"Intellektual transport tizimlari" darsliksi- kishilik jamiyatidagi barcha turdagi tashishlarni rivojlantirishda yagona tizimda taʼsir etishni yoʻlga qoʻyish, samaradorlikkani oshirish, imkoniyatga qarab tashishga boʻlgan talabni taqsimlash, tashishni uslubiy xususiyatlarini umumlashtirish, ularni moddiy-tеxnika zahiralarini rivojlantirishda oqilona taʼsir etishni yoʻlga qoʻyishga bag’ishlangan. 3
Transportni rivojlantirish, yuk va yoʻlovchilar tashish qonuniyatlari hamda ularni turlariga xos boʻlgan iqtisodiy, tеxnik va foydalanish xususiyatlarini oʻrganish bilan "Intellektual transport tizimlari" fani shugʻullanadi. Darslikda xorijiy olimlarning ilmiy ishlanmalaridan va muallifning bozor munosabatlari shakllanishi sharoitlarida siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy islohatlarni dinamik amalga oshirish maqsadida mamlakat ichki va tashqi iqtisodiy manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan transport sohasida Qonunchilik, ijroiya va nazorat qilish toʻgʻrisidagi chora-tadbirlar tizimi oʻrganiladi. 3
Аннотация 4
Tayanch iboralar: Intellektual transport tizimlari, maqsad, vazifa, jahon tajribasi, yoʻl
harakati xavfsizligi, axborot-kommunikatsiya texnologiyasi, transport- yo’l majmuasi, tamoyil, shahar transport tizimi, infratuzilma, transport oqimi, GPS, IBus tizimi, standartlashtirish tizimi. 10
"Intellektual transport tizimlari" fanining asosiy maqsadi- kishilik jamiyatidagi barcha turdagi tashishlarni rivojlantirishda yagona tizimda taʼsir etishni yoʻlga qoʻyish, samaradorlikni oshirish, imkoniyatga qarab tashishga boʻlgan talabni taqsimlash, tashishni uslubiy xususiyatlarini umumlashtirish, ularni moddiy-tеxnika zahiralarini rivojlantirishda oqilona taʼsir etishni yoʻlga qoʻyishdan iborat. 10
Belarus Respublikasi Toshkentga birinchi elektrovuslarni yetkazib berdi. Nomidan maʼlum boʻlishicha, ushbu avtomobil elektr energiyasida ishlaydi, bu birinchi navbatda mamlakatda ekologiyani saqlab qolishga yordam beradi. Bunday avtobusning birinchi operatsion sinovlari 41 yoʻnalishi boʻyicha amalga oshiriladi. "Toshshahartransxizmat" matbuot xizmatining xabar berishicha, keyinchalik ushbu transport turi shaharning boshqa yoʻnalishlarida ham paydo boʻladi. 34
Belarusiyaning "Belkommunmash" kompaniyasi "E420 Vitovt Electro" modelini Toshkentga elektrobuslarni yetkazib berishni rejalashtirmoqda. Uning superkondensatori nisbatan kichik quvvatga ega va elektrobusga 12-18 km masofani bosib oʻtishga imkon beradi. Umumiy hajmi 90 yoʻlovchi. 34
"Elektrobus uchun 41 yoʻnalishi tanlangan, chunki u poytaxtdagi eng qisqa yoʻllardan biri. Avtobus uchun zaryadlash nuqtalari ikki joyda- avtoparkda va marshrutning yakuniy nuqtasida joylashtirildi,- deydi "Toshshahartransxizmat",- biz
ushbu elektrobusning ishini, belgilangan marshrutdan oʻtish jarayonini kuzatishni istaymiz. 34
35
7.1. Belgilangan harakat tezligi oshirilganda ogoxlantiruvchi qurilmalar 96
7.1. Belgilangan harakat tezligi oshirilganda ogoxlantiruvchi qurilmalar 97
2023 yilgi davlat dasturiga ko‘ra, 1 apreldan Toshkent va Nukus shaharlarida hamda viloyat va tumanlar markazlarida avtomobillar harakatlanishining eng yuqori tezligi 70 km/soatdan 60 km/soatga tushirildi. 97
