O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan

126 
va fazalar farqi 
δ= -
 
quydagicha tasvirlanishi mumkin. 
E(t) =
• sin(ωt-φ) 
fazalar farqi quydagi formula bilan aniqlanadi
δ= *2d*cos(θ) 
λ-foydalanilgan lazer nurining to'lqin uzunligi (1) ga koraA=A1=A2
uchun intensivliklar I=
=L 
 
(3) ga ega bo'lamiz. 
shu fazada δ-2π ga karali bo'lsa maksimumlik sharti roy beradi. 
Bundan; 
2*d*cosθ=m*λ; m=1,2,3,.... (4) 
O'lchash na'munasi 
Tajribada ko'zguning ko'chishi 43,157 mk m N=135 ta aylana o'zgarishi 
hisobga olinadi. 
λ= =
λ=639 nm ga teng bo'ldi. 
 
9-LABORATORIYA ISHI. HAVONING SINDIRISH KORSATKICHINI MAX-
ZENDER INTERFEROMETRI BILAN O’LCHASH
Tajribaning maqsadi:
Max-Zender Interferometrini yigish Nur yo’liga oldin joylashtirilgan 
kamerani evakuasiya qilinganda, interferension manzaraning o’zgarishini kuzatish Havoning 
sindirish ko’rsatkichini aniqlas
Umumiy ma’lumotlar 
Interferometriya nihoyatda aniq va sezgir o’lchash metodi hisoblanadi, masalan 
uzunlikning o’zgarishini, zichlik darajasini, sindirish ko’rsatgichlarini va to’lqin 

127 
uzunligini 
o’lchashda. 
Max-Zender 
interferometri Maykelson interferometri kabi 
ikki nurli interferometrlar oilasiga mansub. 
Uning ishlashi quyidagicha:Talabga javob 
beradigan manbadan kelayotgan kogerent 
yorug’lik nuri optik komponentda ikki qismga 
ajraladi. Nurning bu qismlari turli yo’llardan harakatlanadi, ko’zgular yordamida 
og’ib, boshqa optik komponentga yo’naladi va ular bu yerda ustma-ust tushib 
bir-biri bilan birikadi. Natijada interferension manzara yuzaga keladi. Agar bu 
nurlardan birining yo’li uzunligi, ya’ni sindirish ko’rsatgichi va geometrik yo’l 
natijasida o’zgarsa, o’zgarmagan nurga nisbatan bu faza siljishiga olib keladi. 
Bu esa o’z navbatida interferension manzaraning o’zgarishiga olib kelib, u 
orqali optik yo’lning o’zgarishi haqida xulosa qilish imkoni bo’ladi. Maykelson 
interferometridan farqli, yorug’lik nurlari ajralgandan keyin bir-birida 
akslanmaydi, aslida, to ular qayta birikguncha alohida yo’llarda harakatlanadi. 
Shaffof materiallarda o’lchash, masalan sindirish ko’rsatgichining o’zgarishini, 
natijasi orqali tushunish soddaroq va shu bilan birga yaxshiroq o’rgatish 
mashqlarini 
bajarish mumkin. Ammo, geometrik yo’l uzunligidagi 
o’zgarishlarni aniqlashning imkoni bo’lmaydi. Havoning sindirish 
ko’rsatgichini aniqlash uchun, interferometrdagi nurlarning bin yo’liga 
transportabel kamera joylashtiriladi. Tajriba vaqtida bu kameradan havo so’rib 
olinib, nurning optik uzunlik yo’li o’zgartiriladi. Unda biz bosim o’zgarishiga 
mos interferension manzaraning o’zgarishi orqali havoning sindirish 
ko’rsatgichini aniqlashimiz mumkin. Bunday o’lchashni Maykelson 
interferometri bilan ham amalga oshirish mumkin; biroq bu holda nur kamera 
orqali ikki marta o’tishini e’tiborga olishimiz kerak bo’ladi. 
Asboblar va ashyolar 

128 
1 lazer optikasining tayanch plitasi ........ 473 40 
1 He-Ne lazer, chiziqli qutblangan ...... 471 840 
1 
lazer asosi ....................................
473 41 
6 optik asos ....................................
473 42 
2 
nur bo'lgichlar ................................... 473 432 
2 nur bo'lgichlar uchun tutqich ............. 473 43 
2 sozlanadigan yassi ko'zgu . . . . 
473 46 
1 sferik linza, f = 2.7 mm ...............
473 47 
1 trassportabel kamera ......................... 473 485 
1 yarim shaffof ekran ......................... 441 53 
1 qo'l bilan yurgiziladigan 
vakuum va dam beradigan .nasos. . . 
375 58 
1 kichik taglik asos, V-simon ...........
300 021 
1 
universal qisqich S .......................... 666 555 
1 
o'rindiq asos .................................... 300 11 

Download 3,61 Mb.