O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi andijon davlat chet tillari instituti nemis tili nazariyasi va amaliyoti kafedrasi

1. Didaktik o’yinli mashg’ulotlar dasturda qayd etilgan mavzularning 
ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsad hamda vazifalarini hal qilishga 
qaratilgan bo’lishi; 
2. Jamiyatdagi va kundalik hayotdagi muhim muammolarga bag’ishlanib, 
ular o’yin davomida hal qilinishi; 
3. Barkamol shaxsni tarbiyalash tamoyillariga va sharqona odob-axloq 
normalariga mos kelishi; 
4. O’yin tuzilishi jihatidan mantiqiy ketma-ketlikda bo’lishi; 
5. Mashg’ulotlar davomida didaktik printsiplarga amal qilinishi va eng kam 
vaqt sarflanishiga erishishi kerak. 
Didaktik o’yinli mashg’ulotlar orasida konferentsiya mashg’ulotlari ham 
muhim o’rin tutadi. Konferentsiya mashg’ulotlari o’quvchlarning bilish faoliyatini 
faollashtirishda, ilmiy dunyoqarashini kengaytirishda, qo’shimcha va mahalliy 
materiallar bilan tanishtirishda, ilmiy va ilmiy-ommabop adabiyotlar bilan mustaqil 
ishlash ko’nikma va malakalarini orttirish, mustaqil hayotga ongli tayyorlashda 
muhim ahamiyat kasb etadi. Konferentsiya mashg’ulotini o’tishdan avval 
mashg’ulot mavzusini, maqsad va vazifalarini belgilab, shu mavzuga oid 
qo’shimcha ilmiy, ilmiy-ommabop adabiyotlar ko’zdan kechiriladi. Mashg’ulotni 
o’tkazishdan 1 hafta oldin mashg’ulot mavzusi e’lon qilinib, unga tayyorgarlik 
ko’rish uchun adabiyotlar tavsiya etiladi. Ushbu mashg’ulotda «Olimlar» rolini 
tanlash, mavzuni har tomonlama yoritish, ma’ruza tayyorlash o’quvchlarning 
ixtiyorida bo’ladi. Ilmiy konferentsiya mashg’ulotini quyidagicha o’tkazish 
tavsiya etiladi:
I. O’qituvchining kirish so’zi. Bunda o’qituvchi mashg’ulotning mavzusi, 
maqsadi va vazifalari, tegishli rollarni bajaruvchi «Olimlar» bilan o’quvchlarni 
tanishtiradi. 
II. Ilmiy ma’ruzalarni tinglash. «Olimlar» mavzu yuzasidan tayyorlagan 
ma’ruzalarini ko’rgazmali qurollar asosida bayon qiladilar. 
III. Ma’ruzalar muhokamasi. Bunda «Olimlar» va guruhdagi boshqa 
o’quvchlar o’rtasida mavzu yuzasidan bahs-munozara o’tkaziladi. 

IV. Ilmiy konferentsiya yakuni. O’qituvchi mavzu yuzasidan eng muhim 
tushuncha va g’oyalarni ta’kidlab, darsni yakunlaydi. 
V. O’quvchlarni baholash. Mashg’ulotda faol ishtirok etgan o’quvchlar 
rag’batlantiriladi va reyting tizimiga muvofiq baholanadi. 
VI. Uyga vazifa berish. 
VII. Mashg’ulotni umumiy yakunlash. 
«Kasb ta’limi metodlari» mavzusida o’tkaziladigan ilmiy konferentsiya 
mashg’uloti quyidagi loyiha bo’yicha o’tkazilishi mumkin. 
Mavzu: «Kasb ta’limi metodlari». 
Mashg’ulotning borishi: 
I. Tashkiliy qism. 
II. O’quvchlarni mashg’ulotning mavzusi, maqsadi va borishi bilan 
tanishtirish. 
Bu mashg’ulotni o’tishdan bir hafta oldin o’quvchlarni 4ta guruhga ajratamiz 
va ularga pedagogika fani sohasida faoliyat ko’rsatayotgan «Olimlar» maqomini 
beramiz. 
III. Yangi mavzuni o’rganish: O’quvchlar guruhi o’z mutaxassisliklariga 
tegishli bo’lgan quyidagi mavzulardan biri bo’yicha ma’ruza tayyorlaydi. 
1. Kasb ta’limi metodlari va ularning tavsifnomasi. 
2. Reproduktiv va muammoli izlanish metodlari. 
3. Ishlab chiqarish jarayonida interfaol metodlar. 
Har bir yo’nalish bo’yicha «Olimlar» maqomini olgan o’quvchlar o’zlariga 
tegishli mavzu bo’yicha ko’rgazmali qurollar asosida qo’shimcha materiallardan 
foydalangan holatda ma’ruza qiladilar. Ma’ruzalar tugagach, o’quvchlar o’rtasida 
bahs va munozara o’tkaziladi. Quyida didaktik o’yin texnologiyasining 
konferentsiya metodidan foydalanilgan mashg’ulotning texnologik xaritasi 
keltirilgan. 
O’qitishning an’anaviy va noan’anaviy usul va metodlari farq qilinadi. Ular 
mohiyatiga ko’ra faol va osoyishta turlarga ajratiladi. Ularning har biri o’z tarixi va 
shakllanish mexanizmiga ega. Bularning orasida uzoq yillar davomida sinovlardan 