Eslatib o‘tamiz, muhokamaga qo‘yilgan 2023 yilgi davlat dasturiga muvofiq, 1 iyundan boshlab respublikaning barcha aholi punktlarida transport vositalari harakatlanishining eng yuqori tezligi soatiga 60 kilometrgacha tushirilishi ko‘zda tutilgandi. 97
Yo‘l-transport hodisalari yiliga 4 mingga yaqin o‘lim holatlari bilan yakunlanadi. Tahlillarga ko‘ra, tezlikni 10 kilometr soatga tushirish o‘lim holatlarini kamida 15 foizga kamaytirishga olib keladi. 97
Masalan, Toshkent shahrida 2022 yilda 1200 ta yo‘l-transport hodisasi sodir etilgan, bu 2021 yildagi holatlardan (1073) qariyb 130 taga ko‘p. Ushbu davrda yo‘l-transport hodisalari oqibatida halok bo‘lganlar soni 136 nafarini tashkil etadi [17]. 97
9.4.WAP uyali aloqa tizimi 114
9.2. Intellektual transport tizimlarida axborot oqimlari 114
9.3.Transport axborotlarini uzatish 114
Tayanch iboralar: Axborot olish, axborot oqimi, axborotlni uzatish, transport so'rovlari tizimi, Germaniya tajribasi, iqlim sharoiti, ekologik sharoit, aniq o’lchangan axborot, maxalliy transport , transport axborotlarini uzatish, karpyuter, onborder, navigator, to'xtash sensori,
televizor, avtomobil kompyuteri, GPS rejimi, yo'l radiosi, ovozli signal, to'xtash datchigi, RDS (Radio ma'lumotlar tizimi ), FM diapazoni, Evropa radioeshittirish Ittifoqi, WAP uyali aloqa tizimi, HTTP sahifasi, WAP telefoniya xizmati. 114
9.1. Transport vositalarida axborotlarni olish 114
Shuni ta'kidlash kerakki, transportni rejalashtirishning barcha masalalari, shu jumladan yo'l tarmog'ini rivojlantirish, shaharda transportni tashkil etish, jamoat transportini rivojlantirish, transport statistikasini to'plash va yo'l harakati monitoringi bilan shahar hukumati tarkibidagi bitta bo'lim shug'ullanadi. Ushbu bo'limning nomi Transport boshqarmasi deb ataladi. 114
Transport boshqarmasining asosiy vazifalaridan biri transport muammolarini aniqlash, ularni hal etishga ustuvor ahamiyat berish va shahar transport infratuzilmasini rivojlantirish maqsadlarini ishlab chiqishdir. Ushbu ish turli xil jamoat tashkilotlarini keng jalb qilish bilan amalga oshiriladi:
transport uyushmalari, shahar tumanlari aholisi, velosipedchilar, nogironlar jamiyatlari, shahar korxonalari va boshqa turli jamoalar. Masalan, svetoforlarning ishlashini sozlashda muammolarni aniqlash uchun juda qiziqarli yechim bu masalani har oyda boshqa haydovchilarga qaraganda yaxshiroq bo'lgan taksi haydovchilari bilan shaharning barcha chorrahalarida yuzaga keladigan qiyinchiliklar bilan tanish bo'lgan taksi haydovchilari bilan muhokama qilishdir. Fikr-mulohazalarni turli soha vakillaridan olish g’oyatda zarur va shartdir: professional haydovchilar, avtomobilchilar, piyodalar, velosipedchilar, yo'lovchilar. 114
Ikkinchi muhim vazifa- statistik ma'lumotlarni to'plash, umumlashtirish va to'plash. Ushbu ma'lumotlarning turli qismlari turli xil konsalting va dizayn firmalari tomonidan amalga oshirilishi mumkin bo'lgan turli xil transport tadqiqotlari uchun zarur bo'lganligi sababli, ushbu ma'lumotlar har doim bo'limning mulki va ixtiyorida bo'lib, barcha turdagi ishlanmalar uchun dastlabki ma'lumotlar sifatida beriladi. Transport infratuzilmasini o'zgartirish bo'yicha qarorlarning oqibatlarini monitoring qilish ham ma'lumot to'plash elementidir. 115
