7-jadval
Prognozlashtirish modellari
№
|
Analitik shakli
|
Funksiya
|
1
|
y= b0+b1ˣt
|
Chiziqli
|
2
|
y =b0+b1ln(t)
|
Logarifmik
|
3
|
y = b0+ b1/t
|
Teskari
|
4
|
y =b0+ b1t +b2t2
|
Kvadratik
|
5
|
y =b0+ b1t +b2t2+b3t3
|
Kubli
|
6
|
y =b0ˣ b1t
|
Tarkibli
|
7
|
y =b0ˣtb1
|
Darajali
|
8
|
y =e(b0+ b1/t)
|
S-funksiya
|
9
|
y =e(b0+ b1ˣt)
|
Rosta
|
10
|
y =b0ˣeb1ˣt
|
Eksponensial
|
Aniqlangan model ahamiyatliligining tahlili “nolga teng gipoteza”ni tekshirish orqali amalga oshiriladi. “Nolga teng gipoteza”ni tekshirish dispersion tahlil yordamida amalga oshiriladi hamda “nolga teng gipoteza” ga teng.
N0:Dfakt=Dqoldga qarshi alternativ gipoteza N1:Dfakt>Dqold tarzida ifodalanadi. Ushbu gipotezalarni tekshirish uchun F-Fisher mezonidan foydalaniladi.
Fisher mezonining haqiqiy qiymati (Fhaqiqiy) mezonning kritik (Fjadv(α; k; n-k- 1)) qiymati bilan taqqoslanadi. Agar Fhaqiqiy> F jadval bo’lsa, u holda aniqlangan model ahamiyatli hisoblanadi. Keltirilgan dinamik qatorlarning tahlili orqali ishlab chiqilgan modelda F-Fisher mezonining haqiqiy qiymati uning erkinlik darajalari soni surat bo’yicha 1=1 va maxraj bo’yicha 2=6ga teng bo’lgan jadval qiymatidan (mohiyatlik darajasi p=0,95da), ya’ni F jadval = 5,99dan katta bo’lsa aniqlangan model ahamiyatli bo’ladi.
Samarqand viloyatida sanoat korxonalari ichida “Quva don mahsulotlari” AJ rivojlantirishning asosiy ko’rsatkichlari sifatida: korxonada balans foyda, korxonada mehnat unumdorligi ko’rsatkichi va mahsulot hajmi (mln. so’m) kabi ko’rsatkichlar tanlab olindi.
SPSS 19 dasturiy paket imkoniyatlaridan foydalanib, “Quva don mahsulotlari” AJni rivojlantirishning asosiy ko’rsatkichlarini prognozlashning analitik tenglamalarini ishlab chiqdik.
8-jadval
“Quva don mahsulotlari” AJning balans foyda ko’rsatkichini iqtisodiy-statistik prognozlash funksiyalari
№
|
Funksiyalar__R-_kvadrat__Fisher_koeffisiyenti'>Funksiyalar
|
R-
kvadrat
|
Fisher koeffisiyenti
|
1
|
y= 1104,155+127,453ˣt
|
0,996
|
690,526
|
2
|
y =1175,280+341,949ln(t)
|
0,896
|
34,369
|
3
|
y = 1812,086-641,250/t
|
0,704
|
9,534
|
4
|
y =1144,399+ 97,271t +4,312t2
|
0,994
|
263,204
|
5
|
y =1269,841 - 60,528t +56,579t2-4,978t3
|
0,995
|
506,855
|
6
|
y =1149,362ˣ 1,086t
|
0,994
|
639,353
|
7
|
y =1199,849ˣt0,225
|
0,921
|
46,408
|
8
|
y =e(7,510- 0,426/t)
|
0,742
|
11,531
|
9
|
y =e(7,047+ 0,083ˣt)
|
0,994
|
639,353
|
Balans foyda ko’rsatkichi qiymatini prognozlash uchun F Fisher mezonning haqiqiy qiymati Fhaqiqiy >5,99 bo’lgan barcha funksiyalardan eng kattasi Fhaq = 690,526 bo’lib (690,526>5,99), unga birinchi funksiya y= 1104,155+127,453ˣt mos kelib, bashorat qilish uchun ahamiyatli hisoblandi.
