|
Embrioidlaming rivojlanish bosqichlari
|
| bet | 10/23 | | Sana | 22.01.2024 | | Hajmi | 88,84 Mb. | | #142800 |
Bog'liq Magistrlik dissertatsiyasi Embrioidlaming rivojlanish bosqichlari. To'qimalar kulturasida embrionidlarni shakllanishi ikkita bosqichda boradi. Birinchi bosqichda eksplant hujayralari oziqa muhit tarkibiga auksin, 2,4-dixlorfenoksisirka kislota (2,4-D) qo'shilishi hisobiga
differensiyallanadi va murtakka aylanadi. Keyingi bosqichda shakllangan hujayralardan embrioidlar rivojlanishini amalga oshirish lozim,
bunga oziqa muhiti tarkibidagi auksinlar miqdorini kamaytirish yoki
umuman yo'qotish orqali erishiladi. Somatik embriogenez rivojlanishining birlamchi eksplant to'qimalarida, shuningdek, kallus kulturalarida kuzatish mumkin. Yuqorida bayon qilingan usul klonli mikroko'paytirishda kam qo'llaniladi, chunki bu usul bilan olingan ekish materiallari donor-o'simlikka nisbatan genetik barqaror emas. Ma’lumki, kallus hujayrasi (suspenziyasi) suyuq oziqa muhitda kulturalanganda somatik embriogenez hosil bo'ladi va ancha qiyin
operatsiya bo'lib, hujayralarga xos bo'lgan totipotentlikni har doim ham
(realizatsiya) yuzaga chiqarib bo'lmaydi. Ammo, ko'paytirishning bu
usuli o'zining afzallik tomonlariga ham ega bo'lib, klonli mikroko'paytirishning so'nggi, uchinchi bosqichini, ildiz chiqarishning maxsus sharoitini tanlash, probirka o'simliklari adaptatsiyasi (moslashishi) kabilarni qisqartirish imkonini beradi, chunki somatik embrionlar to'liq shakllangan o'simlikni o'zida namoyon qiladi. Ularni kapsulalashda maxsus texnikadan foydanilsa, balki bu embrioidlardan ham sun’iy urug'lar olish mumkin bo'lar edi.
Klonli mikroko'paytirishning to'rtinchi usuli - birlamchi va ko'chirib o'tkazilgan kallus to'qimalarida adventiv (tasodifiy kurtaklarni) differensiyalanishidir. Bu usul in vitro ekish materiallari olishda kam qo'llaniladi. Bunga sabab, kallus to'qimalarini yangi oziqa muhitlarga muntazam ravishda ko'chirib o'tkazilganda, mikroko'paytirish uchun noo'rin holatlar kuzatiladi bular: kulturalanayotgan hujayralar tomonidan ploidligini o'zgarishi, xromosomalami strukturaviy qayta tuzilishi va genlar mutatsiyasini to'planishi kulturalanayotgan hujayralaming morfogenetik potensiallarining yo'qotilishidir. O‘simliklami genetik o‘zgarishlari bilan bir qatorda: pakanalik, barglarining noto‘g‘ri tomirlanishi va ulami poyada
joylashishi, bo‘g‘in oralig‘ini kalta va qalinlashishi, kasalliklar va
zararkunandalarga chidamliligini kamayishi kabi morfologik o‘zgarishlar ham kuzatiladi. Shuningdek, kallus hujayralarini uzoq vaqt davomida kulturalash bu o'zgarishlami yanada chuqurlashtiradi, shuning uchun klonli mikroko'paytirishda uyushmagan o‘sish davrini iloji boricha qisqartirish lozim. Ammo, ba’zi kamchiliklarga qaramay, yuqoridagi usul o‘zining ijobiy tomonlariga va afzalliklariga ham ega. Birinchidan, bu usul samarali va iqtisodiy foydalidir, chunki ko‘paytirish jarayonida har bir kallus hujayrasidan kulturalashning qulay sharoitida o‘simlik paydo qiluvchi tasodifiy kurtaklar shakllanishi mumkin. Ikkinchidan, u ba’zi hollarda o‘simliklami to‘qimalar kulturasidan ko‘payishining yagona usulidir. Uchinchidan, bu usul orqali olingan o'simliklar genetik va
morfofiziologik farq qilishi tufayli seleksionerlarda qiziqishi uyg‘otadi.
Bu seleksionerlarga xo‘jalik ahamiyati muhim bo‘lgan xususiyatli
o‘simliklami tanlash va ulami dala sharoitlarida o'sishini baholash
imkoniyatini beradi. Bu usul kallus to‘qimalarining genetik barqaror
ekanligi ko'rsatilgan o‘simliklar uchun qo‘llaniladi. Bunday o‘simliklarga amarillis, pomidor, sparja va ba’zi ko‘p yillik o‘simliklar kiradi.
Kallus to‘qimasi orqali, qand lavlagi, Brassica turkumining ba’zi
vakillari, makkajo'xori, sholi, bug‘doy, kungaboqar, zig‘ir o‘simliklari
ko'paytirilgan, bodring, sabzi, kartoshka va pomidorning kallus to'qimalaridan o'simliklami regeneratsiyalash usullari ishlab chiqilgan.
|
| |