Bir tomondan, bu shahar ko'chalari va jamoat transporti yo'nalishlarining tirbandligini o'lchashdir. Ushbu ma'lumotni o'lchash doimiy ravishda sensorlar yordamida yoki vaqti-vaqti bilan ko'chalarda turgan hisoblagichlar yordamida yoki videokamerani kuzatish uchun o'rnatiladi. Jamoat transporti tarmoqlarining yuklanishini o'lchash,
shuningdek, hisoblagichlar yordamida yoki chiptalarni sotadigan yoki kompost qiladigan mashinalardan ma'lumotlarni qayta ishlash orqali amalga oshiriladi. Ko'cha tirbandligini har 1-2 yilda bir marta kompleks o'lchash amalga oshiriladi. Masalan Toshkent shahri uchun o'lchov taxminan 150 nuqtada amalga oshiriladi. Bundan tashqari, muayyan loyihalar uchun, masalan, yangi tramvay yo'nalishini yaratishda, ko'rib chiqilayotgan hududda harakatning mahalliy o'lchovlari o'tkaziladi. 115
Boshqa tomondan, transport so'rovlari tizimi mavjud. Andijonda transport so'rovlarining ikkita asosiy
metodologiyasi qabul qilindi, ular bir-biriga juda o'xshash. Ulardan biri sobiq SSSRda ishlab chiqilgan va 1972 yildan beri ishlatilgan (vakillik transport so'rovlari tizimi SRV), ikkinchisi G'arbiy Germaniyada (KONTTV). Ikkala tizim ham birlashtirilgan texnikadir va shu bilan turli shaharlarda olingan natijalarni taqqoslashga imkon beradi [18]. Aholini so'rov o'tkazish tadbirlari yuk tashish bo'yicha tadqiqotlar va so'rovlar bilan birga olib borildi. Bundan tashqari, turli xil qo'shimcha so'rovlar o'tkazildi- dam olish kunlari transport harakati, nogironlar o'rtasida so'rov va boshqalar. 115
Germaniya tajribasini o'rganayotganda, bizning nemis hamkasblarimiz transportni rejalashtirish masalasiga qanday metodika va aniqlik bilan yondashayotganidan xursand bo'lishingiz mumkin. Qaror qabul qilishning o'xshash darajasiga imkon qadar tezroq erishishimiz tavsiya etiladi. Biroq, bir zumda bunday natijaga erishish mumkin emasligi aniq. Germaniyada bu ish 30 yildan ortiq davom etmoqda, ulkan statistik ma'lumotlar bazasi to'plandi, modellashtirish usullari takomillashtirildi va ma'lumot to'plash tizimi standartlashtirildi. Ammo bularning barchasiga erishish uchun bugungi kunda ushbu yo'nalishda faol harakat qilish kerak va o'z tizimlari va modellarini yaratishga yoki jonlantirishga harakat qilib, velosipedni ixtiro qilmaslik, balki tayyor sinovdan o'tgan xorijiy tajribadan foydalanish tavsiya etiladi. 115
9.2. Intellektual transport tizimlarida axborot oqimlari 116
Karpyuter yoki Onborder (ingl. carputer, ingl. onboarder) (boshqa nomlari onboard, avtomobil kompyuteri, avtomobil kompyuteri, kompyuter) avtomobilga o'rnatilgan va mashinada ishlash uchun maxsus mo'ljallangan uy shaxsiy kompyuterining analogidir. Onborderlar avtonavigatsiya, internetga ulanish, va ko’ngil ochish uchun ishlatiladi. Onborder imkoniyatlari an'anaviy tor maqsadli qurilmalarning (avtomobil radiolari, navigatorlar, DVD pleerlar) funksionalligini shaxsiy kompyuter imkoniyatlari bilan birlashtiradi. Asosiy afzalligi- avtomobil kompyuterining ko’p funksionallikligidir. Avtomobil
kompyuteridan foydalanib, Navigator, to'xtash sensori, televizor, DVD-ni alohida o'rnatishga ehtiyoj qolmaydi. Ushbu foydali qurilmalarning har biri alohida o'rnatish joyini talab qiladi va alohida boshqariladi. 117
