|
Raqamli iqtisodiyotning tarkibiy qismlari tavsifi
|
| bet | 6/217 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 2,85 Mb. | | #236153 |
Bog'liq Raqamli iqtisodiyot-Darslik-18.02.2020 Raqamli iqtisodiyotning tarkibiy qismlari tavsifi
Hozirgi kunda jahon miqyosida raqamli iqtisodiyotni umumiy bir ma’noda tushunish mavjud emas, shunday bo‘lsada, uning ko‘plab ta’riflari mavjud. Masalan, raqamli iqtisodiyot– jarayonlarni tahlil qilish natijalaridan foydalanish va katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlash asosida turli xildagi ishlab chiqarishlar, texnologiyalar, asbob-uskunalar, tovarlar va hizmatlarni saqlash, sotish va yetkazib berish samaradorligini jiddiy ravishda oshirishga imkon beradigan va raqamli ko‘rinishdagi ma’lumotlar asosiy ishlab chiqarish omili deb sanalgan xo‘jalik faoliyatidir.Bizningfikrimizcha, ushbuta’rifjudato‘g‘ri, lekinfoydalanishuchunbiroznoqulay. Birtomondan, raqamli iqtisodiyotga uzil- kesilta’rifningyo‘qligi,ko‘plabxususiyvatorixtisoslisavollarnimuhokamaqilishuchu nto‘siqhisoblanmaydi. Lekin, boshqatomondan, ushbuo’quv qo’llanma yozishdanmaqsad –
raqamliiqtisodiyotfenomeniningintegralko‘rishinishakllantirishekanligisababli,bizo ‘zta’riflarimiznitaklifqilishgajazmetdik.Yuqorida aytganimizdek, raqamliiqtisodiyotbu –
gibriddunyosharoitlaridamavjudbo‘ladiganiqtisodiyotdir.Ushbu ta’rif ham to‘g‘ri bo‘lib, mohiyatni aks ettiradi, lekin kutilayotgan o‘zgarishlarni tushuntirmaydi va mos ravishda, amaliyotda undan foydalanish birmuncha murakkabdir. Aynan shu sababli, biz quyidagi funksional ta’rifni ifodaladik:Raqamli (elektron) iqtisodiyothamda elektron tijoratbu – axborot, jumladan, shaxsiyaxborotdanfoydalanishhisobigabarchaqatnashchilarningehtiyojlarinimaksim aldarajadaqondirisho‘zigaxosxususiyatibo‘lganiqtisodiyot turidir.Buiqtisodiyot axborot-kommunikatsiyavamoliyatexnologiyalariningrivojlanganligi, shuningdek, birgalikdagibriddunyodabarchaiqtisodiyfaoliyatsub’ektlari –
tovarlarvahizmatlaryaratish, taqsimlash,
ayirboshlashvaiste’molqilishjarayoniob’ektlarivasub’ektlariningto‘laqonlio‘zaroalo qaqilishimkoniyatinita’minlaydiganinfratuzilmaochiqligitufaylimavjudbo‘lishimu mkin.To‘laqonlio‘zaroaloqaqilishuchunbarchaiqtisodiyotob’ektlarivasub’ektlarisez ilarliraqamlitarkibiyqismlargaegabo‘lishlarilozim.Masalan, hozirgi paytda avtomobilning iste’mol xususiyatlari va havfsizlik ko‘rsatkichlari uning hisobiga sezilarli darajada yaxshilanadigan raqamlitarkibiy qismlari (dasturiy ta’minot va datchiklar) avtomobil qiymatining yarmidan ko‘pini tashkil qiladi. Kelajakda ko‘plab tovarlar va hizmatlar qiymatining sezilari qismi uning raqamli tarkibiy qismi bilan belgilanadi. Bunday tovarlar “aqlli” buyumlar deb ataladi. Raqamlashtirishda mahsulot yoki xizmatlarning asosiy xususiyatlari jiddiy yaxshilanishi (masalan, avtomobil havfsizligi o‘shadi va uningekspluatatsiyaqiymati kamayadi)yokiyangi xususiyatlar (ovoz bilan boshqarish, internetyokimobiltelefonlan turib masofadan boshqarish kabilar)paydo bo‘lishilozim.
