Eshitishda nuqsoni bo'lgan bolalar maktabida boshlang'ich sinflarda matematika

22
hal qilish.
2. Ko'rsatkichlar va vizual materiallar: Matematika darslarida ko'rsatkichlar,
ilustratsiyalar, grafiklar va animatsiyalar o'quvchilarga matematikni vizual
ravishda tushuntirishga yordam beradi. Bu, o'quvchilarning matematik
konseptlarini oson va samarali ko'rishiga yordam beradi.
3. Interaktiv darslar va o'yinlar: Interaktiv darslar, matematik o'yinlar va
kompyuter dasturlari o'quvchilarning qiziqishini oshirish va matematik
tushunchalarini o'rganishga yordam beradi. Bu usul o'quvchilarning matematikni
o'rganishda qiziqish va ilg'orliklarini oshirishga yordam beradi.
4. Guruh ishlari: Guruh ishlari orqali o'quvchilarning bir-birlari bilan fikrlarni
almashish, masalalarni hal qilish va yaratuvchi yondashuvlarni rivojlantirish
imkoniyatini beradi. Bu usul o'quvchilarning ijtimoiy va jismoniy rivojlanishiga
ham yordam beradi.
5. Ta'limiy texnologiyalar: Kompyuter dasturlari, onlayn ma'lumotlar, interaktiv
darslar va boshqa ta'limiy texnologiyalar matematik darslarida qo'llaniladi. Ular
o'quvchilarning matematikni o'rganishda qiziqish va ilg'orliklarini oshirishga
yordam beradi.
Bu metodlar boshlang'ich sinflarda matematika o'rganish jarayonini qiziq va
samarali qilishga yordam beradi. Bu usullar o'quvchilarning matematikni
o'rganishga qiziqishini oshirish, tushunchalarni mustahkamlash va amaliyotda
qo'llashlarini ta'minlashda katta ahamiyatga ega. Boshlang'ich sinflarda
matematika o'rgatishda qo'llaniladigan metodlar juda muhimdir. Bu metodlar
o'quvchilarning matematikani tushunishini va o'rganishini samarali va qiziqarli
qilishga yordam beradi.
Matematika darslarida amaliyotlar o'rganiladi. O'quvchilar geometrik shakllarni
yaratish orqali nazariy tushunchalarni amaliyotga o'tkazishadi. O'yinlar va
interaktiv darslar foydalaniladi. Ilustratsiyalar va animatsiyalar o'quvchilarning
matematikni tushunishiga yordam beradi. Guruh ishlari o'quvchilarning bir-birlari
bilan fikrlarni almashishini ta'minlaydi. Matematik masalalarni yechish va
ko'rsatkichlarni tahlil qilish o'quvchilarning ko'nikmalarini rivojlantiradi.