Avtomobil kompyuterini boshqarish ko'pincha sensorli suyuq kristall monitor orqali tashkil etiladi (o'lchamlari diagonal bo'yicha 7" dan 15" gacha). Monitorlar motorli va qo'lda booshqarishi mumkin. Ularing o'rnatish o'lchamlari 1\2din,1din yoki 2din, tomga o'rnatilgan, mustaqil(olinadigan). Turli xil avtomobil markalari uchun torpedo va bo'shliqlarga o'rnatilgan monitorlar mavjud. Standart avtomobil funktsiyalariga qo'shimcha ravishda- (televizor, GPS, DVD)- avtomobil kompyuteri yo'lda Internet va elektron pochtadan foydalanishga imkon beradi, avtomobil elektronikasini tashxislaydi, yo'l harakati holatini video yozib oladi va boshqa ko'plab foydali funktsiyalarga ega. 117
Avtomobil kompyuteri GPS rejimlarini boshqarishga imkon beradi-xaritalarni tezda o'zgartiradi, vektor va raster xaritalardan foydalanadi. Internetdan foydalanish evaziga tirbandlikni kuzatish, Internet radiosini tinglash, videokonferentsiyalarni ko'rish, uy yoki ofisdan uzoqda kerakli ma'lumotlarni qidirish imkonini beradi. Avtomobil kompyuteri radar detektori vazifasini bajaradi (yoki mavjudiga ulanadi). 117
Karnay va yo'l radiosi, ovozli signallarni boshqarish va to'xtash datchiklari- bularning barchasi avtomagistrallarda tez yurish imkonini beradi. Tez harakat qilishni yaxshi ko'radiganlar uchun avtomobil kompyuteri injektorni boshqarish funktsiyasiga ega bo'lishi mumkin. 117
Real vaqt rejimida kompyuteri injektorni boshqarish evaziga yoqilg'i sarfini kamaytirish va dvigatel quvvatini oshirish, silliq harakatlanishni (tirbandliklar uchun) amalga oshirish uchun uni yanada kuchliroq qilish yoki aksincha, avtomobil quvvatini kamaytirish mumkin. Buning uchun injektor protsessorini avtomobil kompyuteriga va tegishli dasturiy ta'minotga ulash uchun (OBD-II, VAG-com va boshqalar) kabel kerak bo'ladi. 118
Avtomobil kompyuterlari tarixi 1981 yilda IBM BMW avtomobillari uchun birinchi bort kompyuterini ishlab chiqqanida boshlangan. 16 yildan so'ng Apollon paydo bo'ldi-bu Microsoft tomonidan yaratilgan birinchi avtomobil kompyuterining prototipi bo'lib, u prototip bo'lib qoldi. 2000 yilda AQShning Tracer kompaniyasi birinchi avtomobil onborderni yaratdi va sinovdan o'tkazdi va seriyali ishlab chiqarishni yo'lga qo'ydi. Tracer onborderlaridan tashqari, 2din Tracer CarPC ikki tomonlama onborder O’zbekiston bozorida juda mashhur. Xitoy echimlari ham mavjud. 118
Avtopilot- transport vositasini ma'lum bir traektoriya bo'ylab olib boradigan qurilma yoki dasturiy-apparat kompleksi. Ko'pincha avtopilotlar uchish apparatlarini boshqarish uchun ishlatiladi, chunki parvoz odatda ko'p miqdordagi to'siqlarni o'z ichiga olmaydigan joyda, shuningdek, temir yo'llar bo'ylab harakatlanadigan transport vositalarini boshqarish uchun sodir bo'ladi. Zamonaviy avtopilot boshqa transport vositasining parvozi yoki harakatining barcha bosqichlarini avtomatlashtirishga imkon beradi. 118
GPS (ingl. Global Positioning System) vaqt va masofani o'lchaydigan navigatsiya sun'iy yo'ldoshlari; 118
