|
Siklamen va geranium o’simliklarni biotexnologik usulda laboratoriyada va issiqxonada ko’paytirish
|
| bet | 16/23 | | Sana | 22.01.2024 | | Hajmi | 88,84 Mb. | | #142800 |
Bog'liq Magistrlik dissertatsiyasiSiklamen va geranium o’simliklarni biotexnologik usulda laboratoriyada va issiqxonada ko’paytirish.
Yapon mushmulasining botanik tavsifi.
Yapon mushmulasi - (Eriobotrya japonica Thunb. Zinde) - ra’nodoshlar (Rosaceae Juss) oilasiga mansub, ko’p yillik doim yashil subtropik daraxt yoki buta turkumi. Uning oddiy mushmula va yapon mushmulasi degan turlari bor. Oddiy mushmula (Germaniya mushmulasi) shoxbarglari zich bo’lib o’sadigan kichkina daraxt.
Yapon mushmulasining bo’yi 3-6 metrgacha (9-metr) bo’ladi. Bargi doimo yashil, nashtarsimon, uzunligi 25sm. gacha, eni 7-8 sm. gacha, qattiq o’simlikdir. (1.1.rasm).
Yapon mushmulasining xo’jalikdagi ahamiyati
Yapon mushmulasining mevasi mazali bo’lmasdan, balki foydali hamdir. Uning tarkibida qand 6-8,6%, olma, kislotasi, limon kislotasi, pektin moddalar bundan tashqari C 2mg%, B1,B2 vitaminlar mavjud. Uning mevasi iste’mol qilinadi va undan sharbat, kompot, murabbo, sirop, vinolar tayyorlash mumkin. Yapon mushmulasi fitonsid xususiyatiga ega bo’lib, efir moy, glikozid va boshqa moddalar tarkibida uchraydi. Yapon mushmulasi gullagan paytida terilgan barglaridan qaytma damlamasi, qon to’’xtalishida va tamog’ yallig’lanishida ishlatiladi.Yapon mushmulasining bargi, po’’slog’’i va xom mevasida oshlovchi modda bor bo’lib, teri oshlashda ishlatiladi [34].Yapon mushmulasining yog’ochdan chizmalikda ishlatiladigan asboblar yasaladi. Kuz oyida gullagan vaqtida asalbop o’’simlik hisoblanadi
Ekish vaqti:Yomg’irli oylarda(bahorda) yapon mushmulasini ekish juda yaxshi natijalar beradi. Ekish vaqtida ularni unumli yerlarda, hamma daraxtlarning ekish orasi 7,5x9 metrgacha bo’lishi kerak. Bir gektar yer maydoniga 83 tagacha daraxt ekish mumkin. Braziliyada daraxt orasi 7x7 metr (tekislikda), qiya joyda 8x5 metrni tashkil qiladi. Yaponiyada daraxt orasi 4x2 metrni tashkil qiladi.Tropik mamlakatlarda daraxtlarni ekishdan oldin yerga pori(o’g’it)solinadi. Tayvan davlatlarida kuchli shamollar bo’lishi tufayli (tayfunlar), u yerda karlik daraxt (yapon mushmula) lar ekiladi (bo’yi 1 metrgacha). Yapon mushmulasining me- vasi terilgandan so’ng, uni yaxshilab shoxlarni kesib chiqishi kerak. Chunki keyingi yilga yaxshiroq hosil berishi uchun. Shuning uchun daraxtni yaxshilab shoxlarni kesish kerak.
Siklamen ( Cyclamen) ko'p yillik o'simlik hisoblanib navro’zguldoshlar oilasiga mansub. Siklamenning tabiiy yashash joyi Kichik Osiyo va Markaziy Yevropadir. Bu gulda bitta o'sish nuqtasi bo'lgan tuberous ildiz tizimi mavjud. O’rta dengiz va G’arbiy Osiyoda 15 ta turi, Qrim va kavkazda 8 ta turi ma’lum. Diametri 15 sm ga yetishi mumkin uzun barglardagi quyuq yashil barglar, ularning yuzasida asl kulrang naqsh tufayli ayniqsa bezaklidir. Yolg'iz gullar uzun pedikellarda ularning shakli kapalaklarga o'xshaydi. Ularning 5 ta qirrali-qirrali barglari bor. Rang sxemasi juda xilma-xil bo'lishi mumkin: oqdan binafsha ranggacha. Uyda gullash 3 oygacha davom etadi. Hammasi bo'lib, bu o'simlikning 20 dan ortiq turlari ma'lum, ammo uyda gul yetishtirish uchun faqat 2 tasi ishlatiladi.
