Dasturiy-texnik majmualarning funktsional tarkibi

58 
Mavjud DTMlarning xilma-xilligiga qaramay, ularning ko’pchiligiga xos 
bo’lgan bir qancha funktsional elementlarni ajratib ko’rsatishi mumkin: 

sanoat tarmoqlari; 

dasturlanuvchi mantiqiy kontrollerlar yoki RS negizidagi 
kontrollerlar, ob’ektli intellektual aloqa qurilmalari; 

turli xil vazifani bajaruvchi ishchi stantsiyalar va serverlar; 

amaliy (tatbiqiy) dasturiy ta’minot. 
DTM tuzilmasi birinchi navbatda majmuaning alohida komponentlari 
(kontrollerlar, operator pultlari), uzoqlashtirilgan kiritish-chiqarish bloklarining 
o’zaro aloqasi vositalari va tavsiflari bilan, ya’ni tarmoq imkoniyatlari bilan 
belgilanadi . DTM tuzilmalarining qulayligi va xilma-xilligi quyidagilarga 
bog’liq: 

mavjud tarmoq sathlari soni; 

tarmoqning har bir sathida imkon bo’lgan aloqa turlari 
(topologiyalar): umumiy shina, yulduzcha, halqasimon; 

har bir sath parametrlari: kabel turlari, yo’l qo’yiladigan 
masofalar, har bir tarmoqka ulanuvchi uzellar (majmua komponentlari) ning 
maksimal miqdori, axborotni uzatish tezligi, komponentlarning tarmoqqa 
kirishi usullari (xabarlarni yetkazish vaqti bo’yicha tasodifiy, yoki ularni 
eltib berish vaqtini kafolatlovchi). 
DTM ning ko’rsatib o’tilgan xossalari ishlab chiqarish tsexlarida 
apparaturalarni taqsimlash imkonini ifodalaydi, mazkur DTM da amalga oshirilgan 
avtomatlashtirish tizimi qamrab olishi mumkin bo’ladigan ishlab chiqarish hajmini 
kiritish-chiqarish bloklarini bevosita datchiklarga va ijrochi mexanizmlarga 
ko’chirish imkoniyatini ifodalaydi.
DTM tuzilmalarining eng oddiy va ommaviy turlaridan biri keltirilgan. 
Tizimning hamma funktsional imkoniyatlari ikkita sathga aniq bo’lingan. Birinchi 

59 
sathni kontrollerlar, ikkinchisini-operator pulti tashkil etib, u ishchi stantsiya yoki 
sanoat kompyuteri bilan ifodalanishi mumkin.
Bunday tizimda kontrollerlar sathi boshqarish ob’ektida o’rnatilgan 
datchiklardan kelayotgan signallarni yig’ish (to’plash) ishini bajaradi, sinallarga 
dastlabki ishlov berish (filtrlash va masshtablash), boshqarish algoritmlarini 
amalga oshirish va boshqa ruvchi signallarni boshqarish ob’ektining ijrochi 
mexanizmlariga shakllantirish, sanoat tarmog’idan axborot qabul qilish va uzatish 
ishlarini bajaradi. 
Operator pulti quyi sath kontrollerlariga tarmoq so’rovlarini shakllantiradi, 
ulardan texnologik jarayonning kechishi to’g’risidagi tezkor axborotni oladi, 
monitor ekpanida texnologik jarayonning kechishini operatorga qulay bo’lgan 
ko’rinishda aks ettiradi, jarayonning ketishi to’g’risidagi dinamik axborotni 
(arxivni yuritish) uzoq vaqt saqlashni amalga oshiradi, boshqarish algoritmlarining 
zaruriy parametrlarining va quyi sath kontrollerlarida regulyatorlar ustavkalarining 
korrektsiyasini amalga oshiradi. 
3.12-rasm. DTM tuzilmasi. 
Boshqarish 
ob’ektining 
axborot 
quvvatining 
(kiruvchi-chiquvchi 
o’zgaruvchilar miqdorining) ortishi, boshqarishning yuqori sathida hal etiladigan 
masalalar doirasining kengayishi, puxtalik ko’rsatkichlarining ortishi dasturiy-