GPS- Yerning istalgan joyida (qutb atrofidagi hududlarni hisobga olmaganda), deyarli har qanday ob-havoda, shuningdek, Sayyora yaqinidagi kosmosda ob'ektlarning joylashuvi va tezligini aniqlashga imkon beradi. Tizim AQSh mudofaa vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan, amalga oshirilgan va boshqariladi. Tizimdan foydalanishning asosiy printsipi- ma'lum koordinatalari- sun'iy yo'ldoshlar bo'lgan nuqtalardan ob'ektga masofani o'lchash orqali joylashishni aniqlashdir. 118
Masofa signalning sun'iy yo'ldosh tomonidan yuborilishidan antenna GPS qabul qiluvchisini qabul qilishgacha bo'lgan kechikish vaqti bilan hisoblanadi. Ya'ni, uch o'lchovli koordinatalarni aniqlash uchun GPS qabul qiluvchisi uchta sun'iy yo'ldoshgacha bo'lgan masofani va tizimning GPS vaqtini bilishi kerak. Shunday qilib, qabul qiluvchining koordinatalari va balandligini aniqlash uchun kamida to'rtta sun'iy yo'ldoshdan signallar ishlatiladi. 118
RDS-TMC tizimi 119
RDS (Radio ma'lumotlar tizimi ) FM diapazonida axborot xabarlarini uzatish uchun mo'ljallangan standartdir. Bunday tizimni yaratish zarurligi haqida gapirish 1970-yillarning oxirida Germaniyada paydo bo'lgan. Trafik sharoitlari haqidagi xabarlarni uzatish va radiostansiyalarni aniqlash ishlab chiquvchilar tomonidan qo'yilgan asosiy g'oyalardir. Axir, deyarli hamma o'sha paytda mashinada radio tinglagan. Bundan tashqari, trafik holatiga o'tish foydalanuvchi audio kasseta yoki CD tinglayotganda ham sodir bo'ladi. 119
Birinchi shunga o'xshash tizim 1980 yil boshida paydo bo'lgan va 1986 yildan boshlab G'arbiy Evropa mamlakatlarida yangi tizimning eksperimental ishlashi allaqachon boshlangan. 1990 yilda EN 50067 standarti nashr etildi. Bu ikki marta qayta ko'rib chiqildi. 1999 yilda RDS IEC 62106 standarti a'zolari tomonidan qabul qilingan Evropa radioeshittirish Ittifoqi (Ebu) (shu jumladan Belarus Respublikasi) yagona ko'p maqsadli standart sifatida. Oxirgi o'zgarishlar 2018 yilda qayd etilgan. va milliy standart 06.01.2020 yildan boshlab ishlab chiqilgan va amalga oshirilgan. Standart STB 2569-2020 raqami ostida nashr etilgan va "telematn tizimlari, televizion qo'llanma, subtitr, radioeshittirish stantsiyalarini juda yuqori chastota diapazonida ma'lumotlarni uzatish. 119
Asos Evropa radioeshittirish Ittifoqi a'zolari tomonidan 1999 yilda 2015 yilgi versiyada qabul qilingan standartdan olingan: IEC 62106:2015 "87,5 MGts dan 108,0 MGts gacha chastota diapazonida VHF/FM ovozli eshittirish uchun radio ma'lumotlar tizimining (RDS) spetsifikatsiyasi". O'zgartirish va qo'shimchalar bilan so'nggi va joriy standart IEC 62106:2018 raqami ostida nashr etildi - "Radio ma'lumotlar tizimi (RDS) - VHF/FM 64,0 MGts dan 108,0 MGts gacha chastota diapazonida ovozli eshittirish" va 6 qismdan iborat . Amaldagi standart hammaga ochiq emas. Siz uni sotib olishingiz mumkin. Narx har bir jild uchun mavjud va 40 CHF dan 280 CHF gacha boshlanadi (Belarus rublida bu 114 BYN dan 800 BYN gacha, 2020 yil dekabr oyi oxirida). 119
Axborotni uzatish uchun 57 kHz (6 Hz) subcarrier ishlatiladi. Stereo eshittirish holatida subcarrier chastotasi fazali qulflangan yoki uchuvchi ohangning uchinchi harmonikasiga nisbatan fazadan tashqarida 90 ta bo'lishi kerak. Subcarrier darajasi 1-ning 7,5 kHz-ga og'ishiga to'g'ri kelishi kerak. 119
120
