|
Kallus hosil bo'lishini gormonlar orqali boshqarish
|
| bet | 15/23 | | Sana | 22.01.2024 | | Hajmi | 88,84 Mb. | | #142800 |
Bog'liq Magistrlik dissertatsiyasi Kallus hosil bo'lishini gormonlar orqali boshqarish. O‘simliklar
biotexnologiyasi ishlarining asosiy bosqichlaridan biri, nihol, barg va
ildizning differensiyalangan to‘qimalaridan kallus to‘qimasini olish
bilan bog‘liq. Kallus to'qimalari olishning asosini o‘simlik eksplant
hujayralarining dedifferensiyalanishi, ulami meristematik, bo'linayotgan
holatiga qaytarish tashkil etadi. Buning uchun 1) hujayralarning
bo‘linish jarayoniga to‘sqinlik qilayotgan hujayraning struktura
elementlari modifikatsiyasi (ikkilamchi qalin hujayra qobig‘ining
yupqalanishi); 2) mitoz jarayoniga javobgar genlaming ekspressiyasi
amalga oshishi zarur. O‘simliklaming shikastlangan joyi kallus to‘qimasi bilan tez
qoplanib, so‘ng differensiyalanadi. Ko‘p hollarda kallus meristema
to'qimalaridan, asosan kambiydan hosil bo‘ladi. Bunday hollarda
hujayra strukturalarining modifikatsiyasiga ehtiyoj paydo bo‘lmaydi.
Ko‘pincha in vitro sharoitida kallus hosil qilish uchun eksplant
differensiallanishi jarayonini stimullovchisi sifatida tarkibida yuqori
miqdorda auksinning sun’iy analogi 2,4-D tutuvchi oziqa muhitiga
ekiladi. Kallus to‘qimalari uzoq vaqt o‘stirilganda ular shish to'qimalariga,
ya’ni o‘sishi organizm tomonidan nazorat qilinmaydigan to‘qimalarga
aylanishi mumkin. Buning sababi, to‘qima o‘zining bo‘linishi uchun
zarur bo’lgan fitogormonlar. (auksin va sitokinin) ni boshqa organlardan
olmay, o‘zini ichida sintezlash xususiyatiga ega bo’lishidir. Tashqi
muhitdagi fitogormonlar konsentratsiyasining o‘zgarishiga ta’sirlanmaydigan in vitro kulturasidagi shish to‘qimalari, gormonga bog’liq bo’lmagan yoki «moslashgan» to‘qimalar deyiladi. Gormonga bog’liq bo’lmaslik holatining paydo bo’lishi o‘simliklar biotexnologiyasi imkoniyatlarini chegaralab qo‘yadi, chunki bu
xususiyatga ega to'qima hujayralari differensiyallanish, so'ngra yetuk
o‘simlik regeneratsiyalashga umuman qodir emas. Gormonga qaram
bo’lmaslik sabablari va mexanizmini o‘rganish juda muhim bo’lib,
nafaqat qishloq xo‘jalik biotexnologiyasi muammolarini hal qilishda,
shuningdek, insonlardagi onkologik kasalliklarni davolash yo’llarini
topishda ham yordam berishi mumkin.
Kulturalash sharoiti. Ajratilgan hujayra va to'qimalam kulturalashni amalga oshirish uchun o‘stirishning zaruriy shartlariga amal qilish lozim. Aksariyat kallus to'qimalari yorug’likka muhtoj emas, chunki ularning hujayralarida xloroplastlari bo‘lmaydi va geterotrof oziqlanadi. Ba’zi yashil kallus to‘qimalari masalan, mandragoralar bundan mustasno. Ayrim hollarda kallus to‘qimalari avtototrof oziqlanishga qodir bo'lmasalar ham uzluksiz yorug‘lik sharoitida o'stiriladi, bu
muvaffaqiyatli morfogenez hosil bo'lishining zaruriy sharti hisoblanadi
Asosan kallus to‘qimalarini olish uchun qorong'ulik yoki sochma
yorug‘lik sharoiti yaratiladi. Shakllana boshlagan to'qimalar yorug‘likda
1000-4000 lk yoritish ostida kulturalanadi. Izolatsiyalangan meristemalarni kulturalash va ularni mikroko‘paytirish yorug'likda amalga oshiriladi. Xonalarni yoritish darajasi kulturaga bog’liq holda 3000-10000 lkni tashkil qilishi kerak.
Mazkur kulturalanayotgan obyekt uchun zarur bo‘lgan fotodavrni
hisobga olish zarur. Kulturalar o‘sayotgan xonada namlik 60-70% ni
tashkil etishi kerak. Agar probirka yoki kolbalar og‘zi paxta tiqin bilan
yopilgan bo‘lsa, quruq havo oziq muhitlar qurishiga va konsentrasiyasining buzilishiga sabab bo‘lishi mumkin. Xonadagi namlikning miqdorini oshirish uchun idishlarda suv qo‘yib qo‘yish mumkin. Ko‘pchilik kulturalanayotgan to‘qimalar uchun optimal harorat 25-26°C, tropik o‘simliklar to‘qimalari uchun esa 29-30°C ni tashkil qiladi. Morfogenez induksiyasini amalga oshirishda harorat 18-20°C gacha pasaytiriladi. Yorug’lik, harorat va optimal namlik rejimini klimatik
kameralar yordamida yaratish mumkin.(12)
|
| |