muvaffaqiyatli o’tgan va yuksak pedagogik samara beradiganlari juda ko’p. 
Insoniyat o’zini va atrof-muhitni anglab yetishi jarayonida ta’lim va tarbiya uchun 
asqotadigan xilma-xil texnologiyalarni yaratgan. Ularning aniq son va sifatini hech 
kim aniq belgilay olmaydi. Bunga hozirgi davrda mavjud bo’lgan turli davlatlarning 
ta’lim tizimlarida amal qilinayotgan turfa pedagogik texnologiyalar misol bo’la 
oladi. Gap ularning qaysi biridan kim qanday samara bilan foydalanishidadir. Katta 
samara bermaydigan yoki o’zini oqlay olmagan texnologiyalar kun tartibidan tushib 
qolaveradi va ular insoniyat sivilizatsiyasining tarixiy “sandig’iga” jamlanib 
boraveradi. 
Har qanday o’quv fani, ma’lumki, quyidagi komponentlarni o’zida 
jamlaydi: 
- kursning davomliligi (muddati); 
- o’qitishning maqsad va vazifalari; 
- o’qitishning mazmuni; 
- maqsadli guruhning tashkil etilishi; 
- o’qitish jarayoni; 
- o’qitish metodikasi; 
- o’quv quvvati; 
- baholash. 
O’qitishning mazmuni o’quv birligining davomiyligi va o’zlashtirish darajasi 
orasidagi uzviy bog’lanishning grafigi tarzida ifodalanishi mumkin. Bunda uch 
toifadagi o’zlashtirish darajalari farq qilinadi va ular majburiy (past), zaruriy 
(o’rtacha) va maqsadga muvofiq (eng yuqori) ko’rsatkichlarga ega bo’ladilar.
Har qanday pedagogik texnologiya qo’llanilishida didaktikaning asosiy va 
yordamchi tamoyillari (printsiplari), albatta, amal qiladi: 
- ma’lumdan noma’lumga; 
- oddiydan qiyinga yoki murakkabga; 
- aniqdan mavhumroqqa (abstraktga); 
- kuzatishdan nazariy umumlashmalarga; 
- umumiy yoki odatdagidan xususiyga yoki noodatdagiga va boshqalar. 