3.1-rasm. (Issiqxonada o’stirilgan siklamen turlari.)
Fors siklameni. (Cyclamen persidskiy) Fors siklameni eng ko'p yetishtiriladi. Ushbu turdagi siklamen ayniqsa chiroyli barglar va gullar bilan farq qiladi. Bu o'simlikning balandligi 15 dan 30 sm gacha bo'lishi mumkin. Diametrli katta baxmal yurak shaklidagi barglar 15 sm ga yetadi. 5 ta kavisli barglarning gullari boshqa rangga ega bo'lishi mumkin. Uyqusiz davrda bu siklamen barglarni to'kadi.
Yevropa siklamen (Cyclamen purpurascens) ko’pincha o’simlikni alpin binafshasi yoki kurakva deb ataladi. Oldingi turlarga o'xshaydi, lekin kichikroq. Dumaloq barglar tepada quyuq yashil, pastki qismida binafsha rangda. Barglarning diametri 5 sm dan oshmaydi. Kichik gullar oq, pushti va qizil bo'lishi mumkin. Gullari kattaligi 2 sm.
Siklamen xona gulini issiqxonada ko’paytirish. Siklamen xona gulini issiqxonada ko’paytirishda Farg’ona viloyati Rishton tumanidagi issiqxonalarda tajriba o’tkazildi. Siklamen urug'idan ko’paytirish. Siklamenlardan yig'ilgan urug'lar ekishdan oldin tayyorlanishi kerak. Bu unib chiqishni yaxshilaydi va urug'larning unib chiqish muddatini kamaytiradi. Tayyorgarlik uch usulda amalga oshiriladi:
Urug'lar idishlarni yuvish vositasi bilan sovuq suvda namlanadi. 1 stakan suv uchun 2 tomchi idish yuvish suyuqligi oling. Ushbu eritmada urug'lar suyuqlikni har kuni o'zgartirib, 3 kun davomida namlanadi.
Namlash uchun kaliy permanganatning zaif eritmasidan foydalaning. Namlash vaqti 14 soat.
Urug'lar "Epin" yoki "Zirkon" eritmasida namlanadi, 300 ml suvga 3 tomchi mahsulot qo'shiladi. Namlash vaqti 16 soat.
Tayyorlangan urug’lar ekish. Urug'lik idishini teshik qilib tayyorlanadi. Taxminan 2 sm drenaj qatlami va dezinfektsiyalangan tuproqni (tayyor "Terra Vita gul" dan foydalanish afzalroq) kamida 6 sm solinadi. Urug'larni yerning namlangan yuzasiga sepib, ustiga 1,5 sm tuproq yoyiladi.
(3.2-rasm. Ekishga tayyorlash.) (3.3-rasm. Ekish jarayoni.)
Urug’lar ekilgach haroratni saqlash uchun ustini plyonka bilan yopib qo’yiladi. Ekilgan urug’larni harorat 20 C gacha bo'lgan salqin joyda joylashtirish tavsiya etiladi, bunday sharoitda urug'lar 4 hafta ichida unib chiqadi. Yuqori haroratlarda ko'chatlarni kutish uchun ikki barobar ko'proq vaqt kerak bo'ladi. Urug'larning xilma-xilligi va yangiligiga qarab, ular uch oygacha unib chiqishi mumkin. Bu jarayon yorug'likni talab qilmaydi. Tuproq namligini kuzatib boriladi.
Vaqti-vaqti bilan plyonka tuproqni ventilyatsiya qilish va namlash uchun ochiladi. Urug'lar unib chiqqandan so'ng, boshpana olib tashlanadi va ko'chatlar bilan qutilar yoritilgan joyga joylashtiriladi, lekin to'g'ridan-to'g'ri nurlar yosh o'simliklarga tushmasligi kerak.
(3.4-rasm. Siklamenning unishi.)
