Kompleks yondashuv AXda axborotlarga ishlov berishning himoyalangan
muhi- tini yaratishga qaratilgan bo‘lib, bu muhit tahdidlarga qarshi aksta’sirning
turli xil choratadbirlarini yagona kompleksga birlashtiradi. Axborotlarga ishlov
berishning himoyalangan muhitini tashkil etish AXni ma’lum darajada
kafolatlash imkonini beradi, bu esa kompleks
yondashuvning shubhasiz
afzalligidan dalolatdir. Bu yondashuvning kamchiliklari quyidagilardan iborat:
AX foydalanuvchilarining harakat erkinligi cheklanganligi, himoya vositala-rini
O‘rnatish va sozlashdagi xatoliklarga yuqori darajadagi sezgirlik, boshqarish-
ning murakkabligi.
Xavfsizlik siyosati ma’muriy-tashkiliy choralar, jismoniy va dasturiy-
texnik vositalar yordamida amalga oshiriladi hamda
himoya tizimi arxitektu-
rasini belgilab beradi. Har bir muayyan tashkilot uchun xavfsizlik siyosati
maxsus ishlab chiqilishi hamda undagi axborot ustida ishlashning aniq texno-
logiyasi va qo‘llanayotgan dasturiy, texnik vositalarga bog‘liq bo‘lishi kerak.
Xavfsizlik siyosati tizim obyektlariga murojaat qilish tartibini belgi-lab
beruvchi kirishni boshqarish usuli bilan belgilanadi. Xavfsizlik siyosati-ning
ikkita asosiy turi farqlanadi: saylanma va vakolatli.
Saylanma xavfsizlik siyosati murojaatni
boshqarishning tanlanadigan
usuliga asoslanadi. Vakolatli xavfsizlik siyosati administrator tomonidan taqdim
etiladigan ko‘plab ruxsat etilgan kirish munosabatlarini bildiradi. Odatda
saylanma murojaat boshqaruvi xususiyatlarini tavsif etishda murojaat matrisasi
asosidagi matematik modeldan foydalaniladi.
Axborot xavfsizligini ta’minlash
Kirish matrisasi bu shunday matrisaki, unda ustun tizim obyektiga, satresa
uning subyektiga to’g’ri keladi. Matrisaning ustun va satr kesishgan joyida
subyektning obyektga ruxsat etilgan murojaat qilish turi ko‘rsatiladi. Odatda
obyektning subyektga «qo‘yishga murojaat», «yozishga murojaat»,
«ijroga murojaat» va h.k. kabi turlari qo‘llanadi. Kirish matrisasi kirishni
boshqarish tizimlarini modellashtirishdagi eng sodda yondashuv hisoblanadi.
Biroq u ancha murakkab modellar uchun asos vazifasini ham o‘taydi.
Kompyuter tizimlari xavfsizligini ta’minlash choralari ularni amalga
oshirish usullari bo’yicha quyidagi guruhlarga bo‘linadi: huquqiy (qonunchilik);
axloqiytarbiyaviy; ma’muriy;jismoniy;texnikdasturiy.
Sanab o‘tilgan AX xavfsizligi choralarini axborot himoyasi yo‘lida ketma-
ket qo‘yilgan to‘siq yoki chegaralar sifatida olib qarash mumkin.
Himoya
qilinayotgan axborotlarga yetib borish uchun, ketma-ket bir nechta himoya
chegaralarini bosib o‘tish lozim bo’ladi.
Axborotlarni himoyalashning texnik va dasturiy vositalari
Zamonaviy axborot - kommunikasiyalar texnologiyalarining yutuklari
himoya uslublarining bir kator zaruriy instrumental vositalarini yaratish imkonini
berdi.
Axborotlarni himoyalovchi instrumental
vositalar deganda dasturlash,
dasturiy - apparatli va apparatli vositalar tushuniladi. Ularning funksional
tuldirilishi xavfsizlik xizmatlari oldiga kuyilgan axborotlarni himoyalash
masalalarini yechishda samaralidir. Hozirgi kunda tarmoq xavfsizligini nazorat
kilish texnik vositalarining juda keng spektri ishlab chikarilgan.
Mustahkamlash uchun topshiriqlar
1. Kompyuter tarmoqlarida axborotni himoyalash
2. Tashkiliy himoyalash vositalari
3. Qonuniy himoyalash vositalari
4. Axborot xavfsizligini ta’minlash
Uyga vazifa
1. Axborot himoyasi
2. Kompyuter tarmoqlarida axborotni himoyalash
3. Axborot xavfsizligini ta’minlash Foydalanilgan adabiyotlar
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Axborot texnologiyasi. Axborotlarni kriptografik muxofazasi. Ma’lumotlarni
shifrlash algoritmi” O‘zbekiston Davlat standarti. O‘zDSt 1105:2006
2. .B.Boltayev, A.Azamatov, A.Asqarov,
M.Sodiqov,
G.Azamatova.
Informatika va hisoblash texnikasi asoslari. Umumiy o‘rta
ta’lim
maktablarining 9- sinfi uchun darslik. Toshkent: “Cho‘lpon” nomidagi
NMIU, 2015. – 160 b.
3. N.Taylaqov, A.Axmedov, M.Pardayeva, A.Abdug'aniyev, U.Mirsanov O'rta
ta'lim muassasalarining 11-sinflari va o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi
muassasalari o'quvchilari uchun darslik. «Extremum-press» Toshkent – 2018.
4. Кадиркулов Р.А.,
Рыскулбекова А. Информатика, 7 класс.
https://www.opiq.kz/Kit/Details/61
