|
O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi farg’ona davlat universiteti qo‘lyozma shalkda
|
| bet | 13/23 | | Sana | 22.01.2024 | | Hajmi | 88,84 Mb. | | #142800 |
Bog'liq Magistrlik dissertatsiyasiFitoregulator - o‘simliklaming bo‘yiga yoki eniga o‘sishiga ta’sir
etuvchi, qo‘llanilayotgan miqdoriga ko‘ra, oziqa manbai va fitotoksin
bo’lmagan tabiiy yoki sun’iy moddalardir. Demak, o'simliklaming
o'sishiga ta’sir etuvchi har qanday modda ham, agar u o‘simliklar
o‘sishini o‘g‘it kabi stimuliamasa va gerbitsid kabi o‘simliklaming
nobud bo’lishiga sabab bo’lmasa, u holda fitoregulatordir. Hozirgi
kunda regulator faollikka ega 5000ga yaqin birikmalar aniqlangan
bo’lib, amaliyotda ularning faqat 1% gina qo’llaniladi. Ko'pchilik fitoregulatorlarning fiziologik faolligi, ularning fitogormon tizimining qaysidir komponentiga ta’sir etish xususiyati bilan bog’liq. Bunga hujayraga tashqaridan uning analogini kiritish orqali fitogormonlar miqdorini oshirish; fitogormonning biosinteziga ta’sir etish (stimullash yoki to‘xtatish); fitogormon transportini
to‘xtatish; fitogormonning inaktivatsiya tizimiga ta’sir etish (stimullash
yoki to‘xtatish); fitogormonning retseptoriga ulanishi uchun raqobat
hosil qilish; fitogormon-retseptor kompleksining inaktivatsiyasi hisobiga
erishiladi. Sun’iy regulatorlarning o‘simliklarning gormon tizimiga ta’siri.
Auksinning analoglari va antogonistlari. Auksinga ta’sir etuvchi
regulator birikmalar orasida, bu fitogormonning sun’iy analoglaridan
indolil-3-sirka kislota (ISK), indolil-3-moy kislota (IMK), 1-naftilsirka
kislota (NSK) hamda ularning tuzlari va amidlari ildiz hosil qilishni
stimullashda keng qo’llanadi. Bu birikmalardan o‘simliklami
qalamchalash usuli orqali vegetativ ko'paytirishda, biotexnologik
jarayonlarda va an’anaviy o‘simlikshunoslikda keng foydalaniladi. Ular
bilan ishlov berish- preparatni oziqa muhiti tarkibiga 1-100 mg/1
konsentratsiyada kiritish, qalamchaning bazal qismini shu preparatning
200 mg/1 konsentratsiyadagi spirtli eritmasiga solish yoki qalamchalami
preparatning 25-50 mg/1 konsentratsiyadagi suvli eritmasida 12-14 soat
ushlab turish usullari orqali amalga oshiriladi. Bu birikmalaming
zaharlilik ta’siri kam boMib, ulami odamlar tomonidan iste’mol qilinadigan ekinlarga qo’llash mutlaqo xavfsizdir. Auksin analoglari orasida 2,4-dixlorfenoksisirka kislota (2,4-D); 4-xlorfenoksisirka kislota (4-X); 2,4,5-uchxlorfenoksisirka kislota (2,4,5-T); 2(2,4,5-uchxlorfenoksi) propion kislota (2,4,5-UP) muhim o'rinni egallaydi. Bu birikmalar auksin ta’sir etadigan hududda yuqori auksin faolligiga ega bo’lib, proton pompasini faollashishi va tropizm,
hujayralaming cho‘zilishi va dedifferensiallanishi jarayonlarini amalga
oshiradi. Bu moddalar past konsentratsiyalarda kallus to‘qimalarini olish
uchun (0,5-2,0 mg/1,), yuqori konsentratsiyalarda esa gerbitsid sifatida
qoMlaniladi. Ushbu guruh auksin analoglarining zaharlilik ta’siri boshqa
guruh vakillarinikiga nisbatan kam, ammo ular kuchli mutagen ta’sirga
ega bo‘lganligi uchun ekologik xavf tug‘diradi. Antiauksin ta’siriga ega qator fitoregulatorlar ham mavjud. Ulaming ta’siri bu gormonlar transportini to‘xtatishi bilan bog‘liq: ular morfaktinlar, naftilftalamin kislota va uning tuzlari, shuningdek, 2,3,5-uchyodbenzoy kislota (UYBK)dir. UYBKning ta’siri auksin tomonidan
apikal dominantlikning buzilishida namoyon bo'ladi. Buning natijasida
ba’zi o‘simliklar kurtaklarining uyg'onishi ortadi, masalan: soya
o'simligida hosildor novdalar sonini oshirish hisobiga hosildorligi
yuqori bo‘ladi.
|
| |
