Energetika sohasida bulut texnologiyalarni qo‘llash imkoniyatlari

121 
Jahon iqtisodiyotining zamonaviy rivojlanishi axborot texnologiyalaridan 
keng foydalanish bilan birga kechmoqda. Hozirgi vaqtda energetika sohasida 
axborot texnologiyalar qo‘llash orqali yechilmaydigan masallar ko‘plab 
hisoblanadi. Chunki sohaga oid axborot texnologiyalar va dasturiy ta’minotlar 
axborot texnologiyalar bozirida judda qimmat turadi. So‘ngi hisob-kitoblariga 
ko'ra jahon energetika sohasida axborot texnologiyalar orqali xizmat ko‘rsatish 
o‘sib bormoqda, shu bilan birga ularning narxi xam o‘sib bormoqda. 
Respublikamizda energetikada axborot texnologiyalarini joriy etish iqtisodiyotning 
boshqa tarmoqlariga qaraganda sekinroq. Biroq, energiya kompaniyalari axborot 
texnologiyalar bilan o'zlarining samaradorligini oshirish yo'llarini qidirmoqdalar. 
Jahonda energiya sanoatidagi ko'plab kompaniyalar faqat birinchi darajali 
avtomatlashtirish ishlarini tugatmoqdalar - ular EDMS, ERP va EAM tizimlarini 
joriy qilmoqdalar. Zamonaviy dispetcherlik nazorati tizimlari ham ma'lum 
mashhurlikka ega. O'z navbatida, sanoat korxonalarining rahbarlarining asosiy 
harakatlari energetik samaradorligini oshirishga qaratilgan. Ular yangi mos 
echimlarni qidirmoqdalar va allaqachon amalga oshirilganlarni samarali qo'llashni 
o'rganmoqdalar. 
5.2-rasm - Avtomatlashtirish tizimlariga qo'yiladigan talablar 
Boshqa tomondan, ko'plab boshqa bozorlar ERP tizimlarini uzoq vaqt 
davomida o'zlashtirgan bo'lishlariga qaramay, hozirda barcha energetik
muhandislari ushbu tizimda energetik muammolarni yechimlarini amalga 
oshirishmaydi. Shu sababli, texnologiya nuqtai nazaridan energetik samaradorlik 
ko'p jihatdan kompaniyaning axborot texnologiyalarini infratuzilmasining 
mukammaligi va rivojlanishiga bog'liqdir. 
Turli axborot texnologiyalar tizimlari uchun energiya samaradorlikka 
bo'lgan ehtiyoj asosan texnologiya miqyosiga emas, balki kompaniya faoliyatining 
turiga qarab belgilanadi. Shunday qilib, kompaniyalar uchun eng muhimi 
iste'molchilar bilan ishlash, hisob-kitoblar va kompaniya ichidagi jarayonlarning 
samaradorligi biroz orqada qolmoqda. Ishlab chiqaruvchi kompaniyalar uchun 
ishlab chiqarishning o'zi birinchi darajali bo'lib, keyin mijozlar bilan o'zaro 
munosabatda bo'ladi.
Bulutli texnologiyalar axborot texnologiyalari orasida alohida o'rin tutishni 
boshlamoqda. Umuman olganda, bulutli texnologiyalar bu ma'lum bir manbalarga, 

