№-8-MAVZU: TASHKILIY AXBOROT HIMOYASI

Kompleks yondashuv AXda axborotlarga ishlov berishning himoyalangan 
muhi- tini yaratishga qaratilgan bo‘lib, bu muhit tahdidlarga qarshi aksta’sirning 
turli xil choratadbirlarini yagona kompleksga birlashtiradi. Axborotlarga ishlov 
berishning himoyalangan muhitini tashkil etish AXni ma’lum darajada 
kafolatlash imkonini beradi, bu esa kompleks yondashuvning shubhasiz 
afzalligidan dalolatdir. Bu yondashuvning kamchiliklari quyidagilardan iborat: 
AX foydalanuvchilarining harakat erkinligi cheklanganligi, himoya vositala-rini 
O‘rnatish va sozlashdagi xatoliklarga yuqori darajadagi sezgirlik, boshqarish- 
ning murakkabligi. 
Xavfsizlik siyosati ma’muriy-tashkiliy choralar, jismoniy va dasturiy-
texnik vositalar yordamida amalga oshiriladi hamda himoya tizimi arxitektu-
rasini belgilab beradi. Har bir muayyan tashkilot uchun xavfsizlik siyosati 
maxsus ishlab chiqilishi hamda undagi axborot ustida ishlashning aniq texno-
logiyasi va qo‘llanayotgan dasturiy, texnik vositalarga bog‘liq bo‘lishi kerak. 
Xavfsizlik siyosati tizim obyektlariga murojaat qilish tartibini belgi-lab 
beruvchi kirishni boshqarish usuli bilan belgilanadi. Xavfsizlik siyosati-ning 
ikkita asosiy turi farqlanadi: saylanma va vakolatli. 
Saylanma xavfsizlik siyosati murojaatni boshqarishning tanlanadigan 
usuliga asoslanadi. Vakolatli xavfsizlik siyosati administrator tomonidan taqdim 
etiladigan ko‘plab ruxsat etilgan kirish munosabatlarini bildiradi. Odatda 
saylanma murojaat boshqaruvi xususiyatlarini tavsif etishda murojaat matrisasi 
asosidagi matematik modeldan foydalaniladi. 
Axborot xavfsizligini ta’minlash 
Kirish matrisasi bu shunday matrisaki, unda ustun tizim obyektiga, satresa 
uning subyektiga to’g’ri keladi. Matrisaning ustun va satr kesishgan joyida 
subyektning obyektga ruxsat etilgan murojaat qilish turi ko‘rsatiladi. Odatda 
obyektning subyektga «qo‘yishga murojaat», «yozishga murojaat», 
«ijroga murojaat» va h.k. kabi turlari qo‘llanadi. Kirish matrisasi kirishni 
boshqarish tizimlarini modellashtirishdagi eng sodda yondashuv hisoblanadi. 
Biroq u ancha murakkab modellar uchun asos vazifasini ham o‘taydi. 
Kompyuter tizimlari xavfsizligini ta’minlash choralari ularni amalga 
oshirish usullari bo’yicha quyidagi guruhlarga bo‘linadi: huquqiy (qonunchilik); 
axloqiytarbiyaviy; ma’muriy;jismoniy;texnikdasturiy. 
Sanab o‘tilgan AX xavfsizligi choralarini axborot himoyasi yo‘lida ketma-
ket qo‘yilgan to‘siq yoki chegaralar sifatida olib qarash mumkin. Himoya 
qilinayotgan axborotlarga yetib borish uchun, ketma-ket bir nechta himoya 
chegaralarini bosib o‘tish lozim bo’ladi. 
Axborotlarni himoyalashning texnik va dasturiy vositalari 
Zamonaviy axborot - kommunikasiyalar texnologiyalarining yutuklari 
himoya uslublarining bir kator zaruriy instrumental vositalarini yaratish imkonini 
berdi. 

Axborotlarni himoyalovchi instrumental vositalar deganda dasturlash, 
dasturiy - apparatli va apparatli vositalar tushuniladi. Ularning funksional 
tuldirilishi xavfsizlik xizmatlari oldiga kuyilgan axborotlarni himoyalash 
masalalarini yechishda samaralidir. Hozirgi kunda tarmoq xavfsizligini nazorat 
kilish texnik vositalarining juda keng spektri ishlab chikarilgan. 
Mustahkamlash uchun topshiriqlar 
1. Kompyuter tarmoqlarida axborotni himoyalash 
2. Tashkiliy himoyalash vositalari 
3. Qonuniy himoyalash vositalari 
4. Axborot xavfsizligini ta’minlash 
Uyga vazifa 
1. Axborot himoyasi 
2. Kompyuter tarmoqlarida axborotni himoyalash 
3. Axborot xavfsizligini ta’minlash Foydalanilgan adabiyotlar 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Axborot texnologiyasi. Axborotlarni kriptografik muxofazasi. Ma’lumotlarni 
shifrlash algoritmi” O‘zbekiston Davlat standarti. O‘zDSt 1105:2006 
2. .B.Boltayev, A.Azamatov, A.Asqarov, 
M.Sodiqov, 
G.Azamatova. 
Informatika va hisoblash texnikasi asoslari. Umumiy o‘rta 
ta’lim 
maktablarining 9- sinfi uchun darslik. Toshkent: “Cho‘lpon” nomidagi 
NMIU, 2015. – 160 b. 
3. N.Taylaqov, A.Axmedov, M.Pardayeva, A.Abdug'aniyev, U.Mirsanov O'rta 
ta'lim muassasalarining 11-sinflari va o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi 
muassasalari o'quvchilari uchun darslik. «Extremum-press» Toshkent – 2018. 
4. Кадиркулов Р.А., 
Рыскулбекова А. Информатика, 7 класс. 
https://www.opiq.kz/Kit/Details/61 

Download 7,03 Mb.