9-jadval
“Quva don mahsulotlari” AJda mehnat unumdorligi ko’rsatkichi iqtisodiy-statistik prognozlash funksiyalari
№
|
Funksiyalar
|
R-kvadrat
|
Fisher koeffisiyenti
|
1
|
y = 62,943+7,449t
|
0,996
|
453,988
|
2
|
y = 66,416+20,608ln(t)
|
0,950
|
75,262
|
3
|
y =105,313-39,917/t
|
0,797
|
15,671
|
4
|
y =59,659+9,911t - 0,352t2
|
0,994
|
230,388
|
5
|
y =66,644-1,125t +2,558t2 -0,277t3
|
0,995
|
375,780
|
6
|
y =65,338 ˣ 1,089t
|
0,981
|
206,847
|
7
|
y = 67,735ˣt0,239
|
0,970
|
127,314
|
8
|
y = e(4,670-0,471/t)
|
0,837
|
20,606
|
9
|
y = e(4,180+0,085t)
|
0,981
|
206,847
|
Mehnat unumdorligini bashorat qilish va ushbu jadvaldan prognoz uchun F Fisher mezonning haqiqiy qiymati Fhaqiqiy>5,99 bo’lgan barcha funksiyalardan eng kattasi Fhaq=453,988 bo’lib (453,988>5,99), unga birinchi funksiya y = 62,943+7,449t mos kelib bashorat qilish uchun ahamiyatli hisoblandi.
10-jadval
“Quva don mahsulotlari” AJda mahsulot hajmi ko’rsatkichi iqtisodiy-statistik prognozlash funksiyalari
№
|
Funksiyalar
|
R-kvadrat
|
Fisher koeffisiyenti
|
1
|
y = 54739,214+4314,726t
|
0,997
|
1435,188
|
2
|
y = 56884,000+11816,014ln(t)
|
0,938
|
60,778
|
3
|
y =79120,343-22725,522/t
|
0,776
|
13,867
|
4
|
y =54310,018+4636,623t - 45,985t2
|
0,997
|
589,587
|
5
|
y =56040,053-2460,349t +674,863t2 -68,652t3
|
0,998
|
415,253
|
6
|
y =55850,755 ˣ 1,064t
|
0,994
|
715,762
|
7
|
y = 57485,589ˣt0,172
|
0,957
|
88,409
|
8
|
y = e(11,285-0,335/t)
|
0,809
|
16,980
|
9
|
y = e(10,930+0,062t)
|
0,994
|
715,762
|
Mahsulot hajmini bashorat qilish va ushbu jadvaldan prognoz uchun F Fisher mezonning haqiqiy qiymati Fhaqiqiy>5,99 bo’lgan barcha funksiyalardan eng kattasi Fhaq=1435,188 bo’lib (1435,188>5,99), unga birinchi funksiya y = 54739,214+4314,726t mos kelib bashorat qilish uchun ahamiyatli hisoblandi.
Natijada 2018-2021 “Quva don mahsulotlari” AJ rivojlantirish ko’rsatkichlarining prognoz ko’rsatkichlari hamda ularni hisoblash uchun eng qulay funksiyalar ro’yxati keltirildi (4-jadval).
