O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

Shpallaming tashqi uchidan yuqori nimpog’onaning yuqori qismigacha bo lgan 
masofa lm dan kam b o ’lmasligi kerak. Pastki nimpog’onaning balandligi uning
turg’unligiga k o ’ra qabul qilinadi.
A g’darma zaxodkaining kengligi (yo’llama qayta yotqizish qadami) 
buldozeming unumdorligi, qoplovchi tog’ jinsi hajmi, poezdning foydali 
massasi, ag’darmadagi y o ’llaming rivoelanish sxemasi va ag darma yo llaming 
ko’chirilishga bo ’lgan harajatlar bilan aniqlanadi. Ag darma zaxodkaini 30-70m 
qilib qabul qilish iqtisodiy m a’qul. Ag’darma oxiri berkligining ratsional 
uzunligi 1.2-1.5 km oralig’ida b o ’ladi.
Buldozerli ag ’darma hosil qilishning yon, frontal va kombinatsiyalashgan 
sxemalari mavjud (rasm. 5.7). Yon sxemada tog’ jinsini yotqizish buldozeming 
diagonal o ’tishlari bilan amalga oshiriladi. Bo’shatish frontining uzunligi 
lokomotiv tarkibning uzunligiga va undan oshiqroqqa teng. Bu sxema oxiri 
berklikni hosil qilish va yuqori nimpog’onaga tog’ jinsi joylashtirish uchun 
qo’llaniladi. Frontal sxemada tog’ jinsi qisqa masofa bo’yicha tashiladi 
(ag’darma normali va fronti bo’yicha). Bitta yoki bir necha buldozerlar ishlashi 
mumkin. Bu sxema pastki nimpog’onaga tog’ jinsi tashlashda qo’llaniladi. 
Kombinatsiyalashgan sxemada tog’ jinsi kamida ikkita buldozer bilan tashiladi, 
ulaming texnologik xususiyatlari chegaralangan. Birinchi buldozer burulish 
lemexi bilan tog’ jinsini uyumdan oraliq masofaga uncha katta bo’lmagan 
uzoqlikka tashiydi, bunda u lokomotivtarkiblar bo’shatilishi uchun va 
burulmaydigan lemexli buldozer uchun ish sharoitini yaratadi. Ikkinchi buldozer 
qisqa masofa bo ’yicha tog’ jinsini pog’ona qiyaligiga ko’chiradi. Sxema katta 
unumdorlikka ega va pastki nimpog’onaga tog’ jinsi joylashtirish uchun 
qo’llaniladi.
Buldozerli ag’darma hosil qilishning qulayligi bu yo’llaming qayta tashlash 
qadamining buldozer chiziqli o ’lchamlariga bog’liq emasligi, ag’darma oxiri 
berkligining yuqori qabul qilish xususiyati, uncha katta bo’lmagan kapital va 
ekspluatastion harajatlar. Kamchiliklari - buldozeming ish unumdorligi iqlimiy 
sharoitlarga va tashish masofasiga bog’liqligi (jadv. 5.2), shuningdek
203

tashlanadigan to g ’ jinsi turiga, buldozeming yurish qism ining katta m iqyosda 
edirilishi va qim m at yoqilg’ining katta sarfi.
Bultdozerli a g ’darm a hosil qilish usulini ag ’darm a balandligi 20m dan 
yuqori b o ’lgan hollarda va yaxshi maydalangan yumshoq va yarim qoyasimon 
tog’ jinslarini a g ’darm alashda qo’llash m a’qul. Buldozerli ag ’darm a hosil 
qilishning unum dorligi shuningdek 350-500 kVt kuchga ega buldozerlami 
qo llaganda oshadi. Huddi shunday ish sharoitlarida buldozerlam ing o ’miga 
(yoqi ular bilan birga) a g ’darma ishlarida yuklagichlardan ham unumli 
foydalanish mumkin.
f
1
f
I I I M I I I I I I I !
пНйШшДмпм
i 
*
I 
j
«
A
Ф
1
l l i i l l l l l l l l l l i l l l ! i i i i i i ! i i i ! i i i i l i ! i i i m i f f l i l
A
1
Сн]Т1'ИП1ЗДЗ|/
5 .7 -rasm .. T e m ir y o ’l tr a n s p o r tid a b u ld o zerli a g ’d a r m a hosil q ilish n in g tex n o lo g ik
sx e m a la ri:
a - yon tom onli; b - frontal; v - aralash.
204

