|
O„zbekiston respublikasi oliy ta‟lim, fan
|
| bet | 54/119 | | Sana | 24.05.2024 | | Hajmi | 4,33 Mb. | | #252328 |
Bog'liq MM Mahsulot sifati nazorati-2022Usul
|
Tavsifi
|
1
|
Aktiv
|
ushbu usuldagi nazorat ob'ekti radio to'lqinli nurlanish manbasiga ta'sir qiladi
|
2
|
Passiv
|
ushbu usulda radiotoʻlqin nurlanishining manbai nazorat obyektining oʻzi hisoblanadi
|
3
|
Amplitudali
|
usul nazorat obyekti bilan oʻzaro ta‘sir qiluvchi radio- toʻlqinlarining amplitudasini qayd etishga asoslangan
|
4
|
Amplituda – fazali
|
usul nazorat obyekti bilan oʻzaro ta‘sir qiluvchi radio toʻlqinlarining amplitudasi va fazalarni qayd etishga asoslangan
|
5
|
Geometrik
|
aktiv usul boʻlib, nazorat ob'ektidan o'tgan yoki uning orqa yuzasidan aks etgan radio to'lqinli nurlanish nurining maksimal
|
|
|
intensivligining fazoviy holatini qayd etishga asoslangan
|
6
|
Qutblanishli
|
nazorat obyekti bilan o'zaro ta‘sirlashuvchi radiotoʻlqinlarining qutblanishini qayd etishga asoslangan
|
7
|
Rezonansli
|
ushbu usul rezonans hodisasini va uning parametrlarini o'zgartkich-nazorat obyekti tizimida ro'yxatdan o'tkazishga asoslangan
|
8
|
Spektral
|
usul radionurlanish toʻlqinlarining spektrlarini qayd etishga asoslangan
|
9
|
Toʻlqin turi oʻzgartiriladigan radiotoʻlqinli usul
|
aktiv usul boʻlib, toʻlqin turlari va ularning strukturasining oʻzgarishini qayd etishga asoslangan
|
10
|
Radiotoʻlqinlarni akslantirish usuli
|
aktiv usul boʻlib, nazorat obyektidan akslanib qaytgan radionurlanish toʻlqinlarining parametrlarini qayd etishga asoslangan
|
11
|
Erkin fazo usuli
|
oʻzgartkich yoki uning elementlari tashqarisida joylashgan nazorat obyekti bilan oʻzaro ta'sirlashgandan keyingi radionurlanish to'lqinlarning parametrlarini qayd etishga asoslangan usul
|
12
|
Sirtqi toʻlqinlar
|
usul oʻzaro bogʻlangan dielektrik toʻlqin oʻtkazuvchilarda oʻygʻotilgan sirtiy toʻlqinlarni tahlil qilishga asoslangan
|
13
|
Bolometrik
|
usul bolometr yordamida radio to'lqinli nurlanish parametrlarini qayd qilishga asoslangan
|
14
|
Termoqogʻoz
|
Radiotoʻlqinli nurlanish parametrlarini termoqogʻozlar yordamida qayd qilishga asoslangan
|
15
|
Kalorimetrik
|
Radiotoʻlqinli nurlanish parametrlarini kalorimetr bilan qayd qilishga asoslangan
|
16
|
Fazali
|
radio toʻlqinlarining fazalarini qayd qilishga asoslangan
|
17
|
Vaqtinchalik
|
Aktiv usul boʻlib, radiotoʻlqinlarning nazorat obyektidan oʻtish vaqtini qayd etishga asoslangan
|
18
|
Chastota-fazali
|
Aktiv usul boʻlib, generator chastotasi o'zgarganda, nazorat obyekti bilan oʻzaro ta‘sirlashuvchi radiotoʻlqinlarining fazalarini qayd etishga asoslangan
|
19
|
Qutblanishli-fazaviy
|
Aktiv fazaviy usul boʻlib, radiotoʻlqinlar qutblanishining oʻzgarishiga asoslangan
|
20
|
Ellipsometrik
|
aktiv usul boʻlib, elliptik qutblangan radioto'lqinli nurlanish parametrlarining oʻzgarishini qayd etishga asoslangan
|
21
|
Kechiktirilgan teskari aloqa
|
transduserning teskari aloqa signalining kechikish vaqti yoki fazasini qayd etishga asoslangan
|
22
|
Golografik
|
Aktiv usul boʻlib, golografiyaga asoslangan
|
23
|
O'tgan nurlanish
|
nazorat obyekti orqali o‘tgan radioto‘lqin nurlanish parametrlarini qayd etishga asoslangan
|
24
|
Tarqalgan nurlanish
|
nazorat ob'ekti tomonidan tarqalgan nurlanish parametrlarini qayd etishga asoslangan
|
25
|
Suyuq kristalli
|
суюқ кристаллар томонидан нурланишlarni qayd etish
|
Fizik asoslar. Radiotoʻlqinli putur yetkazmasdan nazorat qilish radiotoʻlqinli diapozonni elektromagnit nurlanishni nazorat obyekti bilan oʻzaro ta‘sir analiziga asoslangan. Amaliyotda toʻlqin uzunligi 1100 mm diapozonni qamrab oluvchi oʻta yuqori chastotali (OʻYuCh) usullar keng qoʻllanilishga ega.
