|
Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi
|
| bet | 154/217 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 2,85 Mb. | | #236153 |
Bog'liq Raqamli iqtisodiyot-Darslik-18.02.2020Yuqori sifatli raqamli maxsulot va xizmatlarning raqamli tarqatilishi – ya’ni, raqamli ko’rinishdagi maxsulot va xizmatlarni material tashuvchisiz tarqatish. Misol sifatida onlayn ta’lim, onlayn informatsion xizmatlar, onlayn o’yinlarni sotib olish hamda sotish va boshqalar (Facebook, Instagram, Google, Yandex …).
Material tovarlar realizatsiyasi uchun raqamli xizmatlar – bunday xizmatlarga mexmonxonalardagi nomerlarni onlayn bron qilish, tovarlar marketingi, maxsulotlarni kiritish mumkin (kiyim, oziq-ovqat, kitoblar va
x.k. - Amazon, eBay, Alibaba…).
Tovarlar ishlab chiqarishdagi informatsion xizmatlar yoki informatsion texnologiya xizmatlari – informatsion texnologiyalarga kritik ravishda
bog’liq bo’lgan servislar va ishlab chiqarishlar. Masalan, kompyuterlashtirilgan usullarda avtomobillar ishlab chiqarish, ishlab chiqarishni rejalashtirish va boshqarishning rejalashtirilishi hamda nazorat qilish tizimlari va boshqalar (MyTaxi, Airbnb, Uber, YandexTaxi …)
Informatsion texnologiyalar industriyasi – raqamli iqtisodiyotning yuqorida eslatib o’tilgan uchta segmentini qo’llab-quvvatlaydigan IT-industriyaning mahsulotlari va hizmatlari (komp’yuter tarmoqlari industriyasi, shaxsiy komp’yuterlar ishlab chiqarish va kommunikatsion xizmatlar) - (Apple, Microsoft, 3D-va 4D-pechat …).
Bulardan shuni hulosa qilish mumkinki, raqamli iqtisodiyot o’z tarkibiga tarqatilishi raqamli texnologiyalarga to’liq bog’liq bo’lgan tovarlar, hizmatlar, ishlab chiqarish va sotuvni qamrab oladi. Shuning tufayli E.Maletski va B.Moristlarning fikrlariga ko’ra, raqamli iqtisod bu – information texnologiyalarning apparat ta’minoti, dasturiy ta’minoti, telekommunikatsiyalar va ilovalarni iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida, shu jumladan, tashkilotning ichki operatsiyalari (tijorat, davlat va notijorat) yo’nalishlarida ham faol ravishda ishlatishdir. Bunga tashkilotlararo aloqalar ham, iste’molchi, fuqaro yoki korxonalar bilan munosabatlar ham kiradi. Shunday qilib, ta’kidlash mumkinki, raqamli texnologiyalar qandaydir ma’noda raqamli iqtisodiyotning asosi hisoblanadi va internet hamda mobil texnologiyalar vositasida iqtisodiy faoliyatni optimallashtirilgan holda amalga oshirishga yordam beradi. Quyida keltirilgan ruyhatli-chizma raqamli iqtisodiy fazoning tarkibiy qismlarini ko’rsatib berish uchun hizmat qiladi:
Raqamliiqtisodiyfazoningtarkibiy elementlari
Texnik ta’minot
Informatsion ta’minot
Dasturiy ta’minot
IT-konsalting
Telekommunikatsiyalar
Plarformali iqtisodiyot
Raqamli hizmatlar
Algoritmik iqtisodiyot
Katta na’lumotlar iqtisodiyoti
Raqamli sektor
Raqamli iqtisodiyot
Raqamlashtirilgan iqtisodiyot
Almashinuv iqtisodiyoti
Gigi iqtisodiot
Frilansing
Elektron tijorat
Industriya4.0 Raqamliiqtisodiyotnitorroqma’nodatushunishuniraqamlihizmatlar, gigonomikavama’lumotlargaraqamliishlovberishbilanchegaralabqo’yadi. Unikengma’nodatushunishesaraqamliiqtisodiyotniyuqoridagiruyhatdakeltirilganbar chayo’nalishlargabog’labberadi. Bundaraqamlashtirishdeganda, yangiintellectualraqamlitarmoqlartushunilib, ularboshqaruvusullarini, optimallashtirishni, resurslarnibirgalikdaishlatishnivaelektronsavdojarayoninitubdano’zgartiribyuborad i. Yuqoridagibachatashkiletuvchilarniintegratsiyaqilishasosidaraqamlitexnologiyalar varaqamlifaoliyatbilanbirgalikdabiznes- modellarningraqamlisektorihamdaraqamliiqtisodiyfazohosilbo’ladi. EndiyuqoridaaytilganlarnihisobgaolganholdaO'zbekistondaraqamliiqtisodiyotningt arkibtopishivarivojlanishistiqbollariniko’ribchiqamiz. Dunyodagiko’pchilikmamlakatlarningtajribasishuniko’rsatadiki, raqamliiqtisodiyfazoshakllanishiningboshlang’ichbosqichidabuninguchunkeraklibo ’lganIT- infratuzilmasinitashkiletishvabuninguchunkeraklibo’lgantarkibiyelementlarniyarati shkerakbo’ladi. Ko’pchilikOsiyomamlakatlaridaularningmentalitetigabog’liqravishda,
raqamliiqtisodiyotinfratuzilmasinitashkiletuvchi, boshqaruvchi, uningqonun- qoidalarivastandartlariniyaratuvchihamdaasosiyinvestorisifatidadavlatishtiroketadi. Ammobuinfratuzilmayaratishuchunmamlakatichidagivatashqarisidagiinvestorlarnij albqilishnihamistisnoetmadi, albatta.