T og’ jin sin i 
tashish 
m asofasi, m
Buldozerning 
alm ashinuvli 
unum dorligi, 
m
3
Tog’
jinsini
tashish
masofasi,
m
Buldozerning 
alm ashinuvli 
unum dorligi, 
m
3
D-271
D-275
D-385
D-271
D-275
D-385
10
700
1060
2100
25
270
400
810
15
565
880
1730
30
190
290
570
20
395
590
1180
5 .4 . A VTOM OBIL TRAN SPORTI QO'LLANILGANDA AG’DARMA HOSIL
QILISH
Qoplovchi tog’ jinsini avtosamosvallar bilan ag’darmalarga tashishda 
buldozerli ag ’darma hosil qilish qo’llaniladi. A g’darma hosil qilish jarayoni o ’z 
ichiga avtosamosvallar bilan tog’ jinsini pog’onaning yuqori qismiga 
b o ’shatiladi va qiyalik bo ’ylash siljitishni, yer yuzasini tekislash va avtomobil 
y o ’llarini saqlash va tuzatish ishlarini oladi.
A g ’darmani to ’ldirish maydonli yoki pereferiya bo’yicha amalga oshiriladi. 
Birinchi holatda avtosamosvallar ish fronti bo’yicha qiyalikka qarab (turg’un 
ag’darmalarda) yoki qiyalikka 3-5m qolgan holatda bo’shatiladi. Keyin tog’ jinsi 
buldozer bilan qiyalikka qarab siljitiladi. Buldozerli ag’darma hosil qilish bu 
holda rejada rivojlanadi. Maydonli ag’darma hosil qilishda avtosamosvallar 
ag’darma yuzasi bo ’ylab bo’shatiladi. A g’darmaning yuzasi buldozerlar bilan 
tekislanadi va tekislagichlar bilan zichlanadi. Shundan keyin yangi qatlam 
tashlanadi. Bu holatda buldozerli ag’darma hosil qilish vertikal bo’yicha 
rivojlanadi. Iqtisodiy tomondan arzonroq usul bu pereferiya usuli, bunda 
tekislash va y o ’l ishlari kamroq bo’ladi. Maydonli usul kam hollarda ishlatiladi 
(asosan kam turg’un yumshoq tog’ jinslarini ag’darmalashda).
Pereferiya 
usulida xavfsizlik 
uchun yuqori ag’darma pog’onasida 
avtosam osvallaming orqa g ’ildiraklari uchun yog’och yoki metall ustunlar
205

qo ’yiladi (ba’zida uning o ’m iga balandligi 0.5-0.8m va kengligi 2-2.5m b o ’lgan 
val tashlanadi).
В undan tashqari buldozerli ag’darmaning yuzasi ag ’darm a markaziga qarab 
4-5° qiyalikka ega b o ’lishi mumkin.
Buldozerli ag ’darmaning tekis maydondagi balandligi tog’ jinsining 
turg’unligi va fizik-texnik xususiyatlari bilan aniqlanadi. Qoyasimon tog’ 
jinslari uchun bu k o ’rsatkich 30-35m, qum to g ’ jinslari uchun 15-20m, gilsimon 
tog’ jinslari uchun 10-15m.
T o g ’li karyerlarda buldozerli ag’darm alam ing balandligi 150m va undan 
yuqori b o ’lishi mumkin. Bunday ag ’darm a balandligida ishchi tarkibning 
xavfsiz ishlashi uchun maxsus tadbirlar bajariladi.
Buldozerli a g ’darm a asosan b o ’shatish frontiga teng b o ’lgan uchta 
m aydondan iborat (rasm. 5.8). Birinchi m aydonda b o ’shatish, ikkinchida -
tekislash ishlari, uchinchida esa — zaxira. K on ishlarining rivojlanishi bilan 
m aydonlam ing vazifasi o ’zgarishi mumkin.
A g ’darm aga kerakli b o ’lgan maydon 
(
m
1)
quyidagi formula bilan 
aniqlanadi:
s „= v .k pj ( H X )

Download 8,39 Mb.