Radio toʻlqinlarni qoʻllash ikki sabab boʻyicha qulaydir:
boshqa usullar bilan nazoratini effektivligi kam boʻlgan kompozit, ferrit, yarim oʻtkazgichli, dielektrik materiallar;
oʻta yuqori chastotali diapozonli radio toʻlqin xususiyatlarini qoʻllash imkoni.
Ushbu xususiyatlar soniga quyidagilar kiradi:
OʻYuCh diapozoni generirlanuvchi toʻlqinlar quvvatlarini katta intervalini olishga imkon beradi, bu turli shaffofli darajadagi muhit va materiallarni nazorat qilish uchun qulaydir (juda yupqadan tortib mustahkam betonli asoslargacha).
OʻYuCh toʻlqinlarni kogerent qutblangan garmonik elektromagnit tebranishlar koʻrinishida olish oson, bu esa kogerent toʻlqinlarni dielektrik qatlam bilan oʻzaro ta‘sirida kelib chiquvchi interferensiyali hodisalarni qoʻllagan holda nazoratni yuqori sezgirligini va aniqligini ta‘minlashga imkon beradi.
OʻYuCh yordamida, apparaturani obyektga nisbatan bir tomonli joylashishida sifatni kontaktsiz nazoratini amalga oshirish mumkin (aks ettirishga nazorat usuli).
OʻYuCh diapozon toʻlqinlari oʻtkir fokuslangan boʻlishi mumkin, bu nazoratni lokkalligini, minimal cheka effekt, yaqin joylashgan jismlarga nisbatan shovqinga chidamlik, nazoratdagi obyekt haroratini va boshqa oʻlchovchi datchiklarga ta‘sirini bartaraf etishni ta‘minlashga imkon beradi.
Ichki tuzilma, buzilishlar va giometriya haqidagi ma‘lumotlar, foydali OʻYuCh signal parametrlarini katta qismida mavjuddir: amplitudada, fazada, qutblanish koeffisiyentida, chastota va bosh.
OʻYuCh qoʻllash tez oʻtuvchi jarayonlarni kuzatishga va tahlil qilishga imkon bergan holda, nazoratni oʻta kichik inersiyaligini ta‘minlab beradi.
OʻYuCh diapozondagi apparatura foydalanishda qulay va yetarlicha kompakt ravishda tayyorlanishi mumkin.
Rezonans radiotoʻlqinli OʻYuCh usullarini qoʻllashda materialni
―sog‘lom‖ va ―defektli ‖ zonalarda tuzilmasi, tarkibi va giometriyasini koʻp parametrli nazorat qilish imkoni mavjud.
OʻYuCh texnikasi va usullarini qoʻllashning afzalliklari – bu radiotoʻlqinlar tarqaluvchi yarimoʻtkazgichli, ferritli, kompozitli va dielektrikli materiallarni tuzilma va mahsulotlarini, yarimfabirikatlarni nazorat qilishdir.
Metal tuzilmalardan radiotoʻlqinlar toʻliq aks etiladilar, shuning uchun ularni faqatgina geometrik yuza va tashqi buzilishlarni nazorat qilish uchun qoʻllash mumkin, qalin metal jismlarni nazoratida esa apparatura datchiklarini nazorat obyektiga nisbatan ikki tomonli joylashishi talab qilinadi.
Dielektrik materiallarni radiotoʻlqinli nazoratida, dielektrik yoʻqolishlarni burchak tangensi tgδ va dielektrik doimiyligi ε ni bilish zarur (odatda dielektriklar uchun magnit oʻtuvchanlik μ=1) (jadval 1), yarimoʻtkazgichli va magnitli materiallar uchun ε va μ ni hisobga olish zarur, metallar uchu nasosan oʻtkazuvchanlik σ kattaligi ahamiyatga ega. Yoʻqolishlar μ=1; σ=0 siz chegaralanmagan dielektrik muxitda, maydonni magnitli tashkil etuvchisini mavjudligi, radiotoʻlqinli nazorat zamonaviy vositalarida asosiy rol oʻynovchi elektrik tashkil etuvchisi E ni mavjudligi bilan bog‘liq. Elektromagnitli toʻlqinni asosiy parametrlaridan biri boʻlib uni qutblanishi hisoblanadi, u E vektori tarqalish borasi boʻyicha fazodagi oriyentasiyasi bilan aniqlanadi. Agar vektor E, turli vaqt momentlarda uni tarqalish yoʻnalishiga perpendikulyar boʻlgan yuzada turli yoʻnalishlarni qabul qilsa, oxiri aylana koʻrinishida boʻlsa toʻlqin xaqiqiy deyiladi. Agar xuddi shu sharoitlarda vektor oxiri ellipsga ega boʻlsa, toʻlqin ellips boʻyicha qisman qutblangan deyiladi. Agar vektor E tarqalish yoʻnalishi atrofida bir xilda aylansa, oxiri esa ellips koʻrinishida boʻlsa, toʻlqin ellips boʻyicha qutblangan deyiladi (chap yoki oʻnga). Ba‘zi hollarda ellips aylanaga yoki toʻg‘ri chiziqqa qutblanadi.
|
| |