Ayrim faol pedagogik texnologiyalar tavsifi haqida ma’lumotlar keltirilganda 
ularning qiyosiy bahosi oydinlashadi. 
Ma’ruza. Ma’ruza o’qitishning eng keng tarqalgan shakli bo’lib, pedagogik 
faoliyatda yetakchi o’rinni egallaydi. U o’qituvchi mehnatining oliy shakli 
darajasida e’tirof etiladi. Uni bir tomonlama aloqaning ko’rinishi, deb ham ataladi. 
Bunda o’qituvchining faolligi va tinglovchilarning nofaolligi ko’zda tutiladi. Biroq 
munozara shaklida bayon etiladigan ma’ruza eng faol pedagogik texnologiya 
elementidir. Munozarali ma’ruzada tinglovchilarning faolligi juda yuqori bo’lishiga 
erishish mumkin. 
Iqtisodiyot o’quv predmetlarini, odatda, ko’proq ma’ruzalar tarzida bayon 
etiladi. CHunki bunday kurslar ko’proq nazariy yoki umumlashtiruvchi xarakterga 
tabiatan ega bo’ladilar. Pedagogik terminologiya nuqtai nazaridan ularni bilish, aqliy 
umumlashtirish mashg’ulotlari deb hisoblash mumkin. Bunda metodikaning barcha 
boshqa metodlari kamroq samarali bo’lib qoladilar. Ma’ruzani tashkil etish paytida 
o’qituvchi o’quv predmetining eng muhim jihatlarini alohida ta’kidlash evaziga 
muvaffaqiyat qozonishi mumkin. Ma’ruzada tinglovchilar boshqa samarali metodlar 
bilan o’qitilgandagi kabi tayyorgarlik (bilim) oladilar. Faol metodika yordamida 
o’qilgan ma’ruzalar davomida tinglovchilarni faollashtirish evaziga o’qitish 
jarayonining teng huquqli ishtirokchilariga aylantirish mumkin. Bunda o’quv 
materiali tez va soz o’zlashtiriladi. 
Ma’ruzani faol tadbirga aylantirish uchun uning mavzusi va tuzilmasi orasidagi 
bog’lanishning yechimini topish zarur bo’ladi. Ma’ruzalar o’quv predmetining bosh 
masalasi ko’nikma hosil qilish emas, balki bilim o’zlashtirish bo’lganidagina samara 
beradi. O’qitishning barcha mavjud masalalarini uch guruhga ajratish mumkin: 
- bilimlar; 
- ko’nikmalar; 
- ko’rsatmalar. 
O’qitish masalalaridan kelib chiqqan holda uning metodi tanlanadi. Agar 
ta’lim jarayonida tavsiflash, yodga tushirish, sanab o’tish, kategoriyalar bo’yicha 
taqsimlash, ta’riflar keltirish, baholash va tushuntirish kabi didaktik maqsadlar 

amalga oshirilishi lozim bo’lsa, albatta, ma’ruza shaklidagi o’quv mashg’ulotlari 
tashkil etilishi maqsadga muvofiqdir. Hayot bilan, kundalik turmush bilan, muhim 
voqealar bilan aloqadorlikda bayon etilgan ma’ruza materiali oson o’zlashtiriladi. 
Suzishni yoki avtomobilь boshqarishni ma’ruza mashg’uloti yordamida o’rgatib 
bo’lmasligi ravshan. SHu boisdan, uquv va ko’nikma hamda malaka egallanishi 
birinchi o’rinda turadigan faoliyatda ma’ruzaning tutgan o’rni juda kichikdir. 
Nazariy bilimlar va dunyoqarash ahamiyatiga ega bo’lgan ma’lumotlar ma’ruza 
yordamida berilishi maqsadga muvofiqdir.
Ma’ruza davomida o’qituvchining xatti-harakatlari, imo-ishoralari, nutq 
komponentlari muhim rolь o’ynaydi. Ma’ruzachi auditoriya bilan yaxshi aloqa 
o’rnatishi uchun uning dinamik siljib turishi tavsiya etiladi. Ovoz ohangining 
o’zgarishi va o’rinli pauzalar ham yordamchi omillarga aylanadi. Bayon 
mo’’tadilligining o’zgarishi, o’rinli kalimalarning galma-gallanishi, qiziqarli 
ma’lumotlarning bezak tarzida ishlatilishi katta ahamiyatga ega. Ma’ruzaning 
to’laqonliligi ko’rgazmali vositalardan qay darajada foydalanilishiga ham 
bog’liqdir. Rasmlar, jadvallar, plakatlar, diagrammalar, moddiy ob’ektlar va 
AKTning turli elementlaridan o’rinli foydalanish ma’ruzaning ta’lim beruvchi, 
tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi quvvatini oshiradi. 
Har qanday ma’ruza tarkiban uch qismdan iborat bo’ladi: 
- kirish; 
- asosiy qism; 
- xulosa. 
Ma’ruza turlari pedagogning mahoratiga bog’liq ravishda turfa ko’rinishlar va 
mazmunga ega bo’ladi. Ma’ruzaning pedagogik samarasi o’qitishning barcha 
tashkiliy shakllariga qiyoslanganda eng yuqori bo’ladi. 
Munozara. Ko’pchilik o’quv predmetlari va ularning mavzulari ta’lim 
standaritlari, o’qitish dasturlari, o’quv rejasi va ta’lim muassasasining o’ziga 
xosligiga bog’liq ravishda hamda tinglovchilar (bilim oluvchilar) kontingenti bilan 
aloqadorlikda munozara tarzidagi o’quv mashg’ulotlarini taqozo etadi. Birinchilan, 
tinglovchilar faolligi ta’minlanadi. Ikkinchidan, shubhali vaziyatlarga o’rin 