23
O'quvchilar ta'limiy texnologiyalardan foydalanish orqali matematikni o'rganishadi.
Matematik darslarida qiziqishni oshirish uchun ko'p qatlamli darslar tashkil etiladi.
O'quvchilarning matematikni o'rganishida vizual materiallar keng jihatdan
qo'llaniladi. Matematik darslari o'quvchilarning jismoniy rivojlanishiga ham e'tibor
beradi. Amaliyotlar va misollar orqali matematik qoidalari o'rgatiladi. O'quvchilar
matematikni o'rganish uchun interaktiv darslar va animatsiyalar bilan tanishadi.
Matematik darslarida guruh ishlari yordamida bir-birlari bilan masalalar yechishni
o'rganishadi. Matematik darslari o'quvchilarning o'zlashtirishini qo'llaydi. Ta'limiy
kompyuter dasturlari va onlayn resurslar matematikni o'rganishda o'quvchilarga
yordam beradi. O'quvchilar matematikni tahlil qilish va yechishda o'zlashtiriladi.
Matematikni o'rganishda o'quvchilarning qiziqishini oshirish uchun matematik
o'yinlaridan foydalaniladi. Matematik darslarida qo'llaniladigan ko'p qatlamli
darslar o'quvchilarning tushunchalarini mustahkamlashga yordam beradi.
O'quvchilar
matematikni
o'rganishda
ta'limiy
texnologiyalardan
keng
foydalanishadi. Matematik darslarida amaliyotlar va misollar orqali o'rganishni
osonlashtirishga qaratiladi. Matematika darslarida o'quvchilar masalalar yechib,
matematik masalalarni hal qilishni o'rganadi.O'quvchilar matematik konseptlarini
tahlil qilish va ularga qarashlarni o'rganishadi. Matematik darslarida o'quvchilar
materiallarni solishtirish va soliqqa chiqarish amaliyoti o'rganadi.Guruh ishlari
o'quvchilarni masalalarni hal qilishda birgalikda ishlashga majburlaydi.O'quvchilar
matematikni o'rganishda badiiy yondashuvlardan foydalanishadi.Matematik
darslarida
o'quvchilar
o'zlarining
fikrlarini
ifoda
qilishga
imkoniyat
beriladi.Matematika darslarida o'quvchilar ko'p qatlamli darslar orqali
tushunchalarini kengaytirishadi.Ta'limiy kompyuter dasturlar orqali o'quvchilar
matematikni o'rganishda ilg'orliklarini oshirishadi.O'quvchilar matematikni
o'rganishda foydalanish uchun yaratuvchi va innovatsion yondashuvlarni
o'rganadi.Matematik darslarida o'quvchilar masalalarni yechish va tahlil qilish
uchun strategiyalarni rivojlantirishadi. O'quvchilar matematikni o'rganish
jarayonida amalda ishlash va nazariy tushunchalarni birlashtirishadi.Matematikni
o'rganishda o'quvchilarga shifokorlik qilib, ularga muammoni to'g'ri yechish va
natijalarni
tekshirishadi.Matematik
darslarida
o'quvchilar
matematik

24
tushunchalarini qisqa gaplar yordamida ifodalashadi.O'quvchilar matematikni
o'rganishda tafakkur va muhokama qobiliyatlarini rivojlantirishadi.Matematik
darslarida o'quvchilar ma'lumotlar bilan ishlash va ularni tahlil qilish jarayonlarini
o'rganadi.O'quvchilar
matematikni
o'rganishda
shoiriy
va
san'atkorlik
yondashuvlaridan foydalanishadi.Matematik darslarida o'quvchilar o'zlarining
topshiriqlarini o'rganish va hal qilishga intiladi.O'quvchilar matematikni
o'rganishda ijodiy usullar va texnikalar bilan tanishishadi.Matematik darslarida
o'quvchilar materiallarni ta'limiy dasturlar orqali o'rganadi. O'quvchilar
matematikni o'rganish jarayonida jismoniy mashqlar va amaliyotlar bilan
shug'ullanishadi
"Eshitishda Nuqsoni Bo'lgan Bolalar Maktabida Boshlang'ich Sinflarda
Matematika Darslarida Qo'llaniladigan Metodlar" mavzusida quyidagi metodlar
o'rganilishi mumkin:,,Manipulyativ Usullar’’: O'quvchilar matematikni o'rganish
uchun real jismiy materiallar, qiliblar va geometrik shakllar bilan ishlashadi. Bu
usul o'quvchilarning ko'rish, his qilish va tushunish qobiliyatlarini rivojlantirishga
yordam beradi.
,,Vizualizatsiya’’: Matematik konseptlarini vizual ko'rinishda ko'rsatish va
tushuntirish. Diagrammalar, chizmalar, grafiklar va modellar orqali matematik
misollarini tushuntirish. ,,O'quv jarayonida qo'llanish’m : O'quvchilarni faoliyatga
chaqirish va o'quv jarayonida ishtirok etish, masalan, jadval yoki grafiklarni
to'ldirish, matematik o'yinlar o'ynash, jadvallar va diagrammalarni yaratish.
,,Ta'lim-siyosiy usullar’’: O'qitish jarayonida o'quvchilarga yondashuv va
qo'llanishni taqdim etish, masalan, o'quvchi qo'llab-quvvatlash va o'qituvchining
ko'rsatmalari. ,,Ta'minlovchi Materiallar’’: O'quv materiallari, elektron darsliklar,
interaktiv
dasturlar
va
texnologik
vositalar
orqali
matematikni
o'rganish. ,,O'rganishning Muhimiyati’’: O'quvchilarni o'rganishni o'zlashtirish,
ularning o'zlariga qarashlarini bildirish va ularni savollar orqali muhokama qilish
orqali o'rganishni ta'minlash. ,,Ta'lim Tadbirlari va Sohalar’’:Qo'llaniladigan ta'lim
tadbirlari, masalan, matematik festival, yarimchaqishlar, hamkorlikda yoki guruhda
ishlash tadbirlari. ,,O'quvchilarning Bajarishini Baholash’’: O'quvchilarning
matematik savollarini yechish, amaliyotlarni bajarish va o'zlashtirish uchun