Tavsiya etilgan nominal og'ish-bu 2 kHz. (Evropa standartidan: FM tashuvchisining modulyatsiyalanmagan subcarrier tufayli og'ish diapazoni 1,0 kHz dan 7,5 kHz gacha. Tavsiya etilgan eng yaxshi kelishuv-bu 2,0 kHz.) 120
Shunisi e'tiborga loyiqki, haqiqiy og'ish darajasi 3 kHz dan yuqori bo'lsa, ba'zi qabul qiluvchi qurilmalar eshitish xirillashini namoyon qiladi, shuning uchun siz ushbu parametrni o'rnatishda juda ehtiyot bo'lishingiz kerak. Shuni ham qo'shimcha qilish kerakki, signaldagi RDS subcarrier darajasini oshirish hech qanday tarzda qabul qiluvchining tushunarliligiga ta'sir qilmaydi va RDS signalining "qamrov maydonini" oshirmaydi. Buning sababi shundaki, qabul qilgich har qanday holatda subcarrierni mukammal aniqlaydi. Qabul qiluvchining "qabul qilingan ma'lumotlarni ko'rsatish yoki ko'rsatmaslik" to'g'risidagi qarori faqat butun eshittirish signalini "baholash" to'plamiga asoslanadi. 120
Uyali telefon orqali oddiy HTTP sahifalarini ochishdan foydalanish noqulay, chunki bunday sahifalarda katta sarlavhalar mavjud (uyali telefoningiz displeyining hajmini eslang), siqish protokoli yo'qligi, juda ko'p xizmat ma'lumotlari va boshqalar. Wap sahifalari ma'lumotlar paketlarini siqish imkonini beruvchi ikkilik standartdan foydalanadi, ular grafik ma'lumotlar bilan kamroq to'yingan va hokazo. Aytgancha. WAP haqida gapirganda, GPRS kabi protokolni eslatib o'tmaslik mumkin emas. Biz u haqida alohida suhbatlashamiz, ammo hozir bu haqda gapirmaslik mumkin emas… 121
GPRS protokoli (General Packet Radio Service)- bu GSM tarmoqlarida ma'lumotlarni uzatish uchun ishlatiladigan protokol. Bu GSM tarmoqlariga mos kelishiga imkon beradi..., to'g'ri, Internet. GPRS protokoli notekis trafikni samarali uzatish uchun paket texnologiyasidan foydalanadi. Ushbu protokol har bir foydalanuvchi uchun 9,6 Kb/s dan 150 Kb/s gacha uzatish tezligini qo'llab-quvvatlaydi. 121
Mamlakatimizda Wap telefoniya xizmatlari Moskvadagi "mobil TeleSistemalar" va "Bilayn" hamda Sankt-Peterburgdagi "Shimoliy - G'arbiy GSM"tomonidan taqdim etiladi. 121
To'g'ri, bugungi kunda ko'plab Internet-saytlar o'z mijozlari uchun o'z sahifalarining maxsus WAP versiyalarini yaratmoqdalar. Xususan, Yahoo buni yaqinda amalga oshirdi va foydalanuvchilarga uyali telefonlarning kichik ekranlariga yaxshi moslashtirilgan turli xil ma'lumotlarni olish imkoniyatini berdi, bu erda elektron pochtaga kirish ham mavjud. 121
Rossiyaning WAP saytlaridan operatorlarning veb-saytlarini qayd etish mumkin. Masalan, MTS veb - sayti sizga undan elektron
pochta xabarlarini yuborish, ob-havo ma'lumotlarini bilish va hatto oddiy veb-sahifalar bilan tanishish imkonini beradi. Va buni qilish juda oddiy-siz brauzer ishlatmasdan sayt manzilini kiritasiz, lekin maxsus shaklda. Saytda ... tez orada nafaqat pochta yuborish, balki uni qabul qilish imkoniyati ham taqdim etiladi. 121
"NWGSM", "Infoart" kompaniyasi va boshqa ba'zi kompaniyalar o'zlarining WAP saytlariga ega. Va, albatta, bu etarli emas. Ob-havo ma'lumotlari, tirbandliklar va samolyotlarga bepul chiptalar bilan bir qatorda, ba'zida shoshilinch ravishda boshqa, ko'proq ma'lumotli va hajmli ma'lumotlar kerak bo'ladi. Ammo bunday saytlar paydo bo'lishidan oldin va juda ko'p, hali ham uzoq. 121