AQSHvabirqanchaEvropadavlatlaridaesaraqamliiqtisodiyotuchunIT- infratuzilmasiniyaratishvaunirivojlantirishdaasosiyishnitransmilliykorporatsiyalarv ayirikkompaniyalaramalgaoshiradilar.
Boshqabirqancharivojlanayotganmamlakatlardaesaraqamliiqtisodiyotinfratuzilmasi niyaratishdavaularuchuninvestitsiyalarkiritishdahalqarotashkilotlar (JahonBanki, BMTvaboshqalar) asosiyrolo’ynaydilar.
Quyidamamlakatimizdaraqamliiqtisodiyotnishakllantirishdadavlatningpoliqandayb o’lishiniko’ribchiqamiz.
O’zbekistondaraqamliiqtisodiyotnishakllantirishuchunavvalobuninguchunmosbo’l gannormative-huquqiybazaniyaratishkerakbo’ladi.
Bubazao’zichigayangimunosabatlarqandayamalgaoshishini, iste’molchilarfaoliyatini, infratuzilmaqandaybo’lishini, qandayplatformalardanfoydalanishzarurligini, jamiyatnibuturdagiiqtisodiyotdafaoliyatko’rsatishuchuntayyorlashni, infinformationhavfsizlikniqandayta’minlashni, ma’lumotlarkonfidentsialligiqandayamalgaoshirilishini, virtualolamdagimulkegalarininghaq- huquqlariniqandayhimoyalashkerakliginiqamrabolishizarurbo'ladi.
Respublikaprezidentining 2018 yil 22 yanvardagi 2017-2021 yillargamo’ljallangan “O’zbekistonRespublikasinirivojlantirishningbeshprioritetlirivojlanishyo’nalishlari bo’yichadavlatdasturi” doirasidahamraqamliiqtisodiyotnirivojlantirishbo’yichabirqanchachora- tadbirlarrejalashtirilgan. Masalan,
O’zbekistonRespublikasiDavlatdasturiningiqtisodiyotrivojlanishivafaoltadbirkorlik niqo’llab-quvvatlashdebnomlangan 3-bo’limining 3.1, 3.2 va 3.5 punktlarida “iqtisodiyotniboshqarishningyangimexanizmlarinihamdazamonaviytexnologiyalar
nitadbiqqilish”, “raqamlitexnologiyalarnitadbiqqilshgako’makberish”, “halqaroto’lovtizimlaribilanintegrallashganinnovatsiontexnologiyalaryordamidaya ngiturdagibankhizmatlariniyaratishvabundainnovatsiontexnologiyalardanfoydalani sh” kabibirqanchaishlarniamalgaoshirishnazardatutilgan. Yuqoridasanabo’tilganvadavlattomonidanamalgaoshirilayotganchora- tadbirlarshuniko’rsatadiki, respublikamizdaraqamliiqtisodiyotningfaolrivojlanishiuchunshart-sharoitlarasta- sekinbilanbo’lsada, yaratilayapti.
Buyo’nalishdaginormativ-huquqiy hujjatlar yaratish davlat, fan va biznes orasida yakin aloqalari bo'lishini talab qiladi. Raqamliiqtisodiyotinfratuzilmasiniyaratishdadavlatnodavlattashkilotlari, xususiyvadavlatsektorikorxonalarihamdabungaqiziqishbildiradiganmahalliyvahalq arokompaniyalar (Qualys, Google, Amazon, Alibaba, Softline, Samsung, Huawei, UzCard, Uzonlinevaboshqalar) bilanyaqindanmuloqotqiladi. Toshlentshaxridabo’libo’tgan (2017) IDC (InternationalDataCorporation/Halqaroinformationkorporatsiya) ninguchinchiyillikanjumanihamzamonaviyiqtisodiyotdagiraqamlitransformatsiya, buymlarinternet, qo’shimchavirtualreallikvasun’iyintellectkabimasalalarniko’ribchiqib, O’zbekistonningraqamlitexnologiyalarnivauzoqmuddatliraqamliplatformalarnirivoj lantirishiningbirqanchaperspektivyo'nalishlarinianiqlabberdi.
RaqamliiqtisodiyotzamonaviyAKTinfratuzilmasiasosidarivojlanib, uningasosiyhususiyatlari – kompetentsiyalar, innovatsionyangiliklarvainsonningbilimidir.
Huddishuninguchunhammehnatbozorinitransformatsiyaqilish, ommaniAKTbo’yichasavodhonlikdarajasinioshirishhamdabilimliIT- kadrlarnitayyorlashmuhimahamiyatgaegadir.
Respublikamizdaraqamliiqtisodiyotningrivojlanishigata’siqqiladiganasosifaktorlarj umlasigaquyidagilarnikiritishimizmumkin:
Insoniy resurslar
Telekommunikatsiyalarga bo’lgan investistiyalar va raqamli infratuzilmalar
Dasturiy mahsulotlar va ilovalar yaratish
Davlatning ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga faol ta’siri
Davlat boshqaruvi
Xususiy sector
|
| |
