Бошқарув
қарорларига
қўйиладиган
талаблар:
Қарорга таъсир этувчи омиллар
Бошқариладиган
омиллар - қарор қабул
қилувчи субъект
назоратида бўлиб,
уларнинг қийматлари
муаммо ечими
жараёнида
аниқланиши мумкин. •
масалан: муассаса
ўқув хоналари,
ходимлар сони,
индикаторлар сони
ва б.
Қарор омиллари (параметрлари) - муаммоли вазият ва унинг
мумкин бўлган ечимлари баҳоланадиган кўрсаткичлардир
Бошқарилмайдиган
омиллар - субъект
қарорига боғлиқ
бўлмайди, яъни субъект
бу омиллар қийматини
ўзгартира олмайди,
фақат уларнинг
таъсирини эътиборга
олиши зарур. • масалан:
масофа, қўшимча
топшириқ,
саломатлик,
рақобатчи муассасалар
ва б.
Company Logo
www.themegallery.com
LOGO
Муайян объектга нисбатан - ташқи
ва ички қарорларга бўлинади.
Ташқи қарорлар -
булар юқори
ташкилотлар ѐки
идоралар томонидан
қабул қилинадиган
қарорлар.
Ички қарорлар - бу
тизим ичида қабул
қилинадиган
қарорлардир
LOGO
Қарор қабул қилувчи шахснинг омиллар
қиймати ҳақида огоҳлигига қараб
1
2
3
Аниқ омиллар
(детерминистик)
-
аниқ
қийматлари
маълум бўлган
омиллар
Тасодифий
омиллар
(стохастик) - аниқ
қийматлари
номаълум, лекин
қабул қила
оладиган
қийматлари ва
уларнинг эҳтимоли
маълум омиллар
Ноаниқ омиллар
-
аниқ қиймати
ҳам, қабул
қилиши мумкин
бўлган
қийматлари ҳам
номаълум
омиллар
Омиллар
Аниқ
Тасодифий
Ноаниқ
Ички
Ўқув
юкламалари
ҳажми;
ходимлар,
битирувчилар
сони
Қониқарсиз
баҳолилар
фоизи
Бетоблик, турли
бахтсиз ҳодисалар
Ташқи
Аттестация,
аккредитация
Битирувчилар-
ниинг ўқишга ва
ишга
жойлашуви
Табиий
офатлар
Масалан:
Аниқ шароитда қабул
қилинган қарорлар
Раҳбар танлаб олинган қарорлар
вариантларининг натижасини
аниқ билади
Таваккалчилик
шароитидаги қарорлар
Натижаси ноаниқ бўлган
қарорлардир
Ноаниқ шароитида қабул
қилинган қарорлар
Потенциал натижалар эҳтимолини
аниқлаш мумкин бўлмаганда
юзага келади
Company Logo
www.themegallery.com
Бошқарув қарорлари таъсир кўрсатиш даври билан -
стратегик ва тактик турларга бўлинади.
Стратегик қарорлар долзарб олий
муаммолари ҳал этишда мақсадли
дастурларни
ишлаб
чиқишда
ишлатилади.
Улар
узоқ
вақтга,
одатда бир неча йилга ҳисобланади
ва
стратегик
масалаларни
ҳал
этишга
қўлланилади.
Бозор
иқтисодиётига ўтиш шароитида бу
қарорлар
корхонанинг
фаолиятидаги янгича ёндашувлар,
кескин
бурилишларни
силлиқ
ўтишини таъминлайди.
Стратегик
қарорлар
корхона,
ҳудуд, соҳа даражасида қарорлар
жамиятдаги
янги
манбаалар
ҳисобига
бутун
иқтисодий
ва
ижтимоий
муаммоларни
ечишга
ѐрдам беради.
Тактик ёки оператив қарорлар бу
моҳияти бѝйича хўжалик бошқарув
қарорларидир.
Улар
бошқариладиган объектни узлуксиз
ишлаш
жараёнини
қѝллаб-
қувватлаши учун жорий шахсий
муаммолар буйича қабул қилинади.