Siklamen ko'chatlari +16 daraja haroratda yaxshi o'sadi. Ammo buning iloji bo'lmasa, zarur parvarish bilan ta'minlangan bo'lsa, ko'chatlar odatdagi xona haroratida o'sadi. Siklamenlarning kurtaklari pushti-binafsha rangdagi kichik halqalarga o'xshaydi. Birinchidan, ildizli kichik ildiz paydo bo'ladi va ildiz otadi, shundan keyingina pastadir ochiladi va barg rivojlana boshlaydi. Ba'zi hollarda namlik yetishmasligi tufayli qobiqdan butunlay qutulolmaydi. Bunday holda, suv purkaladi va yarim soatdan keyin ehtiyotkorlik bilan qobig'ini olib tashlanadi. Yangi paydo bo'lgan ko'chatlar pipetka bilan juda ehtiyotkorlik bilan sug'orilishi kerak. Tuproq har doim nam bo'lishi kerak, lekin juda nam emas. Ko'chatlar juda sekin o'sadi, chunki ildizlar birinchi bo'lib o'sadi va faqat 3 oydan keyin barg rivojlanishi boshlanadi. Yosh o'simliklar 1-2 ta bargga ega bo'lganda, ular siklamen uchun maxsus tuproq bilan to'ldirilgan alohida kichik idishlarga joylanadi. Ushbu protsedura urug'larni ekishdan 5-6 oy o'tgach, ya'ni mart oyida amalga oshiriladi.
(3.5-rasm. Barg chiqargan siklamen.)
Yangi gul tuvakka olish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:
1. Olish uchun pastki qismida bitta teshikka ega bo'lgan kichik idishlar tanlanadi.
2. Idishning pastki qismida drenaj qatlami yotqiziladi, so'ngra yarmi tuproq bilan to'ldiriladi.
3. Ko'chatlar yangi idishga o'tkaziladi, tuproq bilan to'ldiriladi va ildiz bo'yni chuqurlashtirmasdan mahkam siqiladi.
4. Ko'chatlar bir necha kun davomida sug'orilmaydi, shunda o'simliklar ular bilan ko'chib o'tgan tuproq bo'lagidan namlikni oladi.
5.Olishdan bir hafta o'tgach, o'simliklar ammoniy sulfat bilan oziqlanadi. Bir hafta o'tgach, kaliy nitrat eritmasi qo'shiladi.
(3.6-rasm. Olti oylik siklamen.)
Olti oydan keyin biz gulli o'simliklar uchun mineral o’g’itlardan foydalanishimiz mumkin . Urug'lardan o'stirilgan bunday o'simliklar birinchi yil davomida gullashi mumkin, lekin ko'pincha bu keyinroq sodir bo'ladi. Urug'li siklamen - chiroyli o'simliklar to'plamini yaratishning qiziqarli va arzon usuli.
(3.7-rasm. Issiqxona.) (3.8-rasm. Issiqxona.)
Uyda yetishtirilgan siklamen birinchi marta ekishdan 13-14 oy o'tgach gullaydi. Siklamenni sug’orishda ildiziga suv kuyilmaydi. Ildiz chirishiga yo'l qo'ymaslik uchun faqat tunda suv tuvak likopchasiga quyiladi. Yoki tuvak suvga ma’lum vaqt botirib turiladi. Siklamen - ko'zni quvontiradigan o'simlik. Kapalak shakldagi nozik gullari xilma-xil ranggiga qarab farqlanadi. Siklamenning afzallik shundaki, siklamen oddiy emas, sovuq (3.9- rasm. Issiqxonadagi siklamenlar.) havoga chidamli, chunki yovvoyi tabiatda u sovuq sharoitlarda o'sadi. Shuning uchun, salqin joy va muntazam sug'orish kifoya. Siklamenning yana bir nomi alp binafshasidir, siklamen kasalliklar va zararkunandalarga an'anaviy binafshalarga qaraganda chidamli.
Yevropa siklameni - yoqimli hidli pushti o'rta gullarga ega;
Fors siklameni - ko'p navlarga ega (Scarlet Moth, Charlie, Sylphide, Topaz, Flamingo va boshqalar), ularning har biri gulning soyasi, hajmi yoki shakli bilan farqlanadi.
( 3.10-rasm. Yevropa siklameni.) (3.11-rasm. Fors siklameni.)
Fors siklamenining ba'zi navlari, masalan, Barbarossa, unib chiqish qiyin va ekishdan oldin dastlabki kontrastli issiqlik bilan ishlov berishni talab qiladi. Ushbu ko'p yillik ekstrakt tibbiyotda keng qo'llaniladi. U Alp binafshasi deb ham ataladi. Va to'g'ri parvarish bilan, u uzoq vaqt va bir yildan ko'proq vaqt davomida gullaydi. Yevropada, XVI asrda, qirolicha Yelizaveta I botanika bog'ida namoyish etilgan gul. Asrlar o'tib, olimlar - seleksionerlar bu ko'p yillik o'simlikning 20 dan ortiq navlari va turlarini yetishtirishdi. Siklamen Afrika, Eron, Ispaniyada o'sadi, uni ko'pincha Turkiyada topish mumkin.