qoldirilmaydi. Uchinchidan, bilim oluvchilarning istak-xohishlari to’la qondiriladi. 
Eng muhimi, bunday sharoitda o’quv materiali to’la-to’kis o’zlashtiriladi. Asoslar, 
xulosalar, hukmlar va tasavvurlar mukammal ko’rinish va mazmunda bo’ladi. 
Ko’rsatma va ta’kidlarning ishonchliligi yuqori darajada bo’ladi. 
Munozara ikki turli bo’ladi: 
- boshqariladigan; 
- erkin munozara. 
Boshqariladigan munozarada o’qituvchining ishtiroki sezilarli darajada 
bo’ladi, lekin bu ishtirok uning o’quv jarayonidagi hakamlik mavqeidan oshib 
ketmasligi lozim. Erkin munozara esa bilim beruvchi va oluvchilarning demokratik 
tarzdagi ishtiroki bilan o’tkaziladi. Bu har ikki turdagi munozaralarda o’quv haqiqati 
birinchi o’rinda turadi. Ilmiy bilimlar jonli mushohada, abstrakt tafakkur orqali
nisbiy va absolyut haqiqat yo’li bilan qo’lga qiritilishini hisobga olinsa, bilish 
jarayonining taraqqiyotini belgilovchi tushuncha, kategoriya, faraz, xulosa, qoida, 
nazariya, qonun va qonuniyatlar munozara davomida mazmunan buzilmasligi
muhimdir. 
Munozaraning natijasini o’qituvchi oldindan loyihalashi lozim. Bunda oraliq
jarayonlar ikkinchi pozitsiyada turadi. Yakuniy xulosalar ilmiy bilish nazariyasiga 
zid kelmasligi o’qituvchining kasbiy salohiyati bilan ta’minlanadi. 
Erkin munozarani anarxiyaga aylantirmaslik-eng muhim pedagogik vazifadir. 
Uning o’quv qimmatini boshqariladigan munozaradan kamroq baholab bo’lmaydi. 
Munozara mashg’ulotlari uchun quyidagi shartlarning bajarilishi muhimdir: 
- reglamentga rioya qilish; 
- boshlashdan oldin chuqur fikriy tahlil qilish; 
- ishtirokchilarning maksimal miqdordagi sonini qo’lga kiritish; 
- o’qituvchining o’quvchilariga nisbatan hukmron bo’lmasligi. 
Passiv o’quvchilarning ishtirokini ta’minlash-aksariyat o’qituvchilar uchun 
amalda bajarib bo’lmaydigan jarayondir. Ularni jonlantirish uchun: 
- savollar beriladi; 
- har bir shaxsning xususiy fikri so’raladi; 

