagi ish
sxemasi qo ’llaniladi.
1.
A gar ag ’darma asosi tog’ jinslari va yotqiziladigan tog’ jinslari turg’un
bo ’lsa tashlash bir vaqtning o ’zida ham yuqori ham pastki nimpog’onalarga
am alga oshiriladi. A g’darma zaxodkaning to ’ldirilishidan keyin ekskavator
oldingi holatga qaytadi va yangi zaxodkani tashlashni boshlaydi.
195
2.
Turg’un bo’lmagan tog’ jinslarida ekskavatom ing oldingi harakatida
(almashinuv nuqtasidan oxiri berk y o ’lgacha) faqatgina pastki nimpog’onaga
tashlash amalga oshiriladi. Orqaga qaytishda ekskavator yuqori nim pog’onaga
tashlashni am alga oshiradi. Bu sxema ekskavatom ing bo ’sh harakatini chetlab
o ’tadi. Shu o ’rinda ekskavatoming orqaga harakatida tog’ jinsi zichlanadi v a
ag ’darm a turg’unligi va zichligi oshadi.
A g’darm a pog’onasining ratsional balandligi keng chegaralarda o ’zgaradi va
asosan tashlanadigan tog’ jinsi va asosdagi to g ’ jinslari fizik-texnik
xususiyatlari, yer yuzasi relyefi, ekskavatom ing o ’lchamlariga bog’liq b o ’ladi va
tekislikda 15-30m ni va tog’li joylarda 70m va undan yuqori b o ’ladi. Yuqori
nim pog’onaning balandligi ekskavator yuklash balandligiga bog’liq bo’ladi va
mos ravishda EKG-5, EKG-8I va EKG-12.5 ekskavatorlari uchun 4-6, 6-8 va 7-
9m ni tashkil qiladi.
A g ’darm a yo ’llarining qayta tashlash qadami (m) ekskavatoming chiziqli
o ’lchamlariga bog’liq va quyidagi formula bilan aniqlanadi:
A.
= № +*„)*„
(5.3)
Bunda,
R
, ,
Rp
- mos ravishda ekskavatom ing qazish va b o ’shatish radiusi,
m;
k,
=0.85-0.9 - ekskavatoming chizichli parametrlarini hisobga olish
koeffitsiyenti.
EKG-5, EKG-8 va EKG-12.5 ekskavatorlari uchun qayta tashlash qadami
mos ravishda 25, 30 va 35m.
Kon va transport vositalarining eng unumli foydalanishini ta’minlovchi
ag ’darm a ohiri berkliklaming optimal uzunligi texnik-iqtisodiy hisoblar asosida
o ’matiladi va 1500-2000m ni tashkil qiladi.
A g ’darm a p o g ’onasining balandligi A„, a g ’darm a y o ’llarining qayta tashlash
qadami va ag ’darm a oxiri berkligining uzunligi
ag ’darmaning asosiy
parametrlari
hisoblanadi.
Belgilangan
asosiy
ag’darm a
o ’lchamlarida
ag ’darmaning o ’z parametrlari quyidagi formular bilan aniqlanadi.
196
1.
Ikkita yo’l qayta tashlanmalari orasidagi ag’darma oxiri berkligining
(stelikdagi hajmi bo’yicha) qabul qilish qobiliyati
(
m
1)
L =
(5.4)
2.
Ikkita yo’l qayta yuklanmalari orasida ag’darma oxiri berkligining ishlash
davomiyligi (kun)
(5-6)
Bunda,
Vc-
ag ’darma oxiri berkligining kunlik qabul qilish qobiliyati
(stelikdagi hajmi bo’yicha),
m
1 :
К
= ",»»*,—
(5-7)
r
4
nc
-
sutkasiga bo’shatilishi mumkin bo ’lgan lokomotivtarkiblaming soni;
nBq
—
- lokomotiv tarkib bilan tashiladigan qoplovchi tog’ jinsi hajmi,
мъ
;
Г.
/ (/„
+tp)
(5.7)
kHP
=0.85-0.95
- transport
ishining bir tekismasligini
hisobga olish
koeffitsiyenti;
Tc-
oxiri berklikning sutkasiga ish soatlari;
f, - ag ’darmada lokomotivtarkiblaming hajmining davomiyligi, soat;
i - lokomotivtarkibning bo’shatilish vaqti, soat;
>c
= — + r(5.8)
L„- almashinuv nuqtasidan ag’darmaning markazigacha bo’lgan masofa, km;
v,- ag ’darma nuqtalari bo’yicha lokomotivtarkibning o ’rtacha harakatlanish
tezligi, km/soat;
r - tem iryo’l aloqasining davomiyligi, soat;
(5.9)
л, - lokomotivtarkibda dumpkarlar soni;
t, -
dumpkaming bo’shatilish vaqti davomiyligi, soat.
197
3.
Ishdagi a g ’darm a oxiri berkliklari soni:
Nmr=V„!Vt (5 .10 )
Bunda,
Vtc-
a g ’d aim aga keladigan sutkalik qoplovchi tog’ jinsi hajmi, V .
4.
Zaxiralar bilan ag ’darmada oxiri berkliklar soni
N _ . = N _r
\ +L -
* p.m J
(5.11)
Bunda, / . . - a g ’darm a oxiri berkligida y o ’lni qayta yotqizish davomiyligi,
sut.
T o’xtovsiz v a katta unumdorli ag’darma oxiri berkligining ishi uning
transport holatlari qabul qilishi va ekskavatoming unumdorligi bilan bir hil vaqt
oralig’ida bir hil b o ’lganda erishiladi, y a ’ni quyidagi holatga rioya qilish kerak:
yeooа д
(5Л2)
r , ('„+<,)
' r
I4xp,
Bunda,
|
