Dunyoning suvda va quruqdayashovchilarining 14 % i
va dunyo qushlarining
18%i Kolumbiyadauchraydi. Indoneziya dunyo gulli o„simliklarining 10% ini,
sutemizuvchilarning 12% ini, sudralib yuruvchilar, amfibiyalar vaqushlarning
17% ini o„z ichiga oladi. Madagaskar orolidagi florada o„simlik turlarining 66%
iendemik, Yangi Zelandiya orolida esa 72 %, Gavaya orollarida 82-90%. Janubiy
Xitoy ning Chjetszyan proventsiyasida Sharqiy osiyoningginko
daraxti yovvoyi
holda faqat shuyerda o„sadi. AQSH g„arbidagibir qancha rayonlarda mamont
daraxti faqat shuyerlarda o„sadi.
Turlar qonun tomonidan saqlansada,
toki ularning tabiiy muhiti
saqlanmaguncha ular hayot kechira olishmaydi. Atrof muhitni muhofaza qilish
ko‟pincha, tabiiy muhitni yoki butun ekotizimni saqlashga asoslangan bo‟ladi.
Buni bajarishning usullaridan biri bu tabiat muhofazasini yaratish bo‟lib, u xuddi,
xalqaro bog‟lar va yovvoyi hayot hududlarini saqlash kabi bo‟ladi .
1872-yilda birinchi Xalqaro bog‟ Yellow Stone National Park hisoblanib,
AQSH da tashkil qilingan. O‟sha davrda Kulrang ayiq, loss va bug‟ular Shimoliy
Amerika hududi tomonga ko`chirilib, joyi o‟zgartirilgan edi. Bu
hayvonlar ozuqa
to‟plash uchun yerning ko‟plab hududlarini darbadar kezardilar. Agar ularning
tabiiy muhiti kichik bo‟lsa ular yashay olmaydilar. Misol uchun,
kulrang ayiq
kuniga katta miqdorda ozuqaga muhtoj bo‟ladi. Kulrang ayiqga o‟z qornini
to`ydirishi uchun bir nechayuz km hududlar kerak bo‟ladi. Milliy bog‟lar va
yovvoyi hayot hududlarisiz ba‟zi hayvonlar hozir mavjud bo‟lgandan ancha kam
bo‟lishlari mumkin edi
2
.
O‟simliklar dunyosi.
O‟simliklar dunyosi erdagi hayotning birlamchi manbaidir. Ular yiliga 380
mlrd. tonna
organik modda hosil qiladi, buning 325 mlrd. t. dengiz va okean
o‟simliklariga, 38 mlrd. t. o‟rmonlarga, 6 mlrd. tonnasi o‟tloqlarga to‟g‟ri keladi.
Bundan tashqari o‟simliklar, ya‟ni yashil o‟simliklar tufayli fotosintez jarayoni
bo‟lmasa, havodagi uglerod (CO
2
)ning miqdori ko‟payib
kishilar va hayvonlar
nobud bo‟lur edi. Biroq atmosferadagi suv yuzasidan va tuproqdan kelayotgan
o‟sha CO
2
gazi o‟simliklar tomonidan yutilib, fotosintez
natijasida yashil
o‟simliklar atrofga kislorodni chiqarib turadi.
Shunday qilib, fotosintez orqali er sharidagi suv 5,8 mln. yilda, atmosferadagi
kislorod 5800 yilda, karbonat angidrid 7 yilda bir marta yangilanib turadi.
O‟simliklar inson uchun oziq-ovqat, yem-xashak, dori-darmon, kiyim-kechak
va boshqa ko‟pchilik moddalarning tabiiy manbalari hisoblanadi.
2