122 
birinchi navbatda, hisoblash quvvatiga, ma'lumotlarni saqlash va dasturiy 
ta'minotga masofadan kirish uchun foydalanuvchiga mahalliy tarmoq yoki Internet 
orqali taqdim etiladigan apparat va dasturiy ta'minotdir . 
Kundan kunga energiya manbalaridan foydalanish hajmi oshmoqda. Ulardan 
foydalanish bo'yicha ma'lumotlarni to'plash tez qaror qabul qilishni, tezkor ishlov 
berishni talab qiladi, ammo tizim operatorlari, bugungi texnologiyalar ushbu 
vazifalarni bajara olmaydi, ular zamonaviy voqelikka mos kelmaydi. Shuningdek, 
mintaqaviy energiya tarmoqlari bilan bog'liq muammolar, elektr energiyasining 
yuqori narxi, elektr energiyasining narxi oshishi bulutli texnologiyalardan keng 
foydalanish zarurligini anglatadi. Shu sababli, kompaniya faoliyatida bulutli 
texnologiyalarning qo'llanilishi va ta'sirini o'rganish va rivojlanayotgan 
mamlakatlarda biznes yuritishning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga oladigan 
moslashtirilgan biznes-jarayonlarni boshqarish kontseptsiyasini ishlab chiqish 
zarur. 
O'zlarining ixtisoslashgan texnologiyalari bilan ishlaydigan energiya 
kompaniyalari hali ham bulutlarga kirishni istamaydilar va bu nafaqat 
O‘zbekistonda Respublikasida, balki butun dunyoda kuzatilmoqda. Shunday qilib,
Bulutli texnologiyalarni energetika sohasidagi tijorat tashkilotlari faoliyatida 
qo'llash ularni boshqarishning turli xil yondashuvi, ularni amalga oshirish va 
foydalanish 
metodologiyasi 
bilan 
belgilanadi. 
Shuning 
uchun 
bulutli 
texnologiyalarni kompaniyadagi barcha biznes-jarayonlar bilan uzviy bog'liqligini 
ko'rib chiqish kerak. 
Bulutli texnologiyalar haqli ravishda eng tejamkor hisoblanadi, hech 
bo'lmaganda uning to'rtta xususiyatlaini hisobga olish kerak, masalan: 
1. Masshtab tejamkorligi. 
2. Turli xillligi. 
3. Moslashuvchanlik. 
4. Tashkiliy masalalarni chetlab o'tish imkoniyatlari. 
Energetikada bulutli texnologiyalarga talabning ortib borishi, ularning 
afzalliklari bilan izohlanadi, eng muhimi shundaki, ular kompaniyaning sifatli 
rivojlanishini ta'minlaydilar. Yana bir muhim afzallik - bu dasturiy 
mahsulotlarning moslashuvchanligi (kerakli modullar to'plami). Byurokratik 
kechikishlarning qisqarishida namoyon bo'ladigan yana bir afzallikni ta'kidlash 
keraki - bu tezkor energiyani boshqarish imkoniyati. Bulutli texnologiyalar, 
shuningdek, ma'lumot uzatish tarixini (energetika sohasidagi loyihaning to'liq 
arxivini) saqlashga imkon beradi. 
Biroq, energetika sohasida bulutli texnologiyalardan foydalanish qator 
muammolari xam mavjud. Birinchidan, ular sizning bulutlaringizni yaratish uchun 
nisbatan katta xarajatlarni talab qiladi. Ikkinchidan, xorijiy o'zgarishlar har doim 
ham O‘zbekiston energetika sanoatining ehtiyojlarini hisobga olmaydi. 
Uchinchidan, har doim ma'lumot uzatish xavfsizligi masalasi mavjud emas. 
To'rtinchidan, bulutli texnologiyalarga kirish faqat Internetga kirish bilan 
ta'minlanadi, bu ularning aloqa kanaliga bog'liqligini anglatadi. Beshinchidan, 
energiya kompaniyasi faoliyatida bulutli texnologiyalarni joriy etish xodimlarni 
mehnatni tashkil etishning yangi tamoyillariga moslashtirishni talab qiladi. 

123 
Bulutli texnologiyalarning imkoniyatlaridan energetika sohasida quyidagi 
faoliyat sohalarida keng foydalanish mumkin: 
1. Xarajatlarni hisoblash 
2. Hujjatlar almashunuvini 
3. Loyihalarni kompleks boshqarish 
4. Loyihalashni 
5. Telefon aloqalarini 
6. Energiya ob'ektini avtomatlashtirilgan boshqarish va nazorat qilish 
Quyidagi imkoniyatlar ushbu imkoniyatlarni amalga oshirish uchun 
echimlar va vositalar sifatida xizmat qiladi: 
- standart ofis dasturlari va ilovalari; 
- Loyihalarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari (ACS); 
- Loyihachilarlar va muhandislar uchun amaliy dasturlar; 
- 1C bizasi asosida buxgalteriya dasturi. 
Ushbu imkoniyatlarning amalga oshirilishi kompaniyaga hujjatlar, interfaol 
hisobotlar bilan uzoqdan tanishishni ta'minlaydi, energetika kompaniyasining 
barcha jarayonlarini onlayn ravishda kuzatib borish imkoniyatini yaratadi, qog'oz 
shakldagi hisobotlar kamayadi. Bulutli texnologiyalar energetika kompaniyasining 
barcha faoliyatini optimallashtirish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bulutdagi Sanoat 
korxonalarini faoliyati samarali tashkil etish va energiya samaradorlikni nazorati 
va boshqaruvi 5.3-rasmda keltirilgan. 
5.3-rasm - Energiya kompaniyasida bulutli texnologiyalar 

