• Organik reaksiyalarni ularning natijasiga qarab ajratish
  • Organik reaksiyalarni reaksiyaga kirishayotgan zarrachalar xarakteriga qarab ajratish
    		•

    ORGANIK REAKSIYALARNING TURLARI




    Download 0,88 Mb.
    bet3/10
    Sana22.12.2023
    Hajmi0,88 Mb.
    #126751
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
    Bog'liq
    KURS ISHI

    ORGANIK REAKSIYALARNING TURLARI


    Organik reaksiyalarni ularning belgilariga qarab uch xil usulda turlarga ajratish mumkin:

    1. Reaksiya natijasiga qarab ajratish.

    2. Reaksiyaga kirishayotgan zarrachalar xarakteriga qarab ajratish.

    3. Reaksiya tezligini belgilovchi bosqichda ishtirok etadigan molekulalar soniga qarab ajratish.

    Endi har bir ajratish usulidagi reaksiya turlarini ko‘rib chiqamiz.

    1. Organik reaksiyalarni ularning natijasiga qarab ajratish


    Reaksiya natijasiga qarab organik reaksiyalar uch xil bo‘ladi:

    1. Birikish reaksiyalari

    2. Tortib olinish reaksiyalari

    3. Almashinish reaksiyalari

    Qayta guruhlanish yoki izomerlanish reaksiyalari almashinish reaksiyalariga kiradi. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari ham alma- shinish, ham birikish, ham tortib olinish reaksiyalari bo‘lishi mumkin.
    Birikish reaksiyalariga misollar:

    1. CH2 CH2 + H2 CH3 CH3




    1. CH2 CH2 + Br2 CH2Br CH2Br




    1. CH2 CH2 + HOH CH3 CH2OH

    2. CH2 CH2 + HBr CH3 CH2Br

    3. CH2 CH2 + HOSO2OH CH3 CH2OSO2OH




    1. CH3 C O +

    H
    HCN
    CH3 CH CN OH

    1. CH CH + HCN CH2 CH CN

    va h.k.

    Tortib olinish reaksiyalariga misollar:




    1. o
      CH3 CH2 OH

    H2SO4, to


    CH2 CH2 + H2O


    1. CH3

    CH2
    OSO2OH
    t CH2
    CH2
    + H2SO4


    1. CH2Br CH2Br

    Zn, to


    CH2 CH2 + ZnBr2


    1. CH3

    CH3
    t CH2
    CH2
    + H2



    o
    va h.k.

    Almashinish reaksiyalariga misollar:

    1. CH4

    + Cl2 hv CH3Cl + HCl


    1. CH3OH

    + HJ CH3J + H2O




    +

    J


    NO2

    5) + HNO3
    + H2O


    ONa
    6) +


    C2H5J
    OC2H5
    + NaJ


    Organik reaksiyalarni reaksiyaga kirishayotgan zarrachalar xarakteriga qarab ajratish


    Organik reaksiyalar vaqtida molekula butunligicha yoki zarra- chalarga bo‘lingan holda reaksiyaga kirishishi mumkin. Kimyoviy reak- siya vaqtida molekula tarkibidagi eski bog‘ning uzilishi va yangi bog‘ning hosil bo‘lishi kuzatiladi. Agar kimyoviy bog‘ simmetrik tarzda uzilsa, ya’ni gomoliz yoki bog‘ning gomolitik uzilishi sodir bo‘lsa erkin radikallar hosil bo‘ladi:
    erkin radikallar
    Agar bog‘ nosimmetrik tarzda uzilsa, ya’ni geteroliz sodir bo‘lsa ionlar hosil bo‘ladi:


    ionlar
    Shu nuqtai nazardan organik reaksiyalar uch xil bo‘ladi:

      1. Molekulyar reaksiyalar.

      2. Ion (elektrofil yoki nukleofil) reaksiyalar.

      3. Gomolitik (radikal) reaksiyalar.

    Molekulyar reaksiyalarda eski bog‘ning uzilishi va yangi bog‘ning hosil bo‘lishi ma’lum darajadagi kam yoki ko‘p qutblangan holatlar ishtirokida sodir bo‘ladi. Shuning uchun bu reaksiyalar bilan radikal va ion reaksiyalar o‘rtasiga keskin chegara qo‘yib bo‘lmaydi.
    Reaksiyada ishtirok etayotgan moddalardan biri “reaksiyaga kiri- shayotgan molekula” yoki “substrat” deb ataladi. Ikkinchisi esa “reagent” deb ataladi va uning elektron xarakteri qanday reaksiya sodir bo‘layotganligini belgilaydi. Masalan, manfiy zaryadli (qisman yoki to‘liq manfiy zaryadli) yoki erkin elektron juftga ega bo‘lgan reagent birinchi navbatda elektronga taqchil “substrat” bilan reaksiyaga kiri- shadi. Bunday reagent “nukleofil reagent” deb, uning hujumi bilan boradigan reaksiya esa “nukleofil reaksiya” deb ataladi. Masalan:
    Elektronga taqchil reagent elektronga boy substrat bilan reaksiyaga kirishishga moyil bo‘ladi. Bunday reagent “elektrofil reagent” deb,
    uning hujumi bilan boshlanadigan reaksiya esa “elektrofil reaksiya” deb ataladi. Masalan:

    Download 0,88 Mb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




    Download 0,88 Mb.