Biroq, ular hali ham paydo bo'lishi mumkin... garchi ko'pchilik wapning kelajagi yo'q deb da'vo qilsa ham. Bunday pessimistlar o'z fikrlarini, birinchidan, ushbu loyiha hali tugallanmagan, nomukammal va hech qachon to'liq quvvat bilan ishlay olmasligi, ikkinchidan, WAP-dan foydalanish juda qimmat ekanligi bilan asoslaydilar. Va bu erda ular qisman to'g'ri. Darhaqiqat, 121
Wap Brauzeri orqali Internetga kirish daqiqasiga 5 dan 30 sentgacha turadi. Va bu hatto wap-ni qo'llab-quvvatlaydigan qimmat "quvurlar" ga ega bo'lganlar uchun ham qimmat. Qushlar haqida gapirganda. 122
Yaqinda wap-ni qo'llab-quvvatlaydigan uyali telefonlar bir yoki ikkita bo'lib qoldi. Biroq, mobil telefonlar ishlab chiqaradigan kompaniyalar, hech bo'lmaganda ushbu wap texnologiyasi muammosini butunlay yo'q qilish uchun fitna uyushtirishgan. Bugungi kunda uyali telefonlar sohasidagi deyarli har bir yangilik WAP Brauzeri bilan jihozlangan, ya'ni u WAP protokoli bilan ishlashga qodir. Ushbu yangiliklarning aksariyati allaqachon Rossiyaga etib kelgan, garchi bizda ilgari bunday telefonlar bo'lgan. Mamlakatimizga etib kelgan yoki deyarli etib kelgan telefonlar orasida Nokia 7110, Nokia 6210, Motorola TP P7389, Ericsson R320, Ericsson R380, Bosch 1886 va boshqalarni nomlash mumkin… 122
Biroq, WAP protokoli ikki xil-1.0 va 1.1 versiyalari ekanligini yodda tutish kerak (yoki bilishingiz kerak). 1.0 versiyasi. u uzoq vaqtdan beri eskirgan
va deyarli hech qaerda, shu jumladan mamlakatimizda ishlatilmaydi. Shuning uchun, WAP bilan ishlashni "biladigan" uyali telefonni sotib olayotganda, ushbu protokolning qaysi versiyasini ma'lum bir telefon qo'llab-quvvatlashini aniqlab olishingiz kerak. Masalan, Siemens S25 telefonining ko'plab egalari bir vaqtlar o'zlarining telefonlari g'urur bilan "wap protokolini qo'llab-quvvatlovchi" deb nomlangan bo'lsa-da, kerakli narsani qo'llab-quvvatlamaganligini aniqladilar. Ya'ni-standart 1.0. Egalari uchun achinarli. Potentsial xaridorlar uchun dars… 122
WAPning barcha jozibalaridan bahramand bo'lish uchun siz uyali telefoningizni bir soatdan ko'proq vaqt davomida burishingiz kerak bo'ladi-20 dan ortiq sozlamalarni sozlash kerak... va bu ham WAP-ning kamchiliklaridan biridir. Garchi, aslida, ma'lum bir mahorat bilan, barcha Sozlamalar, ya'ni 8-10 parametr, hatto oddiy odam tomonidan ham 10-20 daqiqada amalga oshiriladi. 122
1.Transport boshqarmasi nimalar bilan shug'ullanadi? 122
2.Transport boshqarmasining asosiy vazifalari qaysi? 122
3.Transport boshqarmasining ikkinchi muhim vazifasi nima? 122
4.Transport infratuzilmasini o'zgartirish bo'yicha qarorlarning oqibatlarini monitoring qilish qanday bajariladi? 122
5.Ko'cha tirbandligini qancha vaqtda bir marta kompleks o'lchash amalga oshiriladi? 122
6.Toshkent shahri uchun necha nuqtada o'lchovlari o'tkaziladi? 122
7.Andijonda transport so'rovlarining qaysi asosiy metodologiyasi qabul qilingan? 122
7.1. 209
Belgilangan harakat tezligi oshirilganda ogoxlantiruvchi qurilmalar…………….. 209
9.2. 209
Intellektual transport tizimlarida axborot oqimlari………………………………... 209
9.3. 209
Transport axborotlarini uzatish……………………………………………………. 209
9.4. 209
WAP uyali aloqa tizimi……………………………………………………………. 209