11-jadval
“Quva don mahsulotlari” AJ rivojlantirish ko’rsatkichlarining prognoz ko’rsatkichlari
|
|
Ko’rsatkich nomi
|
Prognoz uchun eng
|
Fhaqiqiy
|
Yillar
|
|
|
|
qulay funksiyalar
|
|
2024
|
2025
|
| |
1
|
“Quva don mahsulotlari” AJning balans foyda ko’rsatkichini iqtisodiy- statistik prognozlash
funksiyalari, birlik
|
y=1104,155+ 127,453t
|
690,526
|
1996,3
|
2123,8
|
| |
2
|
“Quva don mahsulotlari” AJda mehnat unumdorligi ko’rsatkichi iqtisodiy-statistik
prognozlash funksiyalari, birlik
|
y = 62,943+7,449t
|
453,988
|
115,1
|
122,5
|
| |
3
|
“Quva don mahsulotlari”
AJda mahsulot hajmi ko’rsatkichi iqtisodiy-statistik
prognozlash funksiyalari, birlik
|
y =54739,214+ 4314,726t
|
1435,188
|
84942,3
|
89257,0
|
|
“Quva don mahsulotlari” AJ rivojlantirish ko’rsatkichlarining prognoz ko’rsatkichlarining o’rta muddatli prognoz ko’rsatkichlari statistik modellar asosida ekstrapolyasiya usulidan foydalangan holda taqdim qilindi. Unga ko’ra, korxona balans foydasi, mehnat unumdorligi va mahsulot hajmi 2021-2024 - yillardagi o’sish dinamikasi va 2024-2025 yillardagi prognoz paratmetrlarini keltirmoqdamiz (1,2,3- rasmlarga qarang).
“Quva don mahsulotlari” AJning balans foydasining 2021-2023 yillardagi o’sish dinamikasi va 2024-2025 yilladagi prognoz parametralari
Rasmdan ko’rinib turibdiki, keyingi yillarda balans foyda hajmi o’siy ko’rsatkichiga ega hisoblanaji.
“Quva don mahsulotlari” AJda mehnat unumdorligining 2021-2023-yillardagi o’sish dinamikasi va 2023-2025 yilladagi prognoz parametralari
Ko’rinib turibdiki, korxonada mehnat unumdorligi ham 2020-2021 yillarda o’sish ko’rsatkichiga ega.
“Quva don mahsulotlari” AJda mahsulot hajmining 2021-2023 - yillardagi o’sish dinamikasi va 2022-2024 yilladagi prognoz parametralari
Rasm ma’lumotlaridan ma’lumki, korxonada 2022-2024 yillarda mahsulot hajmining qiymati o’sish ko’rsatkichiga ega. Kelgusi yillarda korxonaning marketing strategiyasiga binoat o’z ish faoliyatini tashkil etsa, korxonaning sof foydasi hajmi ham oshib boravervdi. Zero, strategiya orqali rivojlanib borish har qanday korxonauchun juda muhim omil hisoblanadi.
XULOSA
" Quva don maxsulotlari” AJda amaliyot o'tash davomida biz quyidagilar bilan tanishdik:
- Korxonaning umumiy ko’rinishi binolar joylashuvi bilan tanishdik;
- Korxonaning ishlab chiqarish texnikasi va texnalogiyalarini o’rgandik;
- "Quva don maxsulotlari” AJ moliyaviy-iqtisodiy holatini o’rgandik;
- ishlab chiqarish va moliya rejalashtirish bo’limi faoliyatini o’rgandik;
- Korxonani asosiy bo’limlari va ularni vazifalari haqida bilib oldik;
- Korxonaning yordamchi bo’limlari faoliyati haqida ma’lumotga ega bo’ldik;
- " Quva don maxsulotlari” AJ xo'jalik faoliyatini olib borish bo'yicha me'yoriy-huquqiy bazani, uslubiy materiallarni va ko'rsatma hujjatlarni o'rgandik;
Belgilangan vazifalarga muvofiq "Toshloq paxta tozalash” OAJ faoliyati bo'yicha tahliliy xulosalar chiqarildi.
" Quva don maxsulotlari” AJ da amalyot olib borish jarayonida biz nazariy bilimlarimizni amalyot bilan to’g’ridan-to’g’ri bog’ladik va korxonaning barcha bo’limlari bilan yaqindan tanishdik, hamda rasmiy hujjatlar bilan ishlash bo’yicha boshlang’ich ko’nikmalarni egalladik.
