Rolik ushlagichlaming joylashuviga ko’ra yo’l ko’chirgichlar ko’prikli
(ushlagichlar ustunlar orasida joylashgan) va konsolli (ushlagichlar konsolda
joylashgan) turliri mavjud.
Konsolli y o ’l ko’chirgichlaming yaxshi tomoni - yo’llami ko’chirishni oxiri
berk y o ’llarda amalga oshirish qobiliyati.
Cheksiz ishga ega yo’l ko’chirgichlaming
unumdorligi, davriy harakatga
egalamikidan bir necha marta yuqori va 1500-2000
m
1
/ coam
ni tashkil qiladi.
Oxirgi vaqtlarda yo’llami ajratmasdan ko’chirish uchun tumodozerlar
(zanjirli traktorlar yoki osma uskunali g ’ildirakli tortgichlar) qo’llanilmoqda.
Tum odozer (rasm. 4.15) osma rolikli ushlagichli kranga ega u shuningdek rama
bilan shamirda mustahkamlangan. Y o’llami qo’chirish tumodozerlar bilan
quyidagicha amalga oshiriladi. Rel ustki qismiga qo’yiladigan rels ushlash
moslamasi yo’lni ko’taradi. So’ng tumodozer l-2m (kerakli bir martali siljish
qadami) yuradi, va yo ’l b o ’ylab harakatlanish oqibatida yo’lni
yangi ioyga
siljitadi. Siljitishni yakunlagandan so’ng tumodozer yana bir necha shunaqa
harakatlami yo’lni tekislash uchun amalga oshiradi. Yo’lni siljitishdan so’ng
yo ’l reshetkasi tuzitish ishlari olib boriladi, bunda shpallar almashtiriladi, ballast
mustahkamlanadi, yo’llar ballastga qarab ko’tariladi, shpallar o’tiladi (ballastni
mustahkamlash).
4.1 5 -rasm .. T u m o d o z e r sxem asi:
1 - ustun ram asi; 2 - konsol fermasi; 3 -polispast, 4 -
rels ushlash uskunasi; 5 - qarshi yuk.
17J
Tashish uchun, mexanizatsiyalangan bo ’shatish uchun, ballastni tekislash
uchun vagon-qo’shgichlardan foydalaniladi, ular to ’rt o ’qli “xopper” vagoni
turida b o ’ladi. Наг bir vagon-qo’shgich bo’shatish-qo’shish mashinasining
vazifasini bajaradi. Ballast y o ’l bo’ylab bir tekisda b o ’shatifadi. Ballastning
qiymati 40-570 .м’/km oralig’ida nazorat qilinadi (poezdlam ing
xavfsiz
harakatlanishi uchun relslar qoplanmasdan qoldiriladi).
Ballastni shpal tagiga yotqizish, uni tekislash va y o ’lni tekislash maxsus
ballastchilar yordam ida amalga oshiriladi. Shpallami urish uchun tem iiyo’l
harakatidagi SHPM-02 turidagi shpalurish mashinalaridan foydalaniladi.
K o’tarish-tekislash ishlari ko’tarish-tekislash mashinasi bo ’lmish PRM-3
tomonidan bajariladi, ular ham yo ’lni qayta yotqizish va tuzatish ishlarida, ham
tem iryo’llaridagi R43, R50 va R65 turidagi yog’och va temirbeton shpallardagi
maydalangan toshli ballastdagi relslarga xizmat qilishda ham ishlatiladi.
Tuzatish va ballast ishlari uchun yangi M SShU-3, PRM-1, KPRA-1
mashinalari
ishlab chiqarish uchun tayyorlangan.
Y o’l reshetkalarini tumodozerlar bilan tashishda qolgan ko ’plab y o ’l
ishlarini tum odozer ustida o ’matiladigan uskunalar bilan majarish m aqsadga
muvofiq. Bunday k o ’p operatsiyali uskuna (rasm. 4.16) UkrNII proekt
tomonidan ishlab chiqilgan. Uning tarkibiga tum odozer uskunasi, buldozer
ag ’darma, orqa osm a sistema, gidrotizim, generator va
alm ashtiriladigan ishchi
uskuna majmuasi kiradi, almashinuvchi ishchi uskuna gidrolashtirilgan zanjirli
trakrotda T-100M GP o ’matilgan. Y o ’lning ko ’chirish ishlari ekskavatom ing
yangi zaxodkaga k o ’chirilishi bilan bir vaqtda am alga oshiriladi, yoki
ekskavatom ing tuzatish ishlari vaqtida bajariladi.
Harakatlanadigan tarkibdan foydalanishda eng murakkab ishlardan biri bu
muzlagan yoki yopishib qolgan to g ’ jinsidan tozalashdir.
Oxirgi vaqtlargacha
dumpkarlami tozalash uchun mexanik tozalagichlardan foydalanilardi. Lekin
ulam ing q o ’llanilishi ekskavatorlaming turib qolishiga va dum pkarlam ing zarar
etkazilishiga olib keladi. Tajriba shuni k o ’rsatdiki, yopishib qolgan tog’
jinslarini tozalashning eng unumli yo’llaridan biri bu ishlatilgan spirt oksosintezi
174
qoldig’i va neftni qayta ishlash vositalari hisoblanadi (NIIOGR tomonidan
tavsiya qilingan vositalar). Ular o ’zidan moyli, gidrofob suyuqliklami tashkil
qiladi (KOS, RPS-67, niogrin va boshqa), ulaming zichligi 0.8-0.95 g/.«’
(sovush harorati 30-60°S, yonish harorati 60-120°S). Dumpkarlaming kuz,
bahor, qish vaqtida doimiy profilaktikasi ulaming tog’
jinsi yopishib qolishi
oldini olishga xizmat qiladi. Profilaktika vositalari dumpkarlaming devorlariga
yoki tubiga forsunka-kompressorli mexanizatsiyalangan uskunalar bilan suriladi.
Dumpkarga ishlov berishda suyuqlikning sarfi 3-51 ni tashkil qiladi.
4 . 1 6 - r a s m . . K o ’p j a r a y o n l i y o ’l a g r c g a t i (a) va a l m a s h t i r i l u v c h i u s k u n a l a r (b):
1 - yum shatgich; 2 - greyfer; 3 - sanqichili ushlagich; 4 - kranli osma; 5 - shpal ushlagtch; 6
- to ’g ’li kurak c h o ’m ichi; 7 - teskari kurak cho’michi; 8 - transheya cho’michi,
175
