O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

Й-Л
5.4 -rasm . M e x an ik k u r a k la r d a n fo y d a la n ib a g ’d a r m a hosil qilish sxem asi
5.1 jadval
T r a n s p o r t
T o g ’ jin s ila r id a n a g ’d a r m a hosil q ilish u c h u n
m e x a n iz a ts iy a la sh u s k u n a la r i
Q o y ali
Y u m s h a tilg a n
Tem iryo’l
M exanik kuraklar, ag’darma 
pluglari, buldozerlar
Mexanik kuraklar, 
draglaynlar, abzetsterlar, 
buldozerlar
Avtomobil
Buldozerlar
Buldozerlar
Konveyer
Konsol ag’darm a hosil 
qilgichlar
Konsol a g ’darma hosil 
qilgichlar va transport- 
ag’darma k o ’priklari
192

й-л
5.5-rasm .. E SH -10/60 d ra g la y n id a n foydalangan holda a g ’d a rm a hosil qilish sxem asi
5 .2 . AG DARMALARNING JOYLASHUV JOYINI TANLASH
A g’darmalarning joylashuv joyiga ko’ra karyer konturiga nisbatan 
ag’darmalar ichki, qazib olingan joyda joylashtiriladigan, va tashqi - karyer 
konturidan tashqarida joylashtiriladiganlarga bo’linadi. Qazib olingan joylami 
qoplovchi tog’ jinsini joylashtirish uchun ishlatish tashish masofasini 
qisqartiradi. Shu o ’rinda ag’darmalar hosil qilish uchun yangi joylash hosil 
qilish va qazib olingan maydonni rekultivastiya qilish zarurati yo’qoladi. Lekin 
ichki ag’darmalami hosil qilish faqatgina gorizontal va kichik burchakka ega va 
butun qalinlikda qazib olinadigan konlar uchun mumkin. Ba’zi hollarda ichki 
ag’darmalarni hosil qilish qiya va tik qiya konlarda mumkin. Tashqi ag’darmalar 
qoidaga ko ’ra qiya va tik qiya konlarda hosil qilinadi, bunda karyerning oxirgi 
konturi qazib olishning faqatgina oxirgi davrida bilinadi. Gorizontal va kichik 
burchakli konlami qazib olishning birimchi davrida bo’sh tog’ jinslari kondan 
tashqariga chiqariladi.
Qiya va kichik burchakli konlami qazishda katta qalinlikdagi qoplovchi tog’ 
jinslari mavjud bo’lganda (40-50m va undan yuqori), bir vaqtning o ’zida ichki 
va tashqi ag’darmalar hosil qilinadi. Pastki pog’onalaming qoplovchi tog’ 
jinslari ichki ag’darmalarda, yuqori pog’onalaming qoplovchi tog’ jinslari tashqi 
ag ’darmalarda joy lashtiri ladi.
193

Tashqi ag’darm alam ing joyini tanlashda quyidagi holatlar bilan tanishiladi. 
A g’darmalar karyer zaboyidan ag’darm alar hosil qilish nuqtalarigacha b o ’lgan 
masofani qisqartirish m aqsadida ag ’darm a joylari bevostida karyer yonida 
joylashgan b o ’lishi kerak. A g’darm alarga kelish y o ’llari qulay va qiyaliklarsiz 
b o ’lishi kerak. A g ’darmalar tagida yaqin orada ochiq usulda qazib olinishi 
mumkin b o ’lgan foydali qazilma zaxiralari b o ’lmasligi kerak. Tog’ jinslarini 
ag’darmalash uchun birinchi o ’rinda qishloq x o ’jaligida ishlatilmaydigan vk 
kam ishlatiladigan erlardan tanlash kerak (ovrag, botqoqlik va boshqalar). 
A g’darmalarning joylashuvi kon ishlarinig borishiga halaqit bermasligi kerak. 
A g’darmalami to g ’ tushish joylarida yoki yaylovlarda joylashtirish maqsadga 
muvofiq. A g’darmaning qabul qilish qobiliyati karyerdan foydalanishning 
barcha davrida chiqariladigan tog’ jinslarini joylashtirish ishkoniyatiga ega 
b o ’lishi kerak.
Amaliyotda talab etilgan ag’darm a joyini tanlashning barcha talablarini 
bajarishning imkoni y o ’q. Shu sababli har bir muayyan vaqtda joyni tanlash 
texnik-iqtisodiy hisoblar bilan am alga oshiriladi. Talablar sifatida bunda 
karyeming barcha foydalanish davrida minimal harajatlar va ekspluatastion 
xarajatlar olinadi. A g’darmalarning joylashuv holatining optimal holati quyidagi 
holatni qanoatlantirishi kerak:
+ 

Download 8,39 Mb.