Яъни, унинг мураккаб механизмини
структура
ва
ўзаро
алоқаларни
ўзгартирмасдан ушлаб туришдир.
Бу
қарорларни
раҳбар
махсус
тайѐргарликсиз етарлича тез қабул
қилади.
Бундай
қарорларга
ходимларни
ишга олиш ва бўшатиш, уларнинг
иш хақларини ўзгариши, корхонани
қишги
мавсумга
тайёрлаш
ҳақидаги ва шу каби ҳужжатларни
киритиш мумкин.
LOGO
Муҳимлиги бўйича - бир лаҳзалик ва
кечиктирилган қарорларга бўлинади
Бир лаҳзали - бу тезда
бажариладиган
қарорлардир,
раҳбарларда вазиятни
чуқур ўйлаб кўришга,
фикрлашга вақт
етишмаганда қабул
қилинадиган
қарорлардир.
Кечиктирилган
– бу ўз вақтида
қабул қабул
қилинмаган
қарорлардир.
LOGO
Таъсир соҳаси бўйича – умумий ва маълум
гуруҳга йўналтирилган қарорларга бўлинади.
Умумий қарорлар – барча жамоага таъсир кўрсатади.
Маълум гуруҳга йўналтирилган қарорлар – битта
гуруҳ, битта участка, битта бригадага нисбатан қабул
қилинади.
LOGO
Қабул қилиш усулига қараб шахсий,
бошқарувчи ва мажмуавий қарорларга
бўлинади.
Шахсий - бу ишчининг меҳнат фаолияти тўғрисидаги
қарорлардир.
Бошқарувчи – бу фақат фирма раҳбари томонидан
қабул қилинадиган қарорлардир.
Мажмуавий – бу жамоа тавсифига эга қарорлардир. Бу
ерда муаммони ечиш учун турли соҳа мутахассислари
жалб қилинади.
LOGO
Қарорлар қабул қилишдаги ёндашувлар
Интуитив ёндашув
Бирор бир таҳлил ўтказмай, ички бир туртки
асосида қарор қабул қилиш (кам ўрганилган)
Мантиқий ёндашув
Тажриба ва содда мантиққа асосланиб қарор
қабул қилиш (кўп вақт талаб этмайди, аммо
консерватив усул ҳисобланади)
Рационал ёндашув
Чуқур ва ҳар томонлама аналитик таҳлилга
асосланган қарор қабул қилиш (энг қиммат усул
бўлса ҳам - энг сифатли қарорлар)
Асосий тушунча ва таърифлар
МУАММО
ҚАРОР
ҚАБУЛ
ҚИЛУВЧИ
ШАХС(ЛАР)
ҚАРОР
САМАРАДОРЛИК
МЕЗОНИ
Ҳал
қилиниши
лозим
бўлган
мураккаб
назарий
масала ёки
амалий
вазият
Мақбул
вариант
танловини
амалга
оширувчи ва ўз
қарорлари учун
жавобгарликни
олувчи
шахс(лар)
Мақбул
вариант
танловини
амалга
ошириш
Ечимнинг
сифати
аниқлана-
диган
кўрсаткич
Ҳусусият
Бошқарув қарори
Мақсадга эришиш аҳамиятига кўра Стратегик, тактик, оператив
Вақт давомийлигига кўра
Қисқа муддатли, ўрта муддатли ва узоқ
муддатли
Натижавийликка кўра
Ўзгармас (эҳтимолдан истисно) ва эҳтимолий
Бажарилиши шартлийлигига кўра
Директив, маслаҳат ва йўналтирувчи
Функционал мақсадига қўра
Ташкиллаштирувчи,
мувофиқлаштирувчи,
фаоллаштирувчи
Қамров кенглигига кўра
Умумий, махсус
Мазмуни ва қўлланиш доирасига
кўра
Ишлаб чиқариш, молиявий, кадрлар бўйича,
техник, иқтисодий, ижтимоий
Қабул қилиниш усулига кўра
Якка, коллектив, консультатив, биргаликдаги
Режалаштиришга кўра
Режалаштирилган, режалаштирилмаган
