Qiymat o‘lchovi hisob ob’yektlarini yagona, bir xil ifodalashda qo‘llaniladi.
O‘zbekiston Respublikasida pul o‘lchovi vazifasini so‘m va uning qismi bo‘lgan
tiyin bajaradi. Qiymat o‘lchov birlik yordamida har xil bo‘lgan xo‘jalik mablag‘lar
va jarayonlarning umumlashtirilgan ko‘rsatkichlari, masalan,
korxonadagi har xil
materiallarning umumiy hajmi yoki undagi ishlab chiharilayotgan mahsulotga
qilingan barcha xarajatlarning umumiy summasi (uning ishlab chiqarish tannarxi)
hisoblab chiqiladi. Qiymat o‘lchov birligidan foydalanish qiymat qonunining
mavjudligi bilan belgilanadi, chunki unda xo‘jalik faoliyatining eng muhim
ko‘rsatkichlari faqat pul shaklida ifodalanishi mumkin. Qiymat o‘lchov birligi
yordamida korxona faoliyatini rejalashtirish (byudjetlash) hamda korxona va uning
tarkibiy qismi faoliyati natijalari ustidan nazorat amalga oshiriladi.
U korxona va
tashkilotlarning kredit va hisob-kitob aloqalarini ifodalovchi vosita bo‘lib
hisoblanadi. Binobarin, pul o‘lchov birligi xo‘jalik faoliyatining eng muhim
bo‘lgan miqdoriy va sifat ko‘rsatkichlari hisoblangan ishlab chiqarish hajmi,
foyda, rentabellik, likvidlik - korxonaning to‘lov qobiliyati va boshqa
ko‘rsatkichlarni hisoblab chiqish uchun zarurdir. Qiymat o‘lchov
birligi hisobda
ko‘pincha moddiy va mehnat o‘lchov birliklari bilan birgalikda qo‘llaniladi.
Masalan, moddiy qiymatliklarning puldagi ifodasi ularning naturadagi miqdorini
sotib olish narxiga ko‘paytirish asosida aniqlanadi. Yoki, masalan, ishbay
ishchining ish haqi shu ishchi tomonidan ishlab chiqariltan mahsulot sonini shu
mahsulot birligiga belgilangan narx (rassenka)ga ko‘paytirish yo‘li nbilan hisoblab
aniqlanadi. Buxgalteriya hisobi butun mamlakat bo‘yicha hamda har bir korxona,
tashkilot va muassasa bo‘yicha belgilangan ishlab chiqarish dasturining
bajarilishini aks ettiradi. Buxgalteriya hisobi natural va pul o‘lchov birliklari
o‘zaro bog‘langan holda qo‘llaniladi. Buxgalteriya
hisobi yordamida korxona va
tashkilotlarda amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyalari tartibga solinadi va xo‘jalik
yurituvchi sub’yektga amalga oshirligan xo‘jalik operatsiyalari ta’siridagi mulkni
o‘zgarish to‘g‘risidagi ma’lumot beriladi. Buxgalteriya hisobini boshqa hisob
turlaridan farqini aniqlashda unga qo‘yiladigan talablarga alohida e’tibor berish
lozimdir. Hisob ko‘rsatkichlari bilan reja ko‘rsatikichlari o‘rtasidagi o‘zaro
bog‘liqligi ta’minlash buxgalteriya hisobiga qo‘yilgan talablardan biridir. Chunki
buxgalteriya hisobiga belgilangan reja topshiriqlarni bajarishi ko‘rsatiladi va
nazorat
qilinadi.
Buxgalteriya
hisobi
ko‘rsatikichlari
bir-biri
bilan
taqqoslangandagina hisob davrida erishilgan yutuq va kamchiliklar aniqlanib,
kamchiliklarni bartaraf qilishchora - tadbirlari ishlab chiqiladi. Buxgalteriya
hisobida mulkning to‘liqligi, undan samarali foydalinish yo‘llari belgilanadi.
Buxgalteriya hisobi aniq va tushunarli bo‘lish kerak. O‘zbekiston Respublikasi
“Buxgaltiya hisobi to‘g‘risida”gi Qonunning 2-moddasi1da buxglateriya
hisobining maqsadi va vazifasi to‘liq ko‘rsatilgan. Buxgalteriya hisobining
maqsadi foydalanuvchilarni o‘z vaqtida to‘liq hamda aniq moliyaviy va boshqa
buxgalteriya axboroti bilan ta’minlashdir. Demak, buxgalteriya hisobi
ma’lumotlarni to‘g‘ri ko‘rsatilishi qonun bilan muhofaza qilingandir.Buxgalteriya
hisobi ko‘rsatkichlarni ravshan va ommabopligi
hisob malumotlaridan faqat
buxgalteriya xodimlari yoki mulk egasiga tushinarli bo‘libgina emas, balki
hammaga tushunarli bo‘lishi, uni ommabop bo‘lishiga alohida e’tibor berish talab
qilinadi, Buxgalteriya malumotlarini tushunarli, ommabop bo‘lishida hisob
ishlarini bajaruvchilardan alohida ish madaniyatini oshirish, yuqori malakali
xodimlarni topish kabi ishlarni bajarish talab qilinadi.