60 
texnik majmualarning yanada murakkab tuzilmalarining paydo bo’lishiga olib 
keladi.
3.13-rasm. DTM tuzilishi 
Microsoft firmasining Windows oilasidagi operatsion tizimlar (OT) ofis 
kompyuterlari bozorini deyarli to’liq egallab oldi va sanoat avtomatlashtirish 
darajasini faol o’zlashtirmokda. Ko’pchilik serverlar va ishchi stantsiyalar 
Windows NT/2000/XP OT boshqaruvi ostida ishlamokda. Micosoft ning ayrim 
texnologiyalari hozirga keliboq sanoat standarti bo’lib qoldi.
«Mijoz-server» 
arxitekturasidan 
foydalanish 
butun 
tizimning 
samaradorligini va ishlash tezligini oshirishga, serverlarni ishchi stantsiyalarni 
zaxiralash hisobiga, hal qilinayotgan masalalarni hududiy taqsimlash bilan 
tizimning puxtaligini va yashovchanligini oshirishga imkon beradi.
Serverlar, odatda, sanoat kompyuterlari negizida bajariladi va zaxiralanuvchi 
hisoblanadi. Turli xil DTM larda serverlarning nomi farqlanadi: real vaqt 
ma’lumotlari bazasi serveri, kiritish-chiqarish serveri va boshq. Asosiy vazifalari: 

ob’ekt va kontroller bilan aloqa qurilmalaridan kelayotgan tezkor 
ma’lumotlarni to’plash, ishlov berish; 

kontrollerlarga boshqarishning yuqori sathidan boshqarish buyruqlarni 
uzatish; 

61 

berilgan o’zgaruvchilar to’g’risidagi axborotni saqlash va aks ettirish; 

talab qilinayotgan axborotni mijoz ishchi stantsiyalariga taqdim etish; 

trendlar, bosma xujjatlari va voqealar bayonnomalarini arxivlashtirish.
Zamonaviy DTM lar, odatda, ofis ijrosidagi shaxsiy kompyuterlar negizida 
ishlangan injenerining stantsiyalarini o’z ichiga oladi. Ular yordamida kontrollerga 
injenerlik xizmat ko’rsatish amalga oshiriladi: dasturlash, sozlash, moslash. Ayrim 
DTM larda injenerining stantsiyalari, shuningdek, ishchi stantsiyalariga injenerlik
xizmatlarini amalga oshirish imkonini beradi.
Zamonaviy DTM larning yana bir tomoni Internet- texnologiyalarining 
sanoat avtomatlashtirish darajasiga faol singib borish bilan bog’liq. Bugun ham 
xorijiy, ham mamlakatimizdagi texnologik jarayonlarni boshqarish tizimlari uchun 
instrumental dasturiy ta’minotni barcha yetakchi ishlab chiqaruvchilari o’z 
maxsulotlariga mazkur texnologiyalarni o’rnatmoqdalar. 
Internet-texnologiyalarning TJABT da eng keng qo’lanilishiga Web-
serverlarda TJ ning kechishi to’g’risidagi axborotning va boshqa har qanday 
hisobotlarning bosimini misol bo’ladi. Web-serverlar ma’lumotlar ba’zasi (MB) 
serverlar bilan o’zaro aloqa qilish imkoniga ega bo’lib, u jarayon to’g’risida zarur 
axborotni o’zida saqlaydi. (Internet-sharhlovchi) orqali ma’lumotlar bazasiga zarur 
so’rovlar berishga imkon beradi. Bunday yondashuv yana xarajatlarni kamaytiradi, 
chunki mijoz tomonida odatdagi dastur-brouzerlar (Internet Explorer, Netspace 
Naigator va boshqalar.) dan tashqari birorta qo’shimcha dasturiy ta’minotni 
o’rnatishni jalb etmaydi. 

Download 1.47 Mb.