25
baholash jarayonlari.,,Hamkorlikda O'rganish’’: O'quvchilar, o'qituvchilar va ota-
onalar o'rtasida o'rganishning samaradorligini ta'minlash uchun hamkorlikda
ishlash. ,,Diferensiasiya’’: Har bir o'quvchining tajribasiga va mahorat darajalariga
qarab, ta'limni muvofiq darajada ko'rsatish uchun bajarilgan dars ishlanmalari va
turli darajalarda vaziyatnamalar. Bu metodlar, boshlang'ich sinflarda matematika
darslarida o'quvchilarning tushunchalarini rivojlantirish va matematik fikrlashlarini
oshirishga yordam beradi."Eshitishda Nuqsoni Bo'lgan Bolalar Maktabida
Boshlang'ich Sinflarda Matematika Darslarida Qo'llaniladigan Metodlar"
Matematika darslarida qo'llaniladigan metodlar o'quvchilarning tushunchalarini
rivojlantirish va matematik fikrlashlarini oshirishda muhim ahamiyatga ega.
Bunday darslarda, o'quvchilarning alohida e'tibor va yordam talab etadigan shakl
va usullar qo'llaniladi.
Birinchidan, manipulyativ usullar, jismiy materiallar va geometrik shakllar orqali
o'quvchilarning abstrakt matematik tushunchalarini tushuntirishga yordam beradi.
Bu usul o'quvchilarning ko'rish, his qilish va tushunish qobiliyatlarini
rivojlantirishda o'zaro munosabatlarni oshiradi.
Ikkinchidan, vizualizatsiya. Bu usul matematik konseptlarini o'quvchilarga
chizmalar, grafiklar, va modellar orqali o'zlashtirishga yordam beradi. Ular ko'rish
va tushunish qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Ushbu darslarda ta'lim-siyosiy usullar ham o'rnatiladi. Bu usul o'quvchilarga
yondashuv va qo'llanishni o'rganishga yordam beradi. Hamkorlikda o'rganish ham
muhimdir, shuningdek, o'quvchi o'zlashtirish jarayonida ishtirok etishi, savollar
orqali muhokama qilishi va o'z fikrlarini bayon etishi uchun hamkorlikda ishlash.
Boshlang'ich sinflarda matematika darslarida o'quvchilarning muvaffaqiyatli
o'rganishini ta'minlash uchun, ta'lim texnologiyalari ham foydalaniladi. Interaktiv
dasturlar, elektron darsliklar va veb-saytlar o'quvchilarga matematikni o'rganishda
qiziqish va motivatsiyani oshirishda yordam beradi. Keyinroq, diferensiasiya ham
muhimdir. Har bir o'quvchi turli darajalarda tajribaga ega va mavqelariga qarab
ta'limni muvofiq darajada ko'rsatish uchun ta'limda turli darajalar va ko'rsatmalarni
qo'llash zarur. Shunday qilib, boshlang'ich sinflarda matematika darslarida
qo'llaniladigan metodlar o'quvchilarning tushunchalarini rivojlantirish va