(3.12-rasm. Fosr siklameni.) (3.13-rasm. Yevropa siklameni.)
Sug'orish. Sug'orish o'rtacha bo'lishi kerak, ammo muntazam, harorat 16 ° C dan oshmasligi kerak. Idishning pastki qismida ortiqcha suvni to'kish uchun kichik teshiklar bo'lishi kerak, shunda ildizlar chirimaydi. Sug'orish uchun suv harorati xona haroratidan biroz pastroq bo'lishi kerak. Gullar paydo bo'lishidan oldin siklamen to'g'ridan-to'g'ri idishga sug'oriladi. Barglar ustida gullar paydo bo'lishi bilanoq, idishga suv quyib, ortiqcha miqdorini to'kib tashlash kerak. Ammo dam olish davrida gulga g'amxo'rlik qilishni to'xtata olmaymiz, susayganda va bargsiz qolganda, odatda sug'orishni kamaytirish tavsiya etiladi, ammo umuman to'xtatib qo’yilmaydi. Substrat qurib ketmasligi kerak. Shuni esda tutish kerakki, siklamen barglarining changlari kichik yumshoq cho'tka bilan ehtiyotkorlik bilan yuviladi.
(3.14-rasm. Issiqxonada siklamen.) (3.15-rasm. Issiqxonada siklamen.)
Geranium. Uning ilmiy nomi geranium - pelargonium - yunon tilidan tarjima qilingan "laylak" yoki "turna" degan ma'noni anglatadi. Geranium oilasi 5 turkum va 800 turni o’z ichiga oladi. O'simlik bu nomni mevalari tufayli oldi. Butun dunyoda uchraydigan 400 dan ortiq geranium turlari mavjud, Rossiya hududida 40 ga yaqin turlari mavjud. Shunisi e'tiborga loyiqki, Germaniyada geraniumlar "laylak burni" deb nomlanadi, AQSh va Angliyada esa - crail. Bu o’simlik bir yillik yoki ko'p yillik, 60 sm gacha o'sadi. Barglari yumshoq, tuklar bilan qoplangan. Katta gullarda odatda gul o’rni ichida to'plangan 5 muntazam tartibga solinadigan gullar mavjud.
(3.16-rasm. Geranium.) (3.17-rasm. Geranium.)
Geraniumlarda gullarning uzoq muddatli saqlanishiga to'sqinlik qiladigan asosiy muammo - bu yalang'och, toza bo'lmagan poyalarning, kichik bitta gulda, sariq quruq barglarning paydo bo'lishi. Ammo agar biz geranium yetishtirish uchun qishloq xo'jaligi texnologiyasining oddiy talablariga to'g'ri rioya qilsak, unda bunday vaziyatlar bo’lmaydi. Eng mashhur turlar orasida uy geranium mavjud: "Sof" navlarga qo'shimcha ravishda, biz o'zimiz yetishtirishimiz mumkin bo'lgan juda ko'p duragaylar mavjud. Mahalliy turlar orasida pelargonium nomi ko'pincha uchraydi. Ular bir xil geranium oilasiga tegishli, ammo ko'rinishi bilan farqlanadi. Shunga qaramay, uyda pelargoniumga g'amxo'rlik qilish, xuddi geranium kabi, deyarli bir xil. Geranium dorivor xususiyatlari va oson parvarishlanishi uchun xonadonlarda keng tarqalgan gullardan biridir. Xalq tabobatida geranium ruhiy zo’riqishni, oshqozon ichak kasalliklari, buyrakdagi tosh kasalliklarini davolashda foydalaniladi. Geranium barglarida salomatlik uchun foydali bo’lgan efir moylar mavjud. Barglarini ezganda uning o’ziga xos hidi taraladi. Geranium moyi antiseptik sifatida qo’llaniladi, bir necha tomchi moyini aromalampaga tomizilsa asablarni tinchlantirib, uyquni yaxshilashga yordam beradi. Geranium asosan noto’g’ri parvarishlash, namlik ko’payib ketishi, yorug’lik yetishmasligi va shaboda joyda turib qolish tufayli kasallanadi. Yaxshi parvarish qilinsa geranium 15-30 yil yashaydi.
|
| |