- to’g’ri javoblar rag’batlantiriladi; 
- noto’g’ri javoblar va xatolar to’g’rilanadi va to’ldiriladi. 
Munozaraning muvaffaqiyati o’quvchilarning qiziqishi, bilimi, ahilligi, hur 
fikrliligi va jamoadagi sog’lom pedagogik-psixologik muhitga ko’p jihatdan bog’liq 
bo’ladi. 
Guruhiy ish. Bu so’nggi yillarda Yevropa mamlakatlarida keng ommaviylik 
tusini olgan o’qitish metodidir. Masalan, Daniyada birorta ham ma’lumot yoki kasb 
guruhiy ishsiz egallanmaydi. Kam sonli (4-6 nafar) o’quvchilarning qandaydir 
muhim o’quv tadbirida ishtirok etishi va ularning hamkorlikdagi faoliyati bunday 
mashg’ulotning samarasini belgilaydi. Bajarilish darajasi va uning sifatini 
o’qituvchi nazorat qiladi. Guruhlarga berilgan vazifalar bosqichma-bosqich 
navbatlanishi ya’ni galma-gallanishi lozim. Guruhlar bir jinsli (o’g’il bolalar, 
erkaklar yoki qiz bolalar, ayollar) va ikki jinsli (har ikki jins vakillaridan iborat) 
bo’lishi mumkin. Ta’lim yo’nalishi va pedagogik maqsad hamda vazifalardan kelib 
chiqqan holda bunday guruhlar xususiy holat uchun shakllantiriladi. 
Guruhiy ish kengroq joy va siljitiladigan o’quv mebellarini talab qiladi. 
O’qituvchining nazorati barcha guruh uchun baravar bo’lishi lozimligi ham 
qiyinchilik tug’diradi.
Muammoli topshiriqlar. Nazariya va amaliyotning birligini ta’minlash-eng 
murakkab pedagogik vazifadir. Aniq vaziyat va qo’yilgan masalaning mohiyatidan 
kelib chiqqan holda muammoli topshiriqlar yordamida yaxshi natijaga erishish 
mumkin. Faktlar va ma’ruza materiallari o’zlashtirish, topshiriqlar hamda mashq va 
masalalar yechimida muammoli vaziyat yaratilishi qo’l keladi. Bunda ham kam sonli 
ishtirokchilardan iborat guruhlar shakllantiriladi. O’quv materiali guruxlarga 
alohida-alohida bo’lib beriladi. Yakuniy xulosalar va yechimlar topilgach mavzular 
guruhlar orasida ayirboshlanadi. Yechimlar va fikrlar xilma-xilligi yuzaga kelsa 
o’qituvchi bosh hakam tarzida so’nggi va hal qiluvchi so’zni aytadi. O’quv 
materialining o’quvchilar yosh xususiyatlariga mosligi bunda o’ta muhim omildir. 

Xulosa 
Kasb-hunar kollejlari, o'quvchilarning ijtimoiy madaniy kompetensiyalarini 
rivojlantirishda o'yin texnologiyalarini o'rganish va ularni rivojlantirishda 
ahamiyatli bir vosita bo'lib hisoblanadi. O'yin texnologiyalari o'quvchilarga 
o'rganish va rivojlantirish jarayonida qiziqarli, motivatsion, va interaktiv 
imkoniyatlarni taqdim etadi. Bu texnologiyalar, o'quvchilar uchun qiziqarli va 
o'rganishni qo'llab-quvvatlaydigan interaktiv o'quv vositalari, tadbirlar va o'yinlar 
orqali o'quv usullarini taqdim etishga imkon beradi. O'quvchilarning ijtimoiy 
madaniy kompetensiyalarini rivojlantirishda o'yin texnologiyalari quyidagi 
afzalliklarni taqdim etishi mumkin: O'yinlar o'quvchilarga maqsadlar qo'yish, 
qiziqishni oshirish va muvaffaqiyatga erishish uchun ilham berish imkonini beradi. 
Bu, o'quvchilar uchun o'rganishni ko'paytiradi va ularning kompetensiyalarini 
rivojlantirishga ulguradi. O'yin texnologiyalari, bir necha o'quv usullarini 
integratsiya qilish orqali o'quvchilarga turli ko'nikmalarni va ko'nikma shakllarni 
o'rganish imkonini beradi. Bu, o'quvchilarning madaniy va ijtimoiy ko'nikmalarini 
o'rganishini ta'minlaydi. O'yinlar va interaktiv dasturlar, o'quvchilarni o'rganish 
jarayonida qiziqishni oshiradi va ularga o'rganishga ilgari keladigan qiziqishni 
oshiradi. Ba'zi o'yinlar va interaktiv dasturlar jamoat tajribasini qo'llab-quvvatlaydi 
va o'quvchilar o'rtasida hamkorlik va ishonch hosil qilishni o'rganishga yordam 
beradi. O'yinlar va interaktiv dasturlar, o'quvchilarning tahlil va muhokama 
qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam berishi mumkin. Yangiliklar bilan ta'minlash: 
O'yinlar va interaktiv dasturlar, yangi ma'lumotlar va kontseptlarni o'rganishda 
o'quvchilarni motivatsiyalash va qiziqlantirish imkonini beradi. Bular o'yin 
texnologiyalarining faolligi va o'quv jarayonida o'quvchilarning ijtimoiy madaniy 
kompetensiyalarini rivojlantirishdagi ahamiyatini ta'kidlaydi. Raqamli dunyo 
bo'ylab rivojlanayotgan va o'zgaruvchan ta'lim muhitida, o'yin texnologiyalarining 
rivojlantirilishi va qo'llanilishi katta e'tibor talab etadi. 

Download 325,2 Kb.