Ишлаб чиқариш усулига кўра
Интуитив, таҳлилий,
мослаштирилувчи (адаптацион)
Бошқарув қарорлари классификацияси
Уйга вазифа: жадвалда келтирилган бошқарув
қарорларини мустақил ўрганиш
Қарор тайёрлаш, қабул қилиш ва ижро
жараёни
Қарор қабул қилиш
Қарорнинг ижроси
• Мезон асосида
ечимларни
баҳолаш
• Энг мақбул
ечимни танлаш
• Қарор қабул
қилиш
• Қарор ижроси
муддатлари,
босқичлари ва
ижрочиларини
аниқлаш
• Қарор ижросини
ташкил этиш
• Қарор ижроси
• Қарор назорати
Қарор тайерлаш
• Муаммоли
вазиятни аниқлаш
ва таҳлил этиш
• Мақсадни аниқлаш
• Барча
альтернативалар
(
ечимларни)
аниқлаш
• Баҳолаш мезонини
аниқлаш
Бошқарув қарорлари қабул қилиш циклик жараёни
Бошқарув амалиётида қарорларни қабул
қилиш ва улар билан ишлашнинг усуллари
тизимли-иқтисодий ва ижтимоий таҳлил, статистик жавоблар ва
баҳолар усули;
вариантли қаторларнинг, яъни режа - ишлаб чиқариш каби
моделларни таҳлили, ривожланиш тенденцияларини ва ишлаб
чиқаришнинг мавсумий характерини аниқлаш усули;
тажриба жавобларининг статистик таҳлилини ўз ичига олган,
тажрибавий моделлаштириш усули, ечилаётган муаммоларни,
жараёнларни моделлаштириш усули (ЭҲМ ва иқтисодий-математик
методлар орқали бажарилса, хўжалик юритувчи субъектнинг
фаолиятидаги камчилик ва ютуқларни оптимал равишда кузатиш
мумкин);
математик дастурлаш усули;
мақсадларни баҳолаш ва кутилаётган хавф назарияси усули (бу усул
ўқитиш ва мотивация назариясини ҳисобга олиб табиатни ўлчаш ва
башорат қилиш учун ишлатилади);
моделлаштириш ва тадбиркорликка оид ўйинлар усули (бу усул ЭҲМ
ишлатилишини тақозо этади).
www.thmemgallery.com
Company Logo
МОДЕЛЛАШТИРИШ
www.thmemgallery.com
Company Logo
www.thmemgallery.com
Company Logo
МАТЕМАТИК МОДЕЛЬ
www.thmemgallery.com
Company Logo
www.thmemgallery.com
Company Logo
Эътиборингиз
учун раҳмат!
BOSHQARUV
USULLARI
—
bu
xodimlarga va umuman ishlab chiqarish
jamoalariga
ta’sir
ko‘rsatish
usullari
bo‘lib, bu usullar qo‘yilgan maqsadlarga
erishish jarayonida mazkur xodimlar va
jamoalarning faoliyatini
uyg‘unlashtirishni
nazarda tutadi.
Bo
shqa
ruv
usulla
ri
Boshqaruvning tashkiliy
ma`muriy usuli
Boshqaruvning iqtisodiy
usuli
Boshqaruvning sotsial-ruhiy
usuli
Boshqaruvning tashkiliy ma`muriy usuli:
Boshqaruv apparatining muayyan tuzilmasini shakllantiradi
Har bir boshqaruv bo‘g‘inining funksiyalarini
belgilaydi
Kadrlarni to‘g‘ri tanlaydi
Buyruqlar, farmoishlar va yo‘riqnomalar yaratadi
hamda ularning bajarilishini nazorat qiladi
Topshiriq va qat’iy ko‘rsatmalarni bajarmayotgan bo‘linma
va shaxslarga nisbatan majburiy choralarni qo‘llaydi
Tashkiliy-ma’muriy
usullar
yuqori
organlar
| 