Kognitiv texnologiyalar yordamida intellektuallashtirilgan internetda axborot izlab topish mashinalari bir so’rovga javob tariqasida minglab javoblar beradi. Bu ma’lumotlar inson idrok qilishi uchun ochiq, ishonchli va to‘liq bo‘lisga musobaqalashib, to‘plangan ma’lumotlarni o‘zlari qayta ishlay boshlaydilar va natijada bu dunyoni biz uchun “shaffof” qiladi. Bunday dunyoda aldab bo‘lmaydi, chunki yolg‘on darhol fosh bo‘ladi, obru-e’tibor esa eng muhim kapital hisoblanadi. Iste’molchi ishlab chiqaruvchini mustaqil ravishda topadi, avtomatik hujjataylanmansii hisobga olgan holda esa u to‘gridan-to‘g‘ri barcha kontragentlari bilan o‘zaro aloqa qilishi mumkin bo‘ladi. Shu tariqa M2C (manufacturer to customer, ishlab chiqaruvchi – iste’molchiga) biznes modeli va bunda ushbu iste’molchi uchun zarur (yoki ko‘ngildagi) original xususiyatlarga ega bo‘lgan tovarlar ishlab chiqarish mumkin bo‘lganC2M (customer to manufacturer) modeli paydo bo‘ladi.
Bulutli hisoblashplatformalari (Cloud Computing) – yangi axborot texnologiya konsepsiyasi bo‘lib, u eng kam espluatatsionharajatlar talab qiladi yoki
u orqali provayderga murojaatlar tezkor taqdim etiladi va kerak bo’lgan hisoblash resurslari talablarga binoan hamma joyda va qulay tarmoq ulanishi bilan ta’minlanishni ko‘zda tutadi. Ma’lumot uzatish tarmoqlari, serverlar, ma’lumot saqlash qurilmalari, servis dasturlari – birgalikda ham, alohida ham bulutli texnologiyalarningtarmoq resurslariga misol bo‘lishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, bulutlitexnologiyalar (Cloud technologies) – bu kompyuterresurslariniInternetdan foydalanuvchigaso‘rov bo‘yicha (on demand) onlayn-servis sifatida taqdim eta oladigan ma’lumotlarni qayta ishlash texnologiyalaridir. Shuni ham aytish zarurki, bulutlitexnologiyalar vujudga kelayotgan raqamli iqtisodiyot poydevoriga ulkan hissa qo‘shgan va qo’shayapti. Bu hissa faqatgina texnologik tarkibiy qismlar bilan chegaralanmaydi, balki iqtisodiy va g‘oyaviy tarkibiy qismlarni ham o‘z ichiga qamrab oladi. Bulutli texnologiyalar rivojlanishi, masalan, talab bo’yicha ishlab chiqarish (production on-demand), hizmat sifatidagi dasturiy ta’minot (software as a service) kabi kelajak biznes-modellarining aksariyati uchun asosiy g‘oyaga va ko‘plab iqtisodiy o‘zaro aloqalar uchun tamoyilga aylanadigan tushunchalar paydo bo‘lishiga olib keldi.
Buyumlar Interneti (IoT) esa – ko‘plab texnologiyalarni birlashtiradigan, datchiklar bilan jihozlanganlik va internetga barcha uskunalarning ulanishini ko‘zda tutadigankontseptsiya bo‘lib, masofadan turib real vaqt rejimida (jumladan, avtomatik rejimda) jarayonlarni monitorig va nazorat qilish va buning asosida ularniboshqarishga imkon beradi.Bugungi kunda ushbu sohada ikkita yirik yo‘nalish shakllangan: buyumlar Interneti (IoT - Internet ofThings) va buyumlar sanoatInterneti (IIoT - Industrial Internet of Things).Instrumental jihatdanushbutexnologiyalar bir-biriga juda o‘xshashib ketadi, asosiy farq esa bajarilishi lozim bo‘lgan vazifada:agar buyumlar internetining asosiy vazifasi bu - xilma-xil (modellar va bashoratlar tuzishda ustuvor foydalaniladigan) ma’lumotlar to‘plash bo‘lsa, buyumlar sanoatInternetiningbajarishilozimbo‘lganvazifasiishlabchiqarishniavtomatlashtirish dan iborat (datchiklar ko‘rsatkichlari bo‘yicha resurslar va quvvatlarni masofadan
|
| |