26
matematik fikrlashlarini oshirishga yordam beradi. Bu metodlar o'quvchilarga
matematikni sevimli va tushunarli qilishda muhim rol o'ynaydi. Hozirgi kundagi
global o`zgarishlar, fan-texnika va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining
kun sayin rivojlanib borishi XXI asr o`qituvchisidan pedagogik mahoratni, o`tkir
irodani, pedagogikpsixologik bilimlarni, o`z fanini chuqur bilishni va yuksak
tafakkurni, siyosiy savodxonlikni, fikrlash doirasi keng va mulohazali bo`lishni
talab qilmoqda. Ayniqsa, an’anaviy o`qitishning xorij metodikasi bilan
qorishtirilishi zamonaviy o`qituvchi qiyofasini shakllantirishni dolzarb masala
darajasiga ko`tardi. Taʼlim muassasalarida faoliyat ko`rsatayotgan o`qituvchilar
o`qitish shakllarini optimal darajada tashkil etishni, barkamol shaxsni
shakllantirish nazariyasini, turli yangi g`oyalar bilan boyitishni puxta bilishi lozim.
Shaxsni har tomonlama barkamol inson darajasida tarbiyalash nihoyatda murakkab
jarayon bo`lib, juda qadim zamonlardanoq ushbu faoliyatga jamiyatning yetuk
kishilari jalb etilgan. Ulardagi tajribalar o`qitish shakllarida foydalaniladigan
o`qitish qonuniyatlari, prinsiplarini ijodiy qo`llashda, ilmiy bilishga doir g`oyalar,
nazariyalar, qonuniyatlarni amaliyotga tatbiq etishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Аyniqsa, qadimdan buyuk allomalar vatani bo`lib kelgan O`zbekistonda yosh
avlod tarbiyasi mutlaqo o`zgacha maʼno kasb etishi muqarrar. O`qituvchi –
O`zbekistonning porloq kelajagini barpo etuvchi, dunyoga mashhur olimlarning
davomchisi bo`lgan yosh avlod taʼlim-tarbiyasi uchun javobgar shaxsdir. Shunday
ekan, o`qituvchining mazkur talablarga muvofiq keluvchi qiyofasi, uning
o`quvchilar, hamkasblar hamda ota-onalar o`rtasidagi obro`-eʼtibori hozirgi zamon
talablariga mos bo`lishi shart. O`qituvchi barkamol avlod taʼlim-tarbiyasi uchun
javobgar shaxs sifatida nafaqat maʼnaviy-axloqiy madaniyati bilan atrofdagilarga
o`rnak bo`lishi, shu bilan birga, pedagogik mahoratini ham namoyon eta olishi,
yetuk o`qituvchi sifatida malakali kadrlarni tayyorlash ishiga o`zining munosib
hissasini qo`shishi zarur. Pedagogik mahoratga ega bo`lish, o`qituvchi uchun
taʼlim-tarbiya samaradorligini taʼminlovchi zamin bo`libgina qolmasdan, ayni
vaqtda, uning jamiyatdagi obro`-eʼtiborini ham oshiradi, o`quvchilarda unga
nisbatan hurmat yuzaga keladi. O`z davrlarida Аbu Nasr Farobiy, Yusuf Xos Hojib,

27
Saʼdiy Sheroziy, Аbu Rayhon Beruniy, Аbu Аli ibn Sino, Аlisher Navoiy, Husayn
Voiz Koshifiy, Аbdulla Аvloniy va boshqalar o`z asarlarida o`qituvchilik kasbi,
uning mashaqqatlari, shuningdek, o`qituvchi shaxsida aks etishi zarur bo`lgan
sifatlar xususida qimmatli maʼlumotlarni bayon qilishgan. Binobarin, pedagogik
jarayonning mohiyatini anglamagan, bolaga nisbatan chuqur hurmatda bo`lmagan
o`qituvchi taʼlim-tarbiya samaradorligi va inson kamolotini taʼminlovchi fikrga
ham ega bo`lolmaydi. Yuksak pedagogik mahoratga ega bo`lgan o`qituvchi bolani
tushuna olishi, unga insbatan insonparvar munosabatda bo`lishi, har qanday
pedagogik vaziyatni to`g`ri baholashi, yuzaga kelish ehtimoli bo`lgan ziddiyatlarni
o`z vaqtida bartaraf etishi, pedagogik faoliyatda hamisha ilg`orligi, jamiyat
taraqqiyoti hamda pedagogik jarayonda o`quvchilar ongiga singdirilayotgan ezgu
g`oyalarni hayot bilan bog`lay olishi lozim. Hozirgi kunda darsliklar,
kommunikatsion axborot texnologiyalari qanchalik mukammallashgan va
rivojlangan bo`lmasin, pedagogik amaliyot, taʼlim-tarbiya ishlarining muvaffaqiyati
oxir-oqibatda o`qituvchi shaxsiga, uning kasbiy mahoratiga borib taqaladi.
Pedagogik mahoratning asosiy qonuniyati oz mehnati bilan ulkan natijalarga
erishishdir. Pedagogik faoliyatga qiziqqan, qobiliyatli, iste’dodli kishidagina
pedagogik mahorat xislatlari shakllanib boradi.