Amaliyot yana shuni ko'rsatadiki, korxonada uskunalarni ta'mirlash va texnik xizmat ko'rsatish xarajatlari doimiy ravishda oshib boradi. Ushbu holatlar moliya va rejalashtirish bo’limiga yuqoridagi kabi holatlar uchun oldindan aniq xisob-kitoblar amalga oshirish vazifasini qo’yishini bilib oldik.
Foydalanilgan adabiyotlar va Internet saytlari ro’yxati
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.- T.: «O’zbekiston», 1992 yil.
2. O’zbekiston Respublikasining «Korxonalar to’g’risida» gi Qonuni. T.,
«Adolat», 2000.
3. O’zbekiston Respublikasining Mexnat Kodeksi T., «Adolat», 2000
4. Karimov I.A. «Jaxon moliyaviy - iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari». – T.: «O’zbekiston», 2009 yil.
5. Karimov I.A. «Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va yangilashni izchil davom ettirish – davr talabi», «Xalq so’zi», 2009 yil 14 fevral.
6. Karimov I.A. Yuksak mahnaviyat-engilmas kuchdir. T., «O’zbekiston», 2008 yil.
7. Karimov I.A. «Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va faravonligini yanada yuksaltirishdir». – Toshkent: «O’zbekiston», 2010. – 80 b.
8. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning mamlakatimizni 2015 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustivor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Maxkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so’zi, 2016 yil 16 yanvar №11.
8. Abdurahmonov Q.X. «Mehnat iqtisodiyoti (nazariya va amaliyot)»
Darslik. – T.: «Mehnat» 2004.
9. Abduraxmonov Q.X., Mamarasulov F.U. Mehnat iqtisodiyoti (o’quv-uslubiy materiallar). -T.: 1996.
10. Abduraxmonov Q.X., Murtazaev B.CH. Mehnat bozori: nazariy va amaliy muammolar. O’quv qo’llanma. -T.: TDIU, 1999.
11. Abdurahmonov Q.X. va boshqalar. Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi (darslik) T.; “O‘qituvchi”, 2001.
12. Bekmurodov A.SH., G‘afurov U.V. O‘zbekistonda iqtisodiyotni liberallashtirish va modernizatsiyalash: natijalar va ustuvor yo‘nalishlar. O‘quv qo‘llanma. T.: TDIU, 2007.
13. Ortiqov. A “Sanoat iqtisodiyoti” (darslik). – T.:TDIU. 2011 yil.
14. Pardaev M.Yo., Abdukarimov I.T. “Iqtisodiy tahlil” T.: “Mehnat” 2004.
15. Pardaev M.K., SHoalimov A.X. «Boshqaruv tahlili» o’quv qo’llanma, T.: “Iqtisodiyot va huquq dunyosi” nashriyoti 2005.
16. Maxmudov.E. “Korxona iqtisodiyoti” (o’quv qo’llanma) – T.: TDIU.2004
17. Nosirov P., Abdullaeva SH., «Marketing – bozor iqtisodiyoti asosi» T., «O’zbekiston», 1998 yil.
18. Personalni boshqarish. O’quv qo’llanma. K. Abduraxmonov, A. Sotvoldiev va boshqalar- T.: «SHark», 1998
19. Sotvoldiev A.A., To’xtaboev A.T., Teshaboeva Z.T., «Jarayonlar menejmenti», - T.: «Fan va texnologiya», 2005
20. SHarifxujaev M., Abdullaev Yo., Menejment. Darslik.- T.: «Mexnat», 2001
21. “Quva don maxsulotlari” AJning yillik xisobotlari.
22. www.edu.uz.
23. www.edu.ru
24. www.cer.uz
25. www.uz
26. www.ilm.uz
27. www.uza.uz
|