124 
Bugungi kunda energiya sohasida bulutli texnologiyalarni rivojlantirish 
bilan shug'ullanadigan ko'plab kompaniyalar mavjud. Barcha kompaniyalar 
ishlatilayotgan texnologiyalarning afzalliklaridan maksimal darajada foydalanishga 
qiziqishmoqda. Bulutda ishga tushirilgan kompaniya mutlaqo yangi raqobatdosh 
ustunliklarga ega bo'ladi. Har bir kompaniya bulutli xizmat ko'rsatuvchi 
provayderlarning talablariga javob berishini ta'minlashdan manfaatdor. Bugungi 
kunda ko'plab kompaniyalarni rivojlanishining yangi bosqichiga olib chiqadigan 
ko'plab bulutli texnologiyalar mavjud. 
Energetikada bulutli texnologiyalardan misol qilib Microsoft-ning Smart 
Energy Reference Architecture (SERA), aqlli energiya ekotizimi uchun mos 
yozuvlar arxitekturasini keltirish mumkin. SERA tizimida quyidagi yo'nalishlarga 
alohida e'tibor beriladi. 
1. intellektual tahlil; 
2. katta hajmdagi ma'lumotlarni boshqarish; 
3. integratsiya uchun andozalar 
4. ma'lumotlarni boshqarish va modellashtirish bo'yicha master; 
5. bulut texnologiyasi; 
6. kiberxavfsizlik; 
7. ierarxik boshqaruv. 
Shuni ta'kidlash kerakki, nafaqat Microsoft, balki boshqa ko'plab IT-
kompaniyalar energiya kompaniyalari bilan savdo, ishlab chiqarish va tarmoq 
kompaniyalari bilan, shuningdek tizim operatori bilan hamkorlik qilib 
kelmoqdalar. 
Elektroenergetika tarmoqlarining samaradorligini oshirish muammolarini 
hal qilish uchun bulutli texnologiyalar nuqtai nazaridan integratsiyalashgan 
integratsiyalashuv muammolarini hal qilish zarur, bu birinchi navbatda: 
1. turli xil "bulut" ma'lumotlar markazlarini yagona energiya "bulut" ga - yagona 
integratsiyalangan ma'lumotlar markaziga birlashtirish; 
2. turli bulut texnologiyalarini alohida "bulutlar" doirasida (turli kompaniyalar 
uchun etkazib beruvchilar), shuningdek yagona integratsiyalashgan energiya 
markazi doirasida integratsiya qilish. 
Ushbu xizmatlarning harakatchanligi, kengaytirilishi va IT xizmatlaridan 
foydalanish imkoniyatlari hisobga olingan holda hal qilinishi natijasida butun 
elektrotexnika sanoatining samaradorligi, muvaffaqiyati va samaradorligini 
oshirishga 
erishish 
mumkin. 
Elektr 
energetikasining 
bulutli 
makonida 
kompaniyaning o'zaro aloqalari sxemasi 5.4-rasmda keltirilgan. 

125 
5.4-rasm - Elektr energetikasi sanoatidagi bulutli IT-muhitning namunaviy 
tuzilmasi 
Ma'lumotni qayta ishlash markazlari (DPC) IT-muxiti elektr energiyasining 
yagona bulutida ishlaydi. Bundan tashqari, ushbu ma'lumotlar markazlarining har 
biri birlashtirilgan, ya'ni bulutli texnologiyalarning har xil turlarini o'z ichiga oladi. 
Tarmoq, ishlab chiqaruvchi kompaniyalar va tizim operatorlarining ma'lumot 
markazlari turli xil ma'lumotlarni uzatish kanallari bilan o'zaro bog'langan. Bundan 
tashqari, ushbu model integratsiyalashgan, birlashtirilgan va moslashuvchan bo'lib, 
u an'anaviy ma'lumotlar uzatish kanallarini va bulutli xizmatlar (DPC) orqali 
ma'lumotlarni uzatish kanallarini o'z ichiga oladi. 
Shunday qilib, elektr energetikasida bulutli texnologiyalardan foydalanish 
energetika kompaniyalarining axborot infratuzilmasini takomillashtirish uchun 
juda istiqbolli ko'rinadi.

Download 5,14 Mb.