28
XULOSA
O'qish muqova: O'qishni tashkil etish uchun, o'quvchilarga muammoni
tushuntirish va uni yechish uchun qo'llanma tushuntiriladi.O'quvchilar fikrini
ifodalash va har bir muammoga qanday hal topishga qaratilgan strategiyalar haqida
so'zlash.Amaliy mashg'ulotlar: O'quvchilar biron bir matematik muammosini
hal qilish uchun guruhda ishlaydigan amaliy
mashg'ulotlar.
Masalan,
modellar,
diorlar
yoki
shablonlar
ishlatilishi
mumkin.O'qituvchilar
o'quvchilarga qo'llanmalar, xalqaro matematik maqolalar, yoki onlayn vositalar
orqali muammolarni hal qilishda yordam berishadi. O'quvchilar bajarilgan
mashg'ulotlar haqida muhokama qilish va natijalarni hisoblash, shuningdek,
o'zlashtirilgan savollar yoki muammolar berish. Muammolar va
ko'p yillik
mashg'ulotlar bilan muvaffaqiyatli yechishga intilish, shuningdek, o'quvchila
o'zlarining
qo'shimcha matematik ko'nikmalarini o'rganishgava ularga
tushuntirish uchun
ko'proq
amaliy mashg'ulotlar
va
muammolar
tayyorlash.Og‘zaki nutqning shakllanishida eshituv analizatori, nutqni harakatga
keltiruvchi
analizator ishtirok etadi. Nutqni
harakatga
keltiruvchi
analizator eshituv analizatori bilan mahkam bog‘langan holda ishlaydi, eshituv
analizatorining borishi tovushlar talaffuzi, fiziologik va fonematik eshitishning
kamol topib borish darajasi bilangina xarakterlanib qolmay, balki eng muhimi –
o‘z nutqi va atrofdagilar nutqidagi so‘zlarning tuzilishini, tovush tarkibini farqlay
olish qobiliyati bilan ham xarakterlanadi. So‘z tarkibini anglab olishdan iborat bu
qobiliyat grammatik va leksik komponentlarning rivojlanishida ham muhim
ahamiyatga ega. Ikkala signal sistemasi, shuningdek, idrok bilan so‘zning o‘zaro
aloqada bo‘lishi aqliy rivojlanishning asosini tashkil etadi. Defektologlarning (T.A.
Vlasova, R.M. Boskis, D.V. Neyman va boshqalarning) bergan ma’lumotlariga
ko‘ra, eshitishida nuqsonlari bor bolalarning rivojlanish darajasi shu nuqsonning
bola
hayotining qaysi davrida paydo bo‘lganligiga va og‘ir-yengilligiga
bog‘liq. Surdopedagogikada eshitishida nuqsoni bor bolalar kar, zaif eshituvchi,
keyinchalik zaif eshituvchi bo‘lib qolgan bolalar guruhiga bo‘lib o‘rganiladi.
Tug‘ma hali tili chiqmagan go‘daklik davrida ikkala quloqning mutlaqo
eshitmasligi kar-soqovlikka olib keladi. Eshitish qobiliyatining qisman buzilishi

29
natijasida nutqiy nuqsonga uchragan bolalar zaif eshituvchi bolalar guruhiga
kiritiladi. Nutqi rivojlanib, shakllanib olgandan so‘ng yaxshi eshitmaydigan bo‘lib
qolgan bolalar keyinchalik zaif eshituvchi bo‘lib qolganlar guruhiga kiradi. Bu
nuqson nutq tarkib topganidan so‘ng vujudga kelsa ham, quloqdagi nuqson tufayli
eshitishda xos kamchiliklar bo‘laveradi. Turg‘un eshitish nuqsonlari kelib chiqish
sabablariga ko‘ra tug‘ma va orttirilgan bo‘lishi mumkin. Kar bolalarning 25–30
foizida eshitish nuqsonlari tug‘ma bo‘ladi. Bunga sabab: onaning homiladorlik
davrida turli kasalliklar, masalan, gripp bilan kasallanishi, ota-onalarning ichkilik
ichib turishi, onaning homiladorlik davrida bilar-bilmas doridarmonlarni iste’mol
qilishi (ayniqsa, streptomitsin, xinin singari dorilarni), homilaning shikastlanishi;
irsiyat, genetik faktorlar (quloq tuzilishidagi patologik o‘zgarishlar bo‘lishi
masalan, eshitishyo‘li atreziyasi
– bituvi). Eshitishdagi orttirilgan nuqsonlar
quloq yoki eshitish analizatorining tuzilishidagi kamchiliklardan kelib chiqishi
mumkin. Bunga oliy asab markazi, o‘tkazuvchi yo‘llar yoki quloqning o‘zidagi
o‘zgarishlar sabab bo‘ladi. Bolaning ilk yoshida otit, parotit (tepki), meningit,
meningoensefalit, qizamiq, qizilcha, gripp kasalliklari bilan kasallanishi ba’zi
hollarda kar-soqovlik yoki turli darajalardagi zaif eshitishga olib kelishi mumkin.
Nafosat tarbiyasi-bu borliqdagi va sa’natdagi go‘zallikni tushunish, ulardan
zavqlanish va uni yaratishga intilishni tarkib toptirishdir. Inson har doim
go‘zallikka intiladi, undan ma’naviy ozuqa oladi. O‘z hayotini, faoliyatini, turmush
sharoitini, o‘zini o‘rab turgan atrof-muhitning go‘zalroq bo‘lishiga harakat qiladi.
Bu hol o‘z navbatida uning didi, nozik his-tuyg‘ularini shakllantiradi. Odamlarni
o‘ziga rom etuvchi go‘zallik namunalari hayotning turli jabhalarida namoyon
bo‘lib, ularni idrok eta bilishga nafosat tarbiyasi katta hissa qo‘shadi.SHuning
uchun bolaga juda yoshligidan oilada, maktabgacha tarbiya muassasalarida,
ayniqsa maktabdan nafosat tarbiyasi alohida e’tibor bilan beriladi.Nafosat tarbiyasi
har bir davrda, har bir xalqda turlicha bo‘lsada, uni amalga oshirishning asosiy
vositalari, tabiat go‘zalligi, badiy ijod namunalari hamda inson shaxsiyatidagi
go‘zallikni sanab o‘tadi. Bu vositalar bir-birini to‘ldirib, boyitib beradi.
Barchasidan to‘la bahramand bo‘lgan kishining ma’naviy boy, yuksak didli
bo‘lsagina zavqli hayot kechirishi mumkin. Nafosat tarbiyasining yana bir tarbiyasi

30
badiiy ijod namunalari hisoblanadi. Ayrim pedagogik adabiyotlarda badiy tarbiya
deb nomlanib, o‘z ichiga badiiy adabiyotning, musiqa, qo‘shiq va raqs san’atini,
teatr va kino san’atini, tasviriy san’atning, haykaltaroshlik, me’morchilik, xalq
amaliy san’ati va boshqalarni oladi.
Bu san’at turlarini yoshlarga nafosat tarbiyasi berishdagi imkoniyatlari cheksizdir.
Ayrim san’at asarlarini qiymati dunyoviy boyliklarda nihoyat darajada ustun
turganidek, badiy tarbiya ham odamlarning ma’naviy boyishlarida tengi yo‘q
ta’sir kuchiga egadir. Rus yozuvchisi A.Chexov “Insonda hamma narsa go‘zal
bo‘lishi kerak», ammo ularning orasida alohida ajralib turadigani ma’naviy
go‘zallikdir-deb aytadi. Shuning uchun ham milliy istiqlolga erishgandan keyin
xalqning ma’naviyatini shakllantirishga katta e’tibor berilmoqda.

31

Download 